17. Chhut chia̍h-mı̍h ê Châng
Tê. Tê tē it chá chiū-sı̄ tùi Chi-ná kap Jı̍t-pún kok chhut. Tê-châng khah choē chèng tı̄ soaⁿ--nı̍h. Tê-sim-tê ta̍k lâng chai i ê lō͘-ēng; chóng-sı̄ bô ta̍k lâng lóng oē hiáu phàu. Nā ài lim hó tê, chúi iàu-kín tio̍h toā kún, chiah lâi phàu, soà liâm-piⁿ chia̍h; nā phàu siuⁿ kú, ū to̍k-chit tùi tê-phoh siàm--chhut, kiò-choè tán-an (taⁿin), chia̍h-liáu oē hāi-tio̍h ūi.
Chiàu chheh só͘ kı̀, tê-châng sı̄ ēng chí lâi chèng; tio̍h hoat saⁿ-nı̂ kú, hio̍h chiū kàu se̍k thang bán. Āu-lâi ta̍k nı̂ oē bán--tit saⁿ pái. Bán tê-hio̍h ê lâng tio̍h chin chai-iáⁿ, m̄-sı̄ ta̍k lâng oē hiáu-bán; nā siuⁿ hiông, hio̍h oē o͘-áu m̄ hó; chı̍t-hio̍h chı̍t-hio̍h tio̍h lēng-goā bán. Thâu-chı̍t-pái bán sı̄ sı̀-ge̍h ê sı̂, sǹg-sı̄ tē it hó-ê, iā khah ta̍t chı̂ⁿ. Siāng chı̍t châng ê hio̍h oē choè kúi-nā khoán ê tê. Che sı̄ ūi-tio̍h ēng kúi-nā hāng ê hoat-tō͘ lâi chè-chō, chiah oē án-ni. Tē jı̄ pái bán sı̄ tı̄ gō͘, la̍k ge̍h, iā sı̄ hó tê. Kàu tē saⁿ pái bán ê sı̂, hio̍h khah koa, tê khó͘.
Tê-hio̍h bán-liáu chiū pha̍k-jı̍t kúi-nā tiám cheng kú; āu-lâi khí hé, ēng tiáⁿ lâi chhá. Siāng hó-ê chin choē kang-hu; chı̍t-hio̍h chı̍t-hio̍h lēng-goā noá iā kńg, koh chhá chı̍t pái, hō͘ i chin se̍k. Tê ū choē-choē khoán, choē-choē miâ; ūi-tio̍h i hó ēng, choē-choē só͘-chāi taⁿ ū teh chèng.
Ko-pi. Ko-pi-tê iā sı̄ siāng khoán ê lō͘-ēng; lâng nā ià-siān, choè kang kè-thâu, lim-liáu chiū chai i ê lı̄-ek. Tē it chá chiū-sı̄ tı̄ A-pí-sin-nı̂-a ka-kı̄ chhut tı̄ soaⁿ--nı̍h; tı̄ 1454 nı̂ ū lâng chai tı̄ A-lat-pek kok ê soaⁿ, iā sı̄ tı̄-hia choè soáⁿ-châng; in-ūi lâng iáu-bē chai i ê lō͘-ēng. Kàu āu-lâi A-lat-pek ê bo̍k-chiá khoàⁿ in ê iûⁿ nā bô sóng-khoài, beh khí pı̄ⁿ ê khoán, chiū khı̀ chia̍h chit hō chhiū ê chí, chia̍h-liáu khah oa̍h-tāng. Bo̍k-chiá tùi in ê hê-siūⁿ lâi kóng-khí só͘ khoàⁿ-kı̀ⁿ--ê. Hê-siūⁿ thiaⁿ-liáu kóng, in iā beh chhı̀-khoàⁿ; in-ūi siông-siông teh káng-kiù chheh, chá-àm teh siōng-keng, ū sı̂ chin siān ài khùn. In chiū khı̀ bán chí, géng lâi choaⁿ, lim-liáu chin chiàⁿ ū iáⁿ khah oa̍h-tāng; tha̍k àm chheh, iā khah boē ài khùn. Tùi hit sı̂ choē-choē só͘-chāi ū chèng ko-pi châng. Chèng keng-kè nn̄g nı̂ chiū ū chí thang bán; múi châng oē oa̍h--tit 18 nı̂.
