Chóng-tok ê kò-sı̄

Kı̄n-lâi Tâi-oân ê Chóng-tok, chiū-sı̄ Nái-bo̍k Tāi-jı̂n, tiàu chiah-ê toā-koaⁿ khı̀ Tâi-pak thang thiaⁿ i kóng tı̄-lí Tâi-oân ê kui-kí. Āu--lâi chhut chı̍t-ê kò-sı̄ thong-ti koaⁿ-oân kap peh-sèⁿ; sı̍t-chāi sı̄ chin hó-ı̀, hō͘ lâng khoàⁿ-liáu thang hoaⁿ-hí. Lán tio̍h kiû Siōng-tè hō͘ hiah-ê bûn-bú koaⁿ-oân lóng chiàu án-ni kiâⁿ, ǹg-bāng Tâi-oân ê hái-sū toā heng-ōng, peh-sèⁿ ta̍k só͘-chāi an-ún khoàⁿ-oa̍h. Taⁿ chiong chit-ê kò-sı̄ ké-soeh pe̍h-oē-jı̄, lâi ı̀n tı̄ ē-té hō͘ lín khoàⁿ.

Heng-khí Chèng-sū ê Chóng-thâu-sū.

Kū-nı̂ 6 goe̍h kiàn-tı̀ Tâi-oân ê Chóng-tok-hú tı̄ chit-ê thó͘-tē, tng hit-sı̂ ta̍k só͘-chāi bē bián-tit hō͘ chân-jím ê peng, húi-lūi ê chha̍t khó͘-chhó͘, thong hái-sū khah chē sı̄ pı̀ⁿ-chò chiàn-tiûⁿ. Kàu kin-nı̂ 3 goe̍h chiū gı̄-tiāⁿ Chóng-tok-hú ê lu̍t-lē tiâu-khoáⁿ; taⁿ ū lio̍h-á heng-khí lâi keng-êng chò-chiâⁿ chit-ê tāi-chı̀; khiok-sı̄ kiaⁿ-liáu pah-hāng sū lóng loān-loān, ta̍k-hāng ê chèng-sū chē-chē koh-iūⁿ. Só͘-í ū sin-siat toā sió ê chèng-sū, thang hō͘ thong hái-sū lóng siāng chı̍t-ê lu̍t-hoat, khı̂n-khı̂n lâi chun-thàn. Kàu taⁿ keng-koè 7 goe̍h-jı̍t chiah khoàⁿ-kı̀ⁿ kin ki saⁿ chiàu-èng, hoeh-me̍h saⁿ koàn-thong; chiông-kim í-āu pān chèng-sū ē tú-hó. Tû bô kan-sia̍p tāi-kio̍k í-goā, it-khài úi tē-hng koaⁿ chún i sûi-piān khı̀ pān, Chóng-tok-hú chū-jiân chóng-láng choân kio̍k ê chèng-sū, lâi séng-chhat tı̄-lí ê kong-lô.

Hiān-sı̂ gí-tiāⁿ tē-hng koaⁿ só͘ koán--ê, tio̍h koh siat hā-kip ê chèng-sū-só͘; chiū-sı̄ chiong pún-tē hó miâ-siaⁿ ê lâng lâi siat i chò úi-goân, thang hō͘ sı̄-toā ê ı̀-kiàn kap peh-sèⁿ ê chêng-hêng ē tit siong-thong, che sı̍t-chāi iàu-kín. Lūn kàu thong-hêng ê chiong-thêng í-keng sêng-àn, thèng-hāu mê-nı̂ 4 goe̍h chiah it-khài thong-hêng.

Pún hái-sū ê hong-sio̍k thó͘-im lóng kap loē-tē [Jı̍t-pún] koh-iūⁿ, só͘ ū ê chèng-sū hō-lēng bô m̄-tio̍h khò kéng-lı̄ (gê-ia̍h) pān-lí. Āu--lâi beh ke-thiⁿ khah chē kéng-lı̄, thang tı̄ boē seⁿ-khí chai-hō ê sı̂ lâi seng tı̂-hông, tı̄ bô pı̄-pān ê jı̍t chhiau-lia̍h húi-lūi, chiū liông-bı̂n ē tit an-jiân chò kan-kí thâu-lō͘; án-ni thang ǹg-bāng tē-hng kap chèng-sū chê-chéng heng-khí.

