Bô Jı̂n-lûn

Ta̍uh-Ta̍uh ū lâng teh kóng, chit ê tō-lí sı̄ hó; put-kò bô sı̂n bô bêng bô kong bô má, án-ni khah m̄ tio̍h. Taⁿ lâng pài Siōng-tè kám oē thang kóng sı̄ bô sı̂n-bêng? Siōng-tè sı̄ oa̍h-oa̍h ê sı̂n, ta̍k hāng chai, ta̍k hāng ē, ta̍k só͘-chāi tı̄-teh; lâng nā pài I, chiū-sı̄ pài sı̂n-bêng.

Nā-sı̄ hiah ê chhâ khek-ê, thô͘ chhio̍k-ê, ū ba̍k-chiu bē tńg-lûn, hı̄-khang bē thiaⁿ-kı̀ⁿ, phı̄ⁿ-khang m̄ bat phang-chhàu, ū kha bē kiâⁿ lō͘, chhùi bē kóng oē, pak-tó͘ bô tn̂g-á-tō͘, hiah-ê kám m̄ tio̍h kóng sı̄ bô sı̂n bô bêng. Lán teh ǹg-bāng i ē pó-pı̀ lán, hoán-tńg sı̄ lán teh pó-pı̀ i. I tio̍h oá-khò lán kā i khí biō, kā i chè-sū, kā i sio-kim sàng só͘-hùi. Ū-sı̂ hō͘ niáu-chhú chhia-tó ia̍h bē hiáu-tit thang ngiauh-khí-lâi; ū-sı̂ hō͘ thâng chhia, ū-sı̂ hō͘ ti-tu keⁿ-si ia̍h bē hiáu-tit thang poé; ū-sı̂ hō͘ hong poe soa eng, ia̍h bē hiáu-tit thang ka-tı̄ poāⁿ. Chha̍t jı̍p lán chhù beh thau-the̍h lán ê mı̍h i bē hiáu hoah-hiàm, khah su lán só͘ chhı̄ ê káu. Tú-tio̍h chúi-chai hoé-chai lán bô êng thang kā i chhiáⁿ-cháu. Hit-sı̂ pu̍t bô pún-sū thang siám, chiū sio-hu, á-sı̄ hō͘ toā chúi lâu-lo̍h hái tū-sí.

M̄-kú lí beh kóng pu̍t chin siàⁿ; ū-sı̂ mn̄g pu̍t phài io̍h chia̍h ē hó, goán kóng che sı̄ chhàu-khám, bô tek-khak ta̍k pái ē hó. Seⁿ-sí sı̄ Siōng-tè chhui-chhiâu, m̄ sı̄ pu̍t ē siàⁿ. Chhin-chhiūⁿ sio̍k-gú kóng, Seⁿ-sí Thiⁿ chù-tiāⁿ.

Ia̍h ū lâng kóng, Goá só͘ ho̍k-sāi m̄-sı̄ hit ê siōng; ū sı̂n lâi hū. Sím-mı̍h sı̂n lâi hū? Koan-im hu̍t-chó͘, Má-chó͘, Ông-iâ, Tè-kun?