Kò-kó. Kò-kó goân-khí-thâu sı̄ hoat tı̄ A-bí-lı̄-ka. Kò-kó iā sı̄ tùi châng tit-tio̍h. Hiān-sı̂ kúi-nā kok ū chèng, sı̄ chin hó-khoàⁿ ê chhiū. Phàu-liáu oē ná chhin-chhiūⁿ kò-kó thng. pí tê-sim kap ko-pi-tê khah pó͘. Kò-kó-chí sı̄ chhin-chhiūⁿ chhài-tāu ê khoán, tio̍h chhá koh géng choè hún lâi phàu; iā oē choè tit thn̂g-á, piáⁿ, choē-choē hāng ê lō͘-ēng. Lâng nā tio̍h chhut-goā, chhin-chhiūⁿ kun-peng, chia̍h-mı̍h oh-tit thang boé, nā ū toà kò-kó thn̂g-á chiū khah boē iau, in-ūi sı̄ khah pó͘ ê mı̍h.
Thn̂g. Kam-chià sı̄ sio̍k tı̄ châng ê lūi; nā toà tı̄ chhut kam-chià ê só͘-chāi chèng lâng chai i ê lō͘-ēng kap lı̄-ek. M̄-nā kam-chià oē choè thn̂g nā-tiāⁿ; thn̂g sı̄ tùi kúi-nā khoán ê châng tit-tio̍h. Nā tı̄ khah koâⁿ ê só͘-chāi lâng chia̍h thn̂g, chiū hō͘ i khah m̄-chai koâⁿ.
Gêng-chio, phû-tô, iā sı̄ sio̍k tı̄ khah pó͘ ê mı̍h, bí, be̍h, sió-be̍h, toā-be̍h, hoan-be̍h, soé-á, tāi-á, se-kok-bí, tang-kiaⁿ-ı̂ⁿ, ngāu-hún, lóng sı̄ sio̍k tı̄ châng ê lūi, iā sı̄ teh iúⁿ-chhı̄ lán sè-kan lâng.
Nā lūn ké-chí-châng, chiū lūn boē liáu; in-ūi ta̍k kok sǹg i ê lūi, iā sı̄ sǹg boē chı̄n.
Iû. Chin choē hō châng ū chhut iû. Chhin-chhiūⁿ moâ, thô͘-tāu, kaⁿ-ná, iâ, pi-moâ-châng. Ū-ê oē chia̍h-tit; chian-hı̂ chú-chhài, hó ēng iā hó chia̍h. Ū khah chho͘ ê iû, ēng lâi chè-chō sap-bûn, á-sı̄ choè boah chhia ê lō͘-ēng.
Ū châng chhut loa̍h kap phang ê mı̍h. Kài-loa̍h, kiuⁿ, hô͘-chio, po̍k-hô, jio̍k-kùi, teng-hiuⁿ, tāu-kho͘; iáu ū chin choē.
Io̍h. Ū chin choē hō ê châng oē ēng tit lâi chè-chō io̍h. Chhin-chhiūⁿ kin-á-hún châng : iáu ū choē-choē sǹg boē-liáu. To̍k châng iā sı̄ chin choē, tio̍h chin chai-iáⁿ ê lâng lâi hun-piat. Ū lı̄-hāi ê châng, chhin-chhiūⁿ a-phiàn ê lūi ū kúi-nā khoán; kāu-hun iā sı̄ tùi châng tit-tio̍h.
18. I. Kim-sio̍k
Choē-choē kok ê soaⁿ-lāi ū chhut kim-sio̍k; lâng sı̄ tùi soaⁿ só͘ lâu-chhut ê chúi lâi khoàⁿ chiah chai. In-ūi kim-sio̍k pí chúi khah tāng.