Tı̄-lí peh-sèⁿ tē-it iàu-kín--ê, sı̄ chāi-tı̄ khoan-iông kap giâm-gâi tio̍h tú-hó, in-tián kap ui-giâm chò-hoé kiâⁿ, hō͘ peh-sèⁿ kiaⁿ-ùi ui-giâm lâi siàu-liām in-tek; bāng tı̄ pún hái-sū chin-chiàⁿ ē khoàⁿ-kı̀ⁿ án-ni lah ! Chóng-sı̄ Tâi-oân lâng kı̀ⁿ-tio̍h goán nā m̄-sı̄ kiaⁿ-ùi chiū-sı̄ hoâiⁿ-hoâiⁿ ke̍h, kha̍p-chı̍t-tio̍h ēng bú-bān lêng-jio̍k khoán-thāi goán, hit-hō khoán lóng-sı̄ khó-ò͘ⁿ. Nā-sı̄ pún hái-sū sı̄ tùi kau-chiàn ê kong-hāu lâi tit-tio̍h, chiàⁿ ū peng-bé kàu tē. Kàu chhèng-ian siau-bô ê sı̂, loē-tē ê seng-lí-lâng toè āu-piah chiām-chiām kàu, lóng-sı̄ ká-chià thâi-iâⁿ ê sè-thâu lâi khi-hū pún-tē ê peh-sèⁿ, put-lūn bé-bē soè-chhù siông-siông bô chiàu chêng-lí, hām-hāi liông-bı̂n lóng bô lia̍h-chò iàu-kín. Bûn-bú koaⁿ-oân iā-sı̄ ài ēng ui-giâm sè-thâu lâi ap--lâng, nā ū chı̍t-ê m̄ thàn bēng-lēng--ê á-sı̄ ū gı̂-ngái ê choē-kò--ê, chiū kù-chāi in pa̍k chhut-chāi in ah, ū-ê sut ū-ê phah, lóng bô tè thang sò͘ oan-óng, soà saⁿ-kap khǹg oàn-hı̄n, jio̍k-ê lı̄ tio̍h-kiaⁿ khū-phàⁿ,kiông-ê lı̄ hoán-tńg khòng-kū. Nā-sı̄ tı̄ peng-bé loān-loān ê jı̍t, éng bē bián-tit ū mâu-pēng; nā kàu-kú bô séng-chhat, oàn-hı̄n chiū ná kiat, bı̂n-sim chiū ná poān, che kap chèng-sū ū toā kan-gāi, sı̍t-chāi m̄-sı̄ sió-khoá. Iū-koh hiān-kim thong hái-sū í-keng pêng-tiāⁿ, pah-hāng ê hoat-tō͘ chò chı̍t-ē oāⁿ sin, eng-kai tio̍h seng an-ùi peh-sèⁿ ê sim, che chāi-tı̄ liāu-lí tē-hng ê lâng. In iàu-kín tio̍h saⁿ-kap kéng-kài jı̄n-chin chun-thàn lâi siat-hoat, thang lâi sé-chheng kū-té ê pē-pēng. Siat-sú nā ū-ê káⁿ chiong hit-hō pō-gio̍k ê sū lâi khoán-thāi peh-sèⁿ, che sı̍t-chāi sı̄ biáu-sı̄ goán ê chèng-sū, lêng-jio̍k goán ê kok-ka; bô-lūn sı̄ koaⁿ á-sı̄ peh-sèⁿ tek-khak beh giâm-pān tı̄-choē, koat-toàn bô beh khoan-iông.

Hoān-nā ū khui-khoah thó͘-sán, seng-lí khí-sek, poaⁿ-ūn kau-thong , oē-seng, [sı̄ teh chhâ-khó khoàⁿ sím-mı̍h mı̍h ē hāi--tio̍h peh-sèⁿ], kà-sı̄ lâng--ê, hiah-ê tāi-chı̀ ta̍k-hāng kài iàu-kín tio̍h thò-tòng kàu chiâu-pı̄; che m̄-nā ūi-tio̍h chóng-koán pún hái-sū kap hō͘ choh-sit lâng soà lâi chia toà ê lō͘-ēng, iā sı̄ chò Tâi-oân peh-sèⁿ ê hok-khı̀, iā-sı̄ hó chèng-sū ê hó in-hūi. Nā-sı̄ ū koan-sia̍p tāi-kio̍k ê sū, Chóng-tok-hú í-keng gı̄-tiāⁿ chāi-àn, chiū eng-kai tio̍h koáⁿ-kín lâi thong-hêng. Iū-koh nā kan-ta sio̍k-tı̄ chit ê tē-hng ê sū, chiū chún in ê koaⁿ-tiúⁿ lı̄-piān siat-hoat khı̀-pān.

Tâi-oân peh-sèⁿ koàn-sı̀ ê hong-sio̍k, sı̄ sio̍k-tı̄ nı̂-chhim goe̍h-kú teh tùi-tiōng--ê, tû toā ke̍h-tio̍h kok-ka ê tēng-lē, koh toā gāi-tio̍h chèng-sū ê í-goā, it-khài m̄-sái hoè-tû, chhin-chhiūⁿ pı̄ⁿ thâu-chang, pa̍k-kha, í-kı̍p tı̀-bō chhēng-saⁿ, khoàⁿ beh ké-oāⁿ á-m̄, sûi-piān chhut-chāi lâng ê ı̀-sù. Lūn-kàu kı̀m a-phiàn-hun hit-chân sū, chū-jiân ū gı̄-tiāⁿ ê tiâu-khoáⁿ, sı̄ chiàu chhù-sū chiām-chiām ké. Kı̂-û ê hó hong-sio̍k ū iú-ek tı̄ sè-kan ê kàu-hoà-ê, chiū tio̍h kú-tn̂g lâu-teh.