Taⁿ Koan-im sı̄ sím-mı̍h lâng? I ê tāi-chı̀ hàm-hàm; chiàu lâng só͘ kóng i sı̄ “Pí-khoat kok Biāu Chông ông ê tē saⁿ cha-bó͘ kiáⁿ, miâ Biāu-siān. In lāu-pē sèⁿ Pô͘ miâ Ka, lāu-bó sèⁿ Pek-gâ miâ Pó; lóng bô hāu-seⁿ, chí ū saⁿ ê cha-bó͘-kiáⁿ. Biāu-siān m̄ kè, thau cháu khı̀ siu hēng; in lāu-pē tiàu i, i lóng m̄ tò-khı̀. In pē chiū toā siū-khı̀, chek-sı̂ chhe peng pàng-hoé sio i só͘ toà ê só͘-chāi. Biāu-siān khoàⁿ-kı̀ⁿ hoé iām-iām, chiū kiû sı̂n-bêng pó-pı̀; āu-lâi ēng tek chhe chha̍k chhùi-chı̍h hō͘ i lâu hoeh, chiū tùi khong-tiong bū khı̀, chek-sı̂-kan pı̀ⁿ chò toā âng-hō͘, ak-hoa moá-sı̄ ê iām-hoé, pún-sin bô sio--sí. In pē thiaⁿ-tio̍h án-ni it-hoat siū-khı̀, hoan-hù chiong Biāu-siān lia̍h-khı̀ hoat-tiûⁿ thâi. Tú-á beh thâi ê sı̂ ū âng ê hô-kong lâi khàm, to-kiàm soà chı̍h--khı̀ thâi bē sí; jiân-āu nn̄g ê tāi-chiòng ēng keng-hiân soh kā i ká-sí.” Āu-lâi i chiū kàu im-kan. Giâm-lô ông chún i hoê hûn lâi iông-kan; tú-tio̍h Sek-kia hu̍t chiah chhoā i khı̀ Oa̍t-kok lâm-hái Phó͘-tô-san siu-hēng. Hit-sı̂ tú-tio̍h Biāu Chông ông tio̍h pēⁿ. Biāu-siān chiàⁿ hoà chò sian kā i i-tı̄, liâm-piⁿ chiū hó, chiàⁿ koh sio-jı̄n chò pē kiáⁿ.

Āu-lâi kám-hoà choân ke khı̀ Hiong-san siu hēng. Gio̍k-hông chiū hong Biāu-siān hō-chò “toā chû-pi kiù khó͘ Koan-im Phô͘-sat”.

Iàu ū pa̍t lâng kóng pa̍t khoán. Kı̂-sı̍t sı̄ lóng bô iáⁿ liáu-liáu. Kı̂-sı̍t Koan-im pún-jiân sı̄ cha-po͘ lâng; ū lâng kóng sı̄ Sek-kia Bô͘-nı̂ ê ha̍k-seng, káⁿ sı̄ Sek-kia Bô͘-nı̂ pún-sin.

Taⁿ chit ê Sek-kia Bô͘-nı̂ sı̄ sím-mı̍h lâng? I sı̄ Ìn-tō͘ kok lâng. Chit ê Ìn-tō͘ á-sı̄ Thian-tek, sı̄ Tiong-kok sai lâm pêng ê kok. Hit-tia̍t i chhut-sı̀, chiū-sı̄ Chiu-tiâu ê sı̂-chūn, kúi-nā kok ū chhut sèng-jı̂n; Tiong kok chhut Khóng-chú, Hi-lı̄-nı̂ kok chhut Sok-la-tē, Ìn-tō͘ kok chhut Sek-kia. Lán kóng Ìn-tō͘ kok m̄-kú Ìn-tō͘ sı̄ chóng tē hō, pau-hâm chin chē kok, chiông-tiong ū chı̍t ê kok lâng kóng Ka-ı̂-oē kok, nā sı̄ hit pêng ê lâng kiò i Benares, chiū-sı̄ Tâi-oân 5 hūn 1 hūn ê toā nā-tiāⁿ. Sek-kia Bô͘-nı̂ ê lāu-pē chò hit ê kok ê ông. Chiàu lâng só͘ liû-thoân Sek-kia Bô͘-nı̂, chiū-sı̄ thài-chú. Chhut mn̂g tı̄ ke-lō͘ khoàⁿ chı̍t lâng phoà-pēⁿ; chêng m̄ bat khoàⁿ phoà-pēⁿ lâng chiū khoàⁿ liáu bē hiáu-tit, mn̄g lô͘-châi sı̄ án-cháiⁿ-iūⁿ. Lô͘-châi ké-bêng, soà kóng che sı̄ chha-put-to ta̍k lâng só͘ tio̍h keng-koè ê sū. Thài-chú thiaⁿ liáu hoân-ló. Bı̂n-á-chài koh chhut-mn̂g, khoàⁿ lâng thâu mn̂g pe̍h-pe̍h tuh koáiⁿ-á chin kan-khó͘. Lô͘-châi kā i kóng sı̄ lāu ê iân-kò͘. Āu--jı̍t koh chhut mn̂g khoàⁿ lâng teh kng sin-si, ia̍h m̄ chai sı̄ sím-mı̍h ı̀-sù. Lô͘-châi kóng sí ê ı̀-sù, ta̍k lâng tio̍h keng-koè.