Lūn kim:chúi lâu, kim tı̂m tiâu tı̄ khoe-toé; lâng liâu-kè, kàu chiūⁿ hoāⁿ ê sı̂ oē khoàⁿ-tio̍h kim-soa kap thô͘ kha̍h tiâu tı̄ kha--nı̍h. Siat-sú nā khoàⁿ kim-soa choē, koh sı̄ hó kim, lâng chiū khı̀ soaⁿ--nı̍h chhē, soà khui khòng. Khui lo̍h-khı̀ ê sı̂ kim kap thô͘ saⁿ chham; sui-jiân án-ni lâng chiū ēng choē-choē hoat-tō͘ lâi khêng. Kim ê lō͘-ēng ta̍k lâng lóng chai put-chí khui-khoah; nā ài tit-tio̍h sím-mı̍h ēng I chiū the̍h oē-tit lâi.
Gûn. Gûn bô sím-mı̍h khah su kim. Bí-kok lâm-pak ū chhut chı̍t hō gûn-lūi ê mı̍h. Ná-ui kok kap i ê keh-piah kok, iā ū gûn-khòng. Nā chiong gûn lâi iûⁿ, i ê che-tái oē choè-tit chin choē khoán ê siah, kap pa̍t hō ê chit. Gûn boē siⁿ-sian. Chóng-sı̄ nā hē tı̄ chhut jiû-n̂g ê ūi, hit ê khı̀ hō͘ i pı̀ⁿ choè o͘, ná tâng ê khoán-sit; nā koh-chài soé oē koh chiâⁿ súi sek. Kim kap gûn oē phah tit chin po̍h, ná po̍h-choá chı̍t iūⁿ.
Âng-tâng. Chá-chá chiū chhut. Chhòng-sè-kı̀ 4 : 22 ū kı̀ kóng Thó͘-pat-kai-ún sı̄ tèng tâng kap phah thih ê sai-hū. Âng-tâng khah khoài chhē; teh iûⁿ ê sı̂ i ê iû phû chin choē súi sek. Lâng ēng âng-tâng choè chı̂ⁿ kap chin choē súi ê mı̍h-kiāⁿ. Âng-tâng ê iû iā ū chhut choē-choē chit; loē-tiong ū tiān, oē ēng-tit choè tiān-khı̀.
Tâng. Tâng kap âng-tâng siāng lūi; i ê chit tēng koh jūn; lâng chiū chiàu i só͘ ài lâi phah khı̀-khū, chhin-chhiūⁿ hoà-ha̍k ê sian-siⁿ teh ēng-ê, á-sı̄ pa̍t khoán súi ê mı̍h-kiāⁿ.
Thih. Thih ū lâng kóng sı̄ kim-sio̍k ê ông, in-ūi lâng ēng thih choè khah choē hāng ê lō͘-ēng; iā oē choè tit chin toā ê khı̀-khū, chhin-chhiūⁿ hé-chhia, hé-chûn, tiàu-kiô, thih-tō; iā oē choè soè-soè ê ke-si. Thih ê lō͘-ēng sǹg boē liáu; boē-tit thang chı̍t-hāng chı̍t-hāng lâi kóng-khí.
Kǹg-thih. Kǹg-thih iā sı̄ thih ê lūi, oē choè tit lāi ê mı̍h, chhin-chhiūⁿ to, kiàm, chhiuⁿ, chiam. Iáu ū chı̍t khoán choè hoat-tiâu á-sı̄ kǹg-soàⁿ. Iā choè thih bı̂n-chhn̂g. I ê chit chhè-chhè khoài chı̍h; nā pháiⁿ, boē siu-lí-tit. Kǹg-thih chhin-chhiūⁿ thih, chin khoài siⁿ-sian.
