1 Ū Chı̍t Ê Lú-chú
Tâi-lâm chhı̄-goā chı̍t só͘-chāi, kó͘-chhêng chin-chē, tek-phō ām-ām, put-sı̂ chhiū-ba̍k chhiⁿ-chhùi, pah-hoe siông-khui. Ta̍k-jı̍t poe-chiáu, chheng-chheng bān-bān, tı̄ hit chhiū-téng, ki-ki-kiuh-kiuh, poe-lâi-poe-khı̀, chhiū-nâ ê bō͘-sēng thang chai; ná-chún Sèng-chheh kóng, Koà-chhài toā-châng, poe-chiáu lâi hioh i ê ki. In-ūi Iû-thài ê koà-chhài, chhù-téng goā koân. Ūi-tio̍h chiáu kap chhêng hiah-chē, chiū kiò hit só͘-chāi Chiáu-chhêng-chng. Chng-lāi chı̍t-sian Sam-lāu-iâ, sı̄ chng-bı̂n teh hok-sāi, ǹg-bāng pó-pı̀ chng-thâu. Goā-ūi ê sin-sū siok-lú, iā siông-siông lâi chia sio-hiuⁿ tiám-hoé, sio-kim poa̍h-poe.
Chng-goā m̄-sı̄ chhân chiū-sı̄ hn̂g, sı̄ chit-chng ê lâng teh keng-êng.
***
Chng-lāi ū chı̍t-ê lú-chú, miâ-kiò Chı̀-khı̂n, ki-kut tàu-tah, kha-chhiú bín-chia̍t. Hit-nı̂ 16 hoè (1887 nı̂), pē-bó iáu tı̄-teh, sió-tı̄ chı̍t-ê. Lāu-pē Khó͘ Tek sı̄ toā choh-sit-ka, gû kah chhia, ta̍k-hāng ū. Lāu-bú sit-bêng, sió-tı̄ sè-hàn, lóng-sı̄ Chı̀-khı̂n teh chò lāu-pē ê pang-chān. Sui-sı̄ iù-chíⁿ; iáu-kú chò-kang khı̂n-khı̂n, kha-chhiú mé-lia̍h. Moé-pái lo̍h-hn̂g siah chià-boé, iâⁿ-koè lâm-chú to-to; nā chiūⁿ-soaⁿ chhoah han-chı̂, iā-sı̄ sèng-koè hū-lú chē-chē. Tāi-ke oá-oá-kiò. Chı̀-khı̂n sı̄ hàu-sūn pē-bó ê lâng, thàu-chá khí-lâi, nā m̄-sı̄ chiūⁿ-soaⁿ pang-chān lāu-pē keng-lông piān-sı̄ khan in 4, 5 chiah gû-káng khı̀ chhı̄, ta̍k-jı̍t sı̄ án-ni
2 Chhn̂g-chêng Ê Chê-bı̂-thûi
Hit-nı̂ 2goe̍h 26 jı̍t, chhoah han-chû ê sı̂, chháu-po͘ tng-teh kheh kam-chià. Ou-moâ kap thô͘-tāu siu-sêng liáu, peh-thn̂g kái kúi-nā cha̍p lāu. Kó͘-chá ê lāu, sı̄ chhin-chhiūⁿ tâng-cheng tiàu-tò ǹg, téng-bı̄n khoah, ē-té chiam, koá 1-ê khang. Sı̄ ēng po̍h-po̍h ê thô͘ khı̀ sio, chhin-chhiūⁿ hiā ê sek-tı̄, chha-put-to ū am-kng hiah-koân hiah-toā.
Hit-sı̂ o͘-thn̂g chin sio̍k, Chı̀-khı̂n ê lāu-pē, bé-siu chin-chē lâi jı̍p-tı̄ lāu-nih, téng-bı̄n kô͘ khe-té ê hún-thô͘. Hit-ê thô͘, kô͘ ê sı̂, lāi-bin o͘-sek ê thn̂g-chúi, lāu-tùi ē-té chhut-khı̀, chit-ê chúi thang gô chiú. Téng-bı̄n ê thô͘ nā ta chiū koh oāⁿ, án-ni 3-pái, āu-lâi lāu-lāi ê thn̂g chiū kian-tēng pı̀ⁿ-chò pe̍h-thn̂g, chin ū kè-ta̍t.