Sek-kia Bô͘-nı̂ thiaⁿ liáu ná kan-khó͘, chiū tiāⁿ-tio̍h m̄-ài toà tı̄ ông-kiong lāi, ia̍h m̄ káⁿ kap i ê bó͘ kiáⁿ saⁿ sı̂, thau cháu khı̀ bih tı̄ chhiū-nâ lāi teh ún-ku, khoàⁿ ū sím-mı̍h hoat-tō͘ thang thoat-lı̄ sè-kan ê kan-khó͘. Koè kúi-nā nı̂ chiū siūⁿ tio̍h chı̍t téng-hō ê hoat-tō͘, chiū-sı̄ tio̍h choa̍t hit ê “ài-io̍k”, hō͘ hit ê ài-io̍k ē thang chhin-chhiūⁿ hoé hoa-khı̀; lâng tio̍h m̄-ài chı̂ⁿ, m̄-ài miâ-siaⁿ, m̄-ài khoàⁿ-oa̍h, ta̍k hāng tio̍h m̄-ài lâng ê kan-khó͘ lóng sı̄ tùi hit ê ài-io̍k siⁿ-khí; nā lóng m̄-ài sím-mı̍h chiū ū bián kan-khó͘.

Í-keng kàu saⁿ cha̍p hoè chiū chio ha̍k-seng; ha̍k-seng ná chē. Kàu 80 hoè i chiū sí. Sí liáu-āu i ê ha̍k-seng chiū thoân i ê kàu, m̄-nā tı̄ Ìn-tō͘ kok thoân, soà thoân kàu Tiong-kok. Kàu Hàn Bêng-tè ê sı̂ chiū Tiong-kok ū sêng-siū pu̍t kàu ê tō-lí. M̄-kú ná thoân ná siâ-khı̀; Sek-kia Bô͘-nı̂ lóng bô kiò-lâng tio̍h jı̄n i chò sı̂n-bêng, ia̍h lóng bô kiò lâng tio̍h chhāi sím-mı̍h Koan-ê siōng, á-sı̄ pa̍t mı̍h ê siōng, kan-ta kiò lâng tio̍h ná chhin-chhiūⁿ pûn hoa hit-ê “ài-io̍k” ê hoé, khoàⁿ-phoà sè-kan ê hok-khı̀.

Lâng í-keng khı̀ ho̍k-sāi goā kok pu̍t, chiū-sı̄ Sek-kia, Koan-im, bē bián-tit tio̍h siūⁿ kóng, Ho̍k-sāi pún-tē pu̍t iáu khah hó. Só͘-í Tō kàu ê lâng, in-ūi m̄-ài khah su Sek kàu, khǹg hông-tè tio̍h thek-hong pún-tē lâng. Sı̄ tùi án-ni chiū Gio̍k-hông siōng-tè hō͘ lâng kèng-pài. Gio̍k-hông siōng-tè sı̄ Hàn-tiâu boé chhut-sı̀ ê lâng. I sèⁿ Tiuⁿ, miâ Gı̂. I ê lāu-pē sı̄ Tiuⁿ Ló͘, ēng oē-hû ê kang thàn chı̂ⁿ. Chiàu lâng kóng, chit ê Tiuⁿ Gı̂ chò chı̄n-tiong ê jı̂n-sı̂n tı̄ kok-ka ia̍h sı̄ iàu-kín Tō kàu. Āu-lâi i sí liáu-āu chiū Sòng Chin-chong hō͘ Tō kàu ê lâng ín-iú lâi thek-hong i chò Gio̍k-hông Tāi tè. Koh Sòng Hui-chong kā i thek-hong chò Gio̍k-hông siōng-tè. Nā-sı̄ hong Gio̍k-hông liáu-āu, bô loā kú, Hui-chong kap i ê ke-koàn lóng hō͘ Kim-kok lâng lia̍h khı̀, siū chē-chē lêng-jio̍k, soà sí tı̄ Ngó͘-kok siâⁿ.

Chiàu án-ni khoàⁿ chheng goā nı̂ lóng bô chı̍t ê gio̍k-hông siōng-tè. Hit sı̂ sím-mı̍h lâng teh koán thiⁿ tē ? Sı̍t-chāi sı̄ hông-tè chhò-gō͘ hong, ia̍h peh-sı̀ⁿ chhò-gō͘ ho̍k-sāi.