Iân. Iân sı̄ chin tāng ê mı̍h; lâng khah siông choè tūi-á ê lō͘-ēng, chhin-chhiūⁿ chúi-siú ū ēng iân-tūi chhı̀-khoàⁿ hái-chúi ê chhim chhián. Iā ū iûⁿ choè chúi-tō ê iân-kóng. Teh iûⁿ ê sı̂, bı̄ chin to̍k, sai-hū tio̍h chin soè-jı̄, m̄-thang khǹg in só͘ chia̍h ê mı̍h tı̄ hit ūi; nā ū, hit ê to̍k khoài-khoài jı̍p-khı̀. Ū chı̍t khoán pe̍h iân oē choè-tit io̍h. Hoà-ha̍k ê sian-siⁿ kap i-seng ū teh ēng.
A-iân. A-iân iā sı̄ iân ê lūi. Tek-kok ê lâm-pêng, Sūi-su kok, Ha̍p-chiòng kok ū chhut chin choē; ū phah choè kui-phiáⁿ lâi khàm chhù. A-iân oē choè io̍h--tit; iā oē ēng i ê iû soé chin choē hāng ê khı̀-khū, hō͘ in boē siⁿ-sian ; iā oē pó-hō͘ hō͘ khong-khı̀ boē phah pháiⁿ in.
Bé-kháu-thih. Chêng tı̄ Eng-kok ê lâm-pêng ū khòng, hiān-sı̂ khah chió. Taⁿ khah choē tùi Sı̍t-la̍t, Pho-lô-chiu (Borneo), Jiáu-a (Java) tit-tio̍h. Siah sio̍k tı̄ chit hō ê lūi; nn̄g hāng oē saⁿ chham. Âng-tâng, iân, a-iân, kǹg-thih, bé-kháu-thih, lóng sı̄ to̍k-ê.
Khin-gûn. Khin-gûn iā sı̄ tı̄ Ou-lia̍p soaⁿ, Ka-lı̄-hut-nı̂-a chhut, i ê sek-tı̄ pe̍h; chin khin, oē thang choè chin choē súi ê mı̍h, hoe-kan, siuⁿ-á, siōng-kheng, tiáⁿ-á, í-kı̍p choē-choē iù-lia̍p mı̍h. Nā chham âng-tâng lâi iûⁿ, sek chhin-chhiūⁿ hó kim. Choè ba̍k-kiàⁿ ê sai-hū ū ēng i. Phah gûn-ê iā ēng choè chng-thāⁿ ê mı̍h; choè chhian-lí kiàⁿ ê kheng, í-kı̍p pa̍t hō ê iù-lia̍p mı̍h.
An-tek-mô͘-nı̂ (Antimony) sı̄ koh chı̍t hō; sek-tı̄ chin pe̍h, ná hó gûn ê sek. Khah tāng khin-gûn, chhut tı̄ Pho-lô-chiu. Lâng ēng i choè chin súi ê mı̍h, iā oē chham âng-tâng tit, lâng nā m̄-chai iáⁿ, phah-sǹg sı̄ âng-kim.
19. II. Kim-sio̍k
Thô͘-thoàⁿ. Thô͘-thoàⁿ sio̍k tı̄ Chhó-bo̍k-lūi, chóng-sı̄ iû-goân sı̄ tùi khòng lâi tit-tio̍h, oē choè chin toā hāng ê lō͘-ēng; oē thang hiâⁿ hé lâi kek hé-chhia hé-chûn hō͘ i kiâⁿ. Ū só͘-chāi ê lâng, jı̂n-ke lóng ēng thô͘-thoàⁿ hiâⁿ-hé. Thô͘-thoàⁿ-khòng sı̄ chin toā gûi-hiám ê só͘-chāi, in-ūi chhut chin choē oá-su, chiū-sı̄ chin to̍k ê thoàⁿ-sò͘. Só͘-í ēng hé kap teng tı̄ khòng-lāi, tio̍h chin soè-jı̄. Tám-á-iû tùi thô͘-thoàⁿ tit-tio̍h; tùi tám-á-iû lâng oē chō choē-choē khoán ê ní-liāu, kap chhùi-khí thiàⁿ e io̍h, í-kı̍p kúi-nā khoán ê chhàu-iû thang ēng. Koh chı̍t hāng chin kı̂, ū chin tiⁿ ê mı̍h hō choè Sa-ka-lin (Saccharine), pí thn̂g kúi-nā pē tiⁿ, iû-goân tùi tám-á-iû kek chhut. Lâng choè kui lia̍p chhin-chhiūⁿ kin-á-oân, chhut-kun ê sı̂ chin hó ēng, in-ūi soè-soè lia̍p boē tı̀n ūi. Iā ū lâng ēng tê-sim choè tê-oân, chhut-goā ê sı̂ chit nn̄g hāng chin lı̄-piān.