Ūi-tio̍h in sı̄ toā choh-lio̍h ê lông-ka, koh-sı̄ hó-koè ê ka-têng, só͘-í tōng-liáu cheng-piàng-chha̍t ê sim lah!
Hit-jı̍t lāu-pē khı̀ soaⁿ-nih toà liâu, hit e-hn̄g Chı̀-khı̂n chhı̄ gû tńg-lâi, koaiⁿ gû tı̄ gû-tiâu ta̍k-hāng chheng-chhó, chiū khı̀ khùn.
Chhù-chêng chı̍t-choā nâ-tâu hāng, goā-bı̄n chhiū-nâ lāi ū 1-tı̄n ê thó͘-húi lâi chak tı̄-hia teh chò toā-ko. In-ūi cheng-piàng-chha̍t beh chhiúⁿ-lâng ê sı̂, tio̍h tāi-seng chè-hiàn in ê sı̂n-bêng, chhah 1-ki kı̂ tı̄ tiong-kan. Kim-choá sio-liáu, khoàⁿ hit-ki kı̂, tó-tùi tó-ūi chit-sı̀, ta̍k-ke chiū khı̀ chhiúⁿ hit-ūi. Sè-sio̍k ê sı̂n-bêng, sı̍t-chāi sı̄ lı̄-ek pún-sin hāi pa̍t-lâng.
Chı̀-khı̂n boē-khùn ê sı̂, lāu-bó tı̄ thiaⁿ-nih kóng:
Bó: Khı̂n-ah, goā-bı̄n he sáⁿ-hoè teh to̍h?
Khı̂n: Án-niâ, he káⁿ-sı̄ pa̍t-lâng teh pàng-hun, kā gû hun-báng.
Lāu-lâng ba̍k-chiu hoe; khoàⁿ-tio̍h nâ-tâu goā chha̍t-á teh sio-kim, khoàⁿ bē-bêng, Chı̀-khı̂n iā put-kái-kı̂-ı̀, chiū koaiⁿ-mn̂g khı̀ khùn.
Hit-sı̂ 2-goeh 26-mı̂ sǹg-sı̄ chin koâⁿ, keⁿ-chhim ê sı̂, chháu-á-po͘ kheh kam-chià ê lâng lâi beh kiò thâu-koà-gû. Sı̄ hit-mê tú-tú tio̍h Chı̀-khı̂n ê gû chò thâu-koà. In-ūi kheh kam-chià ê chio̍h-chhia téng-bı̄n ū 1-ki 4,5 tn̄g tn̂g ê chhâ teh chò kô, hō͘ gû lâi tio̍h. Kô nā tńg ê sı̂, chio̍h-chhia chiū tńg. Tı̄ hit lāi-té sı̄ thâu-koà, goā-bı̄n sı̄ 2 koà, khah goā-bı̄n sı̄ 3 koà.
Hit-tia̍p kiò gû ê lâng thâu-khak chhih-chhih, kàu-ūi khoàⁿ-tio̍h chha̍t, kiaⁿ chı̍t-ē lóng beh sí. Sûi-sı̂ piàⁿ tńg-khı̀ phō͘-nih. Lâng mn̄g i siáⁿ-sū, i lóng bē kóng; kan-ta ēng chhiú tı̍t-tı̍t ia̍t, kóng tiām-tiām...ā kaⁿ ā káⁿ. Ì-sù sı̄ iā-kiaⁿ iā-koâⁿ. I chiū chò i cháu-khı̀ hoé-kheⁿ hang-hoé, bô-lâng chai i ê ı̀-sù.
* * *
Poàⁿ-mê ū lı̀n-lòng-kiò ê siaⁿ, lāu-bó kiò kóng,
Bó: Khı̂n ah, Khı̂n ah, gû teh sio-tak.