Téng-bı̄n pâi-lia̍t chiah-ê tiâu-khoáⁿ, sı̄ tē-hng só͘ iàu-kín tio̍h ēng ê chèng-sū. Chit-tia̍p sı̄ lio̍h-á tāi-khài lâi kóng-khí chiah-ê chāi-àn ê tiâu-khoáⁿ nā-tiāⁿ; nā ài-beh kóng khah chim-chiok, chiū lēng-hêng chiàⁿ koh chhut kò-sı̄ hō͘ lín chai.

Bêng-tı̄ 29 nı̂ 12 goe̍h 2 jı̍t Tâi-oân chóng-tok Lio̍k-kun Tiong chiòng Lâm-chiok Nái-bo̍k Hi-tián.

Chéng-chê koaⁿ-oân ê lu̍t-lē.

Lūn kàu chò koaⁿ-hú--ê chiū-sı̄ chèng-sū-hú ê ki-koan, iā-sı̄ tı̄-lí kàu-hoē ê kin pún; in teh tng-chit chò koaⁿ chū-jiân tio̍h toan-chiàⁿ lu̍t-hoat, tùi-tiōng tek-hēng kong-gı̄, lâi êng-kng in ê chit-hūn. Só͘-í tı̄ chiah-ê hêng-hoa̍t ê hoat-tō͘ í-goā, iā ū siat lu̍t-lē hō͘ chiah-ê koaⁿ-hú thang chun-thàn.

Taⁿ tùi Tâi-oân kap Phêⁿ-ô͘ sio̍k goán Koán-hat liáu-āu, sǹg-sı̄ keng-êng bô kúi-jı̍t,pah-poaⁿ ê sū it-chı̄n sı̄ taⁿ chiah heng-khí, hoān-nā chèng-hú ê só͘ kiâⁿ só͘ chò, í-kı̍p koaⁿ-hú ê hêng-tōng kú-chí, sı̄ hō͘ pún-kok goā-kok ê lâng kong-chèng teh khoàⁿ. In hiān-jı̄m chò koaⁿ tı̄ chit só͘-chāi--ê eng-kai tio̍h koan-sim pān lu̍t-hoat, kín-sı̄n chı̄n in ê chit, thang lâi pò-iông chèng-sū ê ui-giâm kap hián-bêng tı̄-lí ê kong-lô.

Lūn choè koaⁿ-hú ê lâng só͘ iàu-kín--ê chiū-sı̄ kong-kéng, khı̂n-kín, chheng-liâm, kong-tō, chèng-tit7 kín-sı̄n, kin-chat, án-ni chiah sı̄ chun-kèng sı̄-toā chı̄n-tiong ê tō-lí. Chóng-sı̄ téng-si-koaⁿ ê bēng-lēng iàu-kín tio̍h chun-thàn, nā ū-lâng i ê sim teh siūⁿ che ū sió-khoá bô tú-hó, i eng-kai tio̍h béng-bêng in ê ı̀-kiàn, pı̄-pān hō͘ téng-si-koaⁿ kéng-soán chhái-chhú, siat-sú nā m̄-chún, i iā tio̍h pàng-sak ka-kı̄ ê ı̀-kiàn lâi thàn bēng-lēng. Hoān-nā séng-chhat tāi-chı̀ chih-chiap lâng, tio̍h choan-sim tı̀-ı̀ beh kiû nā hó, siu-chéng seng-khu kò͘-siú liông-sim, tio̍h khiām-séng phoh-sò͘ chheng-liâm, beh ēng-lâng iā-sı̄ siú-kí, tio̍h kong-pêⁿ toan-chèng bô phian-su, nā sio̍k-tı̄ ki-bı̍t ê sū, tio̍h kín-sı̄n sió-sim. Téng-bı̄n chit kúi-nā-hāng tāi-chı̀ kài iàu-kín tio̍h tı̀-ı̀ khêng-kài, siat-sú choè bô kàu-gia̍h chiū beh án-choáⁿ-iūⁿ lâi pò-iông lán chèng-sū-hú ê ui-hong sı̀n-sı̍t? Choè koaⁿ-oân, ǹg-bāng bô kiâⁿ m̄-tio̍h. Siat-sú nā ū bô chun-thàn kàng-ho̍k lu̍t-hoat só͘ kı̀--ê, chiū beh sûi-sı̂ chhâ-mn̄g, chiàu chek-hoa̍t tı̄-choē ê kui-lē hun-pia̍t tāng-khin lâi pān, koat-toān bô beh iông-ún liōng-chêng.

Bêng-tı̄ 29 nı̂ 12 goe̍h 2 jı̍t. Tâi-oân Chóng-tok Lio̍k-kun Tiong-chiòng Lâm-chiok Nái-bo̍k Hi-tián.

(Tâi-lâm Hú-siâⁿ kàu-hoē-pò tē 144 koàn,1897 nı̂ 1 ge̍h)