Ū choē-choē khoán ê chio̍h sio̍k tı̄ Kim-sio̍k ê lūi, chhin-chhiūⁿ soān-chio̍h. Ìn-tō͘ kok, Ò-kok ê soaⁿ-lāi, A-hui-lı̄-ka, Bí-kok ê soaⁿ-lāi, ū chhut chin choē chit hō kim-sio̍k ê chio̍h, chin súi koh chin ta̍t chı̂ⁿ. Iâm sui-bóng bô tú-tú sio̍k tı̄ kim-lūi, iáu-kú i ū choē-choē kim-sio̍k ê chit tı̄-teh; iā sı̄ tùi khòng ku̍t--ê. Ū só͘-chāi sı̄ tùi hái-chúi lâi pha̍k chiâⁿ iâm; khah choē sı̄ tùi khòng. Se-pí-lı̄-a, Pho-su kok ū iâm-khòng. Khòng-lāi ū kim-sio̍k, choē-choē hāng oē choè i-seng kap hoà-ha̍k ê io̍h.
Jiû-n̂g iā tùi toē lâu-chhut-ê, oē choè kúi-nā hāng io̍h ê lō͘-ēng.
He, ū só͘-chāi sı̄ tùi ô-khak lâi sio chiah ū; chóng-sı̄ khah choē sı̄ tùi khòng-lāi ê he-chio̍h lâi sio. Choè boah-piah, khí chhù, choè io̍h, siau to̍k ê lō͘-ēng.
Kim sio̍k ê chúi. Ū kok, chin choē kim-sio̍k ê chúi tùi soaⁿ--nı̍h lâu-chhut-lâi, kún--ê, sio--ê, léng--ê lóng ū. Ū khoán oē chia̍h-tit tiau-ióng sin-khu; ū-ê boē chia̍h--tit, chóng-sı̄ soé-e̍k chiū-sı̄ toā lı̄-ek sin-khu ê phê-hu. Thih-chúi, so͘-táⁿ, hit hō sı̄ sio̍k tı̄ kim-sio̍k ê lūi. Jı̍t-pún kok lâm-pak ū chin choē kim-sio̍k ê chúi-choâⁿ; ta̍k nı̂ chin choē lâng khı̀ tı̄-hiah-ê chhut-miâ ê só͘-chāi lâi chia̍h, lâi soé, tiau-ióng sin-khu.
Tı̄ Ou-lia̍p soaⁿ lâng ū chhē-tio̍h chit hō ê kim-sio̍k chin ta̍t chı̂ⁿ, chin oh-tit chhē. Sek-tı̄ o͘-phú, m̄-kú chheng-chheng ná po-lê, iā chin chhè, ū-sı̂ chhē chı̍t sut-á tı̄ gûn kap iân tiong saⁿ pau-teh. Tı̄ Ò-kok kap Eng-kok ê lâm-pêng ū bat chhē-tio̍h tām-po̍h.