In-ūi éng-sı̂ siông-siông tı̄ mê-sı̂, gû bat sio-tak. Chı̀-khı̂n hiahN chı̍t-chhéⁿ, lûi i ê ba̍k-chiu, thí-khui chı̍t-khoàⁿ. Goà! Chha̍t-á phah-bı̄n oē hó͘-niau, 3-ê jı̍p-pâng lâi liauh! Thâu chı̍t-ê chiong i só͘ kia̍h siâm-goā tn̂g ê chê-bı̂-thûi, chhut-la̍t chiū tùi bı̄n hmh--lâi.
Kai-chài thûi-boé khê-tı̄ tek bı̂n-chhn̂g ê jia-hong. Chı̀-khı̂n kín-mé tùi thûi-boé sa--teh, pâng-keng e̍h-e̍h, chhek chı̍t-ē bé-sı̀,
Hit...lah! chiū tian-tò kā i lòng tò-tńg. Hit 3-ê chha̍t sio-e-sio-kheh, tó-lo̍h teh-leh tı̄ thô͘-kha. Chı̀-khı̂n chiū khan sió-tı̄ kap lāu-bó chhut-khı̀, thó͘-húi to ā m̄-káⁿ kāng i. Sǹg-lâi sı̄ lú eng-hiông. Hit-sı̂ goā-bı̄n í-keng teh pàng-hoé.
Chiàⁿ chhin-chhiūⁿ si kóng:
Pù-ū lông-ka chhut Chı̀-khı̂n,
Khı̂n-bián léng-lı̄ sèng chng-bı̂n;
It-iā hiông-chhat hut-jiân kàu,
Chhn̂g-chêng pí-bú chê-bı̂ thâu.
3 I ê sí oāⁿ goá ê oa̍h
Chı̀-khı̂n chhut-lâi, khoàⁿ-kı̀ⁿ thó͘-húi khan gû, siūⁿ beh chhiúⁿ tò-tńg; nā-sı̄ khoàⁿ-tio̍h chhù teh hoat-hoé, chiū bē-kò͘-tit, sûi-sı̂ ńg han-chı̂-tı̂n lâi sut hiah-ê hoé hō͘ i hoa. In-ūi chha̍t lâi chhiúⁿ-mı̍h, tiâu-tı̂ pàng-hoé sio-chhù, hō͘-lâng bē-kò͘-tit jiok, hit-sı̂ bô pa̍t-lâng lâi pang-chān, chí-ū Chı̀-khı̂n ka-tı̄ teh kap chha̍t chò tùi-thâu. Chha̍t kín pàng-hoé, i iā kín-kín jiok-khı̀ phah hō͘ hoa. I ê khó͘-chiàn bô-su Lí Lêng cheng-hoat hiong-lô͘ chhun i ka-tı̄, chı̍t-lâng tòng chı̍t-chheng lâng. Sio̍k-gú kóng, "Béng-hó͘ bē-tù-tit toā-tı̄n kâu." Āu-bı̄n ê chha̍t khoàⁿ chit-ê eng-ióng ê lú-chú hiah pún-sū, nā-bô hē-liáu to̍k-chhiú, in ê chha̍t-kè ē sit-pāi. Chek-sı̂ mo͘h chı̍t-ki thûi-á, bô-tiuⁿ-tı̂ tùi Chı̀-khı̂n ê thâu-khak-sim, piàⁿ-la̍t.
HehN...ah, hō͘ lí sí...ah! chiū kòng--lo̍h-khı̀.