Má-chó͘ sı̄ sím-mı̍h lâng? Khiok lâng kóng kúi-nā khoán; khah siông kóng i sio̍k tı̄ Hok-kiàn séng ê Hin-hoà hú. I ê pē sı̀ⁿ Lı̂m, i ê lāu-bú sı̀ⁿ Tân. I pún-sin kiò chò Be̍k, chhut-sı̀ tı̄ Tông-tiâu Hiân-chong ê sı̂. “I ê hiaⁿ-tı̄ sı̀ lâng ū tı̄ hái goā chò seng-lí; ū chı̍t jı̍t Be̍k-á kha chhiú liau-liau--khı̀, ba̍k-chiu bē tńg-lûn; i ê pē bú lia̍h-chún tio̍h soa chiū kín-kín kiò i chhéⁿ. Chı̍t ē chhéⁿ Be̍k-á chiū kā in pē bú kóng, “Thài m̄ hō͘ goá kiù goá ê hiaⁿ-tı̄ leh?” In pē bú bē hiáu-tit. Thêng nn̄g saⁿ jı̍t kú i ê hiaⁿ-tı̄ chiū thı̂-khàu tò-lâi, kóng in chêng jı̍t tú-tio̍h toā hong, ū chı̍t ê cha-bó͘ gín-ná khan phâng lâi teh chhoā in hiaⁿ-tı̄ sı̀ lâng bô siāng chûn, toā-hiaⁿ hō͘ éng khàm-sí, chûn lóng hoāi-khı̀. In pē bú chiàⁿ chai chêng jı̍t Be̍k-á sit-khı̀ sı̄ khı̀ kiù in hiaⁿ-tı̄, toā-hiaⁿ sí khı̀, sı̄ in-ūi siuⁿ kín kiò i chhéⁿ chiàⁿ kiù bē hù. Tùi án-ni chhù-piⁿ chiū lām-sám kóng chit ê cha-bó͘ gín-ná tek-tō, ē kiù chûn-chiah tú-tio̍h hong-éng ê gûi-hiám. Kàu Sòng Siān-chong chiū thek-hong Lı̂m Be̍k chò Lêng-hūi hu-jı̂n. Bêng Éng-lo̍k hong i chò Pó-hō͘ kok tı̀-ı̀m peh-sı̀ⁿ ê Thian-hui.

Má-chó͘ sı̄ bô kúi-tāi ê lâng, khah chá lán siⁿ, khah chá lán sí nā-tiāⁿ.

Kı̂-û hiah ê pu̍t, khah chē iû-goân sı̄ kó͘-chá lâng. Chhin-chhiūⁿ Koan-tè “pún sı̄ sèⁿ Si, miâ kiò Siū-chhiong, Soaⁿ-sai ê lâng. Āu-lâi ké-oāⁿ sèⁿ Koan, miâ Ú”, Sam-kok ê sı̂ i chhut-la̍t chān Hàn. Āu-lâi chò chiong-kun, in-ūi bô kín-sı̄n, só͘-í “sit peng sit tē, ka-tı̄ soà hō͘ Tong-ngô͘ lia̍h khı̀ thâi.” Hit ê lâng chāi-siⁿ bē pó-hō͘ kok, sí āu thài-thó ē pó-pı̀ lán? Lán tio̍h ho̍k-sāi oa̍h ê Siōng-tè chiū-sı̄ chiàⁿ sı̂n-bêng.

Lūn Kong-má ê sū lán iû-goân tio̍h ē hiáu-tit thang hun-piat chin-ké. Pài Siōng-tè ê lâng chin tùi-tiōng pē-bó kong-má; tē gō͘ tiâu-kài kóng “Tio̍h kèng lí ê pē-bó”.