Tı̄ 1903 nı̂ ū hoà-ha̍k sian-siⁿ kap i ê sian-siⁿ-niû tı̄ Hoat-kok ê Pa-lê siâⁿ, nn̄g-ê teh káng-kiù chit hō ê kim-sio̍k, soà hoat-kiàn koh chı̍t khoán ê koh khah kı̂-khá, iā sı̄ oh chhē, miâ i choè Radium. Chit hō mı̍h lán ê pe̍h-oē bô miâ thang kiò; kan-ta o̍h i ê im kiò choè Lâi-tí-an. Ou-lia̍p soaⁿ kap tı̄ Tek-kok ū chhē tām-po̍h. Chit hō ê kim-sio̍k hiān-sı̂ tē-it ta̍t-chı̂ⁿ ê mı̍h. Lūn i ê khoán, oē chhut kng kap sio. I ê kng sek sı̄ chhin-chhiūⁿ hé-kim-chhiⁿ ê kng; nā ū soān-chio̍h boah chı̍t sut-á, hē tı̄ choá-khoeh-á-lāi, mı̂-sı̂ pâng-keng oē chin kng; nā chı̍t sut-á tı̄ sı̂-cheng á-sı̄ sı̂-pió ê bı̄n, mı̂-sı̂ beh khoàⁿ kúi tiám m̄-bián tiám hé, in-ūi chin kng, thang khoàⁿ bêng-bêng. Lūn sio sı̄ pí hé kúi-nā pē ê la̍t, iā chin lāi, hē tı̄ sin-khu oē siⁿ thiàⁿ, oh-tit i. Chit hō ê kim-sio̍k sı̄ i-seng kap hoà-ha̍k sian-siⁿ ê toā lō͘-ēng; lı̄-ek sǹg boē liáu, chóng-sı̄ káng-kiù iáu-bē chı̄n, oh-tit kóng-khí i ê la̍t; nā ū chı̍t sut-á boah-tio̍h sı̂-cheng ê lûn, chiū oē kiâⁿ 100 nı̂ kú m̄-bián choān. Jı̍t-pún lâng kóng tı̄ in ê soaⁿ ū chit hō ê Radium; iā kóng Tâi-oân ê Pak-tâu kún-chúi lāi iā ū.
20. Lō͘-kok ê Pa-ko-lí
Lô͘ Pa-ko-lí ê lāu-pē sı̄ tng toā koaⁿ ê chit. Pa-ko-lí iáu-kú soè-hàn ê sı̂, i ê lāu-pē siū lâng mō͘-kò, tı̀-kàu Hông-tè kā i chhau-ke bia̍t-bông, tēng bû-kı̂-tô͘, koáⁿ khı̀ Se-pí-lı̄-a ê sió chng-thâu, toā kan-kia̍t ê só͘-chāi. Sui-bóng chá-sı̂ sı̄ hù-ong, hit-sı̂ ta̍k jı̍t kiong-kip in ke-lāi ê só͘-hùi kan-ta kak-poàⁿ gûn nā-tiāⁿ. Pa-ko-lí soè-hàn ê sı̂ boē hiáu chit ê kan-khó͘ ê in-toaⁿ; chóng-sı̄ iáu-bē chiūⁿ cha̍p-jı̄ hè chiū chin gâu choè kang pang-chān ke-lāi ê khiàm-kheh. I ê lāu-pē put-sı̂ chin ut-chut, bat kúi-nā pái pí-kiû Hông-tè lı̂n-bín, chún i tò-khı̀ pún só͘-chāi; chóng-sı̄ bô chhái kang.
Pa-ko-lí khoàⁿ i ê lāu-pē sı̂-siông iu-chhiû chiū mn̄g i ê in-toaⁿ; kàu khah toā-hàn lāu-pē chiah kā i kóng-bêng hit ê goân-iû. Tùi hit sı̂ chai liáu-āu, chiū pek-chhiat kiû Siōng-tè khui-lō͘ lâi chín-kiù i ê pē-bú. Kàu 15 hè chin koat-toàn ài tiâu-kı̀ⁿ Hông-tè, thoè i ê lāu-pē kiû. I ê pē-bú chai i iáu sı̄ soè-hàn gín-ná, só͘ kè-bô͘-ê kiám-chhái kui tı̄ khang-khang; só͘-í m̄ chún i khı̀. Pa-ko-lí bô sit-bāng, tı̍t-tı̍t kiû Siōng-tè kám-kek i ê pē-bú ê sim kam-goān hō͘ i khı̀.
Saⁿ nı̂ kú ê tiong-kan pek-chhiat kiû, bô chı̍t-sı̂-á pàng-sim, tı̀-kàu boē chia̍h boē khùn-tit; sin-thé siū siong-hāi. I ê pē-bú khoàⁿ i ná lám-sin, chin khoà-lū; chiū chiàu i só͘ ài chún i. Lō͘-tô͘ chin hn̄g, só͘-hùi boē bián-tit tio̍h ēng chin-choē. Chóng-sı̄ Pa-ko-lí lóng kau-tāi Siōng-tè, hiòng-chêng khí-sin; kan-ta the̍h kho͘-poàⁿ gûn choè lō͘-hùi nā-tiāⁿ, teh ǹg-bāng Siōng-tè oē khui lâng ê sim, chān i bô kàu-gia̍h ê lō͘-hùi.
Siōng-tè kı̀-jiân thoè i siat-hoat, choē-choē pái tit-tio̍h lâng ê pó͘-chō͘. Le̍k-kè poàⁿ-nı̂ kú ê lō͘-tô͘, tı̄ lō͘-tiong ū jiám-tio̍h chin tāng ê jia̍t-pı̄ⁿ; kàu tı̄ chı̍t ūi kàu-tn̂g, ū chı̍t ê ko͘-niû khó-lı̂n, kā i táⁿ-tia̍p kàu pı̄ⁿ hó. Pa-ko-lí tùi ko͘-niû kóng i ê chêng-hêng; ko͘-niû thiaⁿ-liáu thoè i siá phoe hō͘ tiâu-lāi siàng-iâ ê hu-jı̂n, kóng-khí i ê lí-le̍k, koh pún-sin sàng i chiūⁿ kiaⁿ kı̀ⁿ hu-jı̂n. Hu-jı̂n chiū thoè i êng-ûi, hō͘ i thang khı̀ tiâu-kı̀ⁿ Hông-thài-hō͘. Hông-thài-hō͘ ēng te̍k-pia̍t ê un khoán-thāi i, kap i tâm-lūn; āu-lâi chai siông-sè, ún-chún beh thoè i chàu Hông-tè; soà kiong-kip i ê só͘-hùi. Kè bô loā kú Hông-tè kó-jiân èng-ún kià phoe kap lō͘-hùi tiàu Pa-ko-lí ê lāu-pē tò-lâi pún-kok. Pa-ko-lí hoaⁿ-hí kàu boē kò͘-tit, khı̀ poàⁿ-lō͘ tán-chih i ê pē-bú. Pē-bú khoàⁿ in ê kiáⁿ, chiū lâu ba̍k-sái, in-ūi chai kin-á-jı̍t oē tit-tio̍h tháu-pàng, tek-khak sı̄ ūi-tio̍h chit ê cha-bó͘-kiáⁿ ê kong-le̍k.
Pa-ko-lí siūⁿ-tio̍h só͘ keng-kè ê sū, chai Siōng-tè ê un ke̍k toā, chiū koat-ı̀ beh hiàn sin-khu choè Chú ê kang. In-ūi i le̍k-kè hiah choē kan-khó͘ ê sū, sin-khu lám tı̀ pı̄ⁿ; bô loā kú soà lı̄-khui sè-kan kàu Thian-tông, tit-tio̍h i ê siúⁿ.
21. Hé-chhia ê Khí-in
Hé-chhia sı̄ toā hó ēng ê khı̀-khū, hō͘ lâng chē khah séng sı̂, séng kang, séng só͘-hùi. Chha-put-to siat tı̄ ta̍k kok choè peh-sı̀ⁿ ê toā lō͘-ēng. Khah siông toā hāng khı̀-khū sı̄ tùi sió hāng lâi khí-in. Hé-chhia iā sı̄ án-ni.
Eng-kok ê chhù khah choē ū ian-tâng thang hō͘ chàu-kha ê hé-hun tháu-chhut. khoán-sit lio̍h-á chhin-chhiūⁿ hoē-siā khah soè-keng-ê. Ian-tâng--nı̍h ū chı̍t ki thih hoâⁿ-koaiⁿ, hit ki thih hoâⁿ-koaiⁿ ū pa̍k thih-liān-á tūi-lo̍h, liān-á bé ū pa̍k-tiàu chı̍t ê kau-á, thang kùi tê-kó͘, tiáⁿ, oe-á ta̍k hāng ê khı̀-khū, lóng ū khian-á thang kùi tı̄ hit ê kau--nı̍h.