M̄-kú bô tek-khak tio̍h ēng Sı̂n-chú lâi kèng lán ê sı̄-toā lâng. Khah chá sı̄ ēng si-chú, chiū-sı̄ lâng sí liáu chiū “kàu hiàn-chè ê sı̂ ū ēng i ê toā-sun chng chò chó͘-chong ê si-siōng chiàⁿ-chiàⁿ teh chē, hō͘ tâng-cho̍k ê lâng pâi chè-mı̍h hiàn-chè kūi-pài, piáu-bêng hàu-kèng ê ı̀-sù”. Hit-tia̍p iáu-boē ū ēng bo̍k-chú. Chiàu lâng liû-thoân sı̄ Teng-lân siat bo̍k-chú. Teng-lân sı̄ chin put-hàu ê kiáⁿ pek-sí i ê lāu-bú. Lán nā o̍h Gô͘ Béng chhı̄ báng, á-sı̄ o̍h Bēng Chong khok-tek sı̄ khah-hó. Lūn hiah-ê píⁿ pang-á sı̄ chı̍t chhioh koân nā-tiāⁿ, lán ê kong-má tiàm hia thái ē lo̍h? Koh lán tio̍h siūⁿ, lán ê pē-bó nā sí, lán 7 jı̍t kú chı̍t jı̍t hàu 2 tǹg; kè khı̀ chhe it cha̍p gō͘ nā-tiāⁿ; tùi nı̂ í-āu hàu nı̂ cheh, chiàⁿ bián-kı̄. Lán ta̍k-jı̍t chia̍h saⁿ-tǹg; ia̍h lán ê kong-má chı̍t nı̂ ê tiong-kan chia̍h bô kúi tǹg. I ia̍h bô lâi-chia̍h; i nā lâi chia̍h lán chiū m̄-káⁿ hàu. Kı̂-sı̍t sı̄ lán beh hàu ka-tı̄ ê pak-tó͘ nā-tiāⁿ, lóng bô teh siūⁿ lán ê kong-má ài chia̍h sím-mı̍h hoè, kan-ta teh siūⁿ lán ka-tı̄ ài chia̍h sím-mı̍h. Kàu chò kı̄ ê jı̍t kàu, lán tio̍h hoân-ló siūⁿ kóng. Taⁿ goá ê sı̄-toā lâng sńg-khı̀, kin-á-jı̍t bô thang saⁿ-kı̀ⁿ. Khó-sioh lâng bô siūⁿ chit ê ı̀-sù; ū-sı̂ gín-ná nā háu, lāu-bó kā i kóng, “EN-á tiām-tiām, lán koh nn̄g saⁿ jı̍t beh chò kı̄ thang chia̍h”.

Sı̍t-chāi sı̂n bô thang lâi chia̍h; nā í-keng kàu im-kan chiū bô thang koh lâi. Ia̍h sui-jiân lâi, sı̂n iû-goân bô ài chia̍h. Ū-sı̂ lâng kóng, Goá chai iáⁿ; put-kò sı̄ ài hàu chı̍t tiám sim, koè sim hàu nā-tiāⁿ. Sı̍t-chāi nā beh án-ni, chiū ū pa̍t mı̍h ê hoat-tō͘; lán thang hip chı̍t ê siōng, á-sı̄ chhau chı̍t ê cho̍k-phó͘ lâi kı̀-liām. Siōng-tè it iàu-kín sı̄ lán chāi-siⁿ tio̍h sūn i; ia̍h sí āu tio̍h chiàu i ê kà-sı̄. Sio̍k-gú kóng:--“Chāi siⁿ chia̍h chı̍t lia̍p tāu, khah hó sí liáu chia̍h chı̍t-ê ti-thâu”; ia̍h “Chāi siⁿ bô thang chè âu, sí liáu chè koaⁿ-chhâ-thâu”.

Pē bó sui-bóng sí liáu-āu, iû-goân thang kò͘ i ê miâ-siaⁿ; pē-bó só͘ ū ê hó khoán lán tio̍h ke-thiⁿ i ê hó-khoán; pē-bó só͘ m̄-ài ê pháiⁿ lán tio̍h koh khah m̄-ài.

Iáu-kú tō-lí bô kiò lâng tio̍h phoà kong-má, iā bô kiò lâng tio̍h hiông-hiông khı̀ phoà bo̍k-chú. Choè lí chhāi, iā lâi thiaⁿ tō-lí; thiaⁿ-tio̍h bêng chiū oē-thang siūⁿ khoàⁿ iû-goân tio̍h chhāi iah m̄-bián.

(Tâi-lâm Kàu-hoē-pò tē 290~291 koàn, 1909 nı̂ 5~6 ge̍h)