Ū chı̍t jı̍t chı̍t ê ta-po͘ gín-ná teh pı̄-pān kún chúi beh kā i ê lāu-bú phàu tê. Chúi toā kún, hit sı̂ ian chhèng chhut-lâi tê-kó͘, ūi-tio̍h kún-chúi ian ê la̍t chiū tı̄n-tōng-hı̀ⁿ iô-lâi iô-khı̀, thih-liān iā tè i teh iô. Hit ê gín-ná ná khoàⁿ, chiū ná siūⁿ, ka-kı̄ kóng, Ai--ah, hit ê tê-kó͘ nā ū lûn tek-khak oē kiâⁿ. Chiū khı̀ chı̍t ê bé-kháu-thih tiàm, mn̄g tiàm-chú khoàⁿ lân-san thih ū hoaⁿ-hí hō͘ khioh lâi ēng. á-bô? Tiàm-chú ı̀n kóng, Hoaⁿ-hí. Koh khoàⁿ i gâu ēng, m̄-nā lân-san ê thih hō͘ i, hong-lô͘ kap ke-si iā beh chioh i ēng. Teh siūⁿ hit ê gín-ná sim-lāi m̄ chai siūⁿ ài beh choè sím-mı̍h toā kı̂-khá ê mı̍h-kiāⁿ. Thêng bô loā kú khoàⁿ hit ê gín-ná khûn-khûn teh choè, m̄-nā lân-san thih kap ke-si chioh i ēng, soà pún-sin chān i hoāⁿ io̍h, chiong hiah-ê thih kā i liâm. Bô loā kú choē-choē lâng khı̀ hit chng--nı̍h khoàⁿ i chō-chhut chı̍t tiuⁿ chhia-á, tı̄ lō͘--nı̍h teh kiâⁿ-lâi kiâⁿ-khı̀, tāi-ke hó m̄ gông-ngia̍h.
Jiân-āu ū chı̍t ê hó sim ê lâng khui lō͘ hō͘ i khı̀ Tāi-ha̍k tha̍k kàu chhut-gia̍p. Teh tha̍k ê sı̂ sim-lāi lóng bô pàng-sak i só͘ ı̀-ài--ê. Chheh--nı̍h ū kı̀ kóng i put-sı̂ teh liān-sı̍p, m̄-nā ēng thih teh tàu, chiū iā ēng choá teh ūi-iūⁿ.
Kàu tióng-sêng ê sı̂ kap chı̍t ê tâng-sim ê phoāⁿ saⁿ-kap khui chı̍t ê thih-khı̀ ê hoē-siā, iā kó-jiân chō-chiâⁿ chı̍t tiuⁿ hé-chhia, oē kiâⁿ, iā oē chài lâng kap mı̍h. Khiok thâu chı̍t-ê chhut-ê, m̄ sı̄ chhin-chhiūⁿ hiān-sı̂ ê khin-khoài gâu cháu, sı̄ chin tāng koh bān-bān-á kiâⁿ. In nn̄g lâng chō chin choē hāng toā lō͘-ēng ê khı̀-khū. Kok-ka o-ló in ê khiáu, siat i choè toā koaⁿ; ēng kong-lô ê siúⁿ siúⁿ-i. Pa̍t lâng khı̀ khoàⁿ i ê iūⁿ, ná kek ná cheng-kong. Hé-chhia-lō͘ khah bān chiah siat-ê. Chài-mı̍h-ê chiū sı̄ 1825 nı̂, chài-lâng-ê chiū sı̄ tı̄ 1829 chiah siat. Khó-kiàn chı̄n-tiong tı̄ sió-khoá tāi-chı̀-ê, oē kham-tit kau-thok toā ê chit-jı̄m hō͘ i.