Hit-tia̍p sı̄ poàⁿ-mê chú-sı̂, Chı̀-khı̂n ê thâu-khak hō͘ chha̍t kòng chı̍t-âm, hoeh tı̍t-tı̍t chhèng, ná-chún chéⁿ-té teh chhut-choâⁿ. Chı̀-khı̂n ūi-tio̍h tı̀-ı̀ phah-hoé, sui-sı̄ hoeh teh chhèng iā m̄-chai; kan-ta chit-sı̂ o͘-àm, soah bē-kò͘-tit phah. Tùi án-ni hoé chiūⁿ-chhù. Chı̀-khı̂n koh piàⁿ-miā cháu-khı̀ beh phah-hoé, chı̍t-ê chha̍t khoàⁿ i thâu-khak tio̍h tāng-siong iáu-ē cháu, chiū puih 1-ki tn̂g-to jiok-lâi, àn-sǹg beh it-to-lióng-toān. Nā-sı̄ Chı̀-khı̂n oa̍t-thâu khoàⁿ-kı̀ⁿ, chiū-kín thiàu-tùi hoé-tiong koè-khı̀, chha̍t soah jiok bô tio̍h choā. Hit-pêng ê lâng khoàⁿ-kı̀ⁿ Chı̀-khı̂n hō͘ chha̍t teh tui, chiū jiok koè-lâi beh kiù--i. Khoàⁿ-kı̀ⁿ Chı̀-khı̂n, hoeh lâu moá sin-khu, tāi-ke chiū kín-kip kā i chí-hoeh. Chı̀-khı̂n chiah-chai i ê thâu-khak téng khui chı̍t-ê thiⁿ-thang, hit-sı̂ chiah kám-kak kan-khó͘ chiū chhut-chāi chhù khı̀ hō͘ hoé to̍h lah!
Chı̀-khı̂n ê chek Khó͘ Iâⁿ khoàⁿ-kı̀ⁿ Chha̍t lâi, chiū peh-chiūⁿ nâ-kông téng; ēng thih-pē chak--lo̍h-lâi, chân-tio̍h chı̍t-ê chha̍t, chek-sı̂ tó-tē, chha̍t-tóng chiū thoa--chhut-khı̀.
Khó͘ Iâⁿ khoàⁿ sū-sè m̄ thò-tòng, chiū siám-tùi pa̍t-keng ê nâ-kông téng, ēng mı̂-chioh-phoē chò tūn-pâi, chhiú gia̍h chı̍t-ki pit-á-boé (chiam-chiam ê chhiuⁿ-á) tng-tán chha̍t jı̍p-lâi, chiū tùi téng-bı̄n chak--lo̍h-lâi. Kó-jiân chân-tó chı̍t-ê, in chiū thoa--chhut-khı̀. Àn-sǹg chha̍t ē sit-táⁿ, thè-chúi tńg-khı̀. Bô-phah-sǹg koh-khah hiông, kui-tı̄n chı̀ⁿ jı̍p-lâi, khui-chhèng phah chiūⁿ-khı̀. Put-hēng mı̂-phoē am bô bā, kha-thâu-u tio̍h-chhèng, chiū liàn--lo̍h-lâi. Chha̍t chin siū-khı̀, chiū tùi heng-khám kap thâu-khak koh kā i chân 2-ē, chek-sı̂ bô-miā.
Á! Khó-sioh! Khoàⁿ ê lâng lóng kóng, Cháiⁿ-iūⁿ m̄ cháu-khı̀ goā-chng, lâi hoah kiù-lâng sı̄ khah tio̍h.
***
Hit-sı̂ chhù teh to̍h, Chı̀-khı̂n chı̍t-koá lêng-gı̂n chhàng-tı̄ tek-kóng-khang, hiah-ê chhiú-khoân, gı̂n-liān, hō͘ chha̍t péng bô-tio̍h ê, í-kı̍p chhù-lāi ê han-chû-chhiam, bí, chhek, moâ, tāu, mı̍h-kiāⁿ chò chı̍t-ê sio liáu-liáu.
Goā-chng ê lâng koáⁿ-kín lâi kiù, phah-sí thó͘-húi kúi-nā ê, koh chhiúⁿ chı̍t-chiah gû-káng tò-tńg; kı̂-û 4-chiah kap lāi-té ê hiān-gı̂n the̍h-kàu bô poàⁿ-hāng, só͘-chhun sı̄ hiah-ê hoé-hu nā-tiāⁿ.
Hit-mê Chı̀-khı̂n ê lāu-pē tı̄ soaⁿ-liâu, thiaⁿ-kı̀ⁿ lâng teh hiu, gia̍h-thâu chı̍t-khoàⁿ, hoé-iām chhèng-khí, ná-chún Só͘-to-má hō͘ thiⁿ-hoé châu-bia̍t chı̍t-iūⁿ. Chiū piàⁿ-sè cháu kàu-tè, khoàⁿ-kı̀ⁿ chhù-the̍h ke-hoé, chı̄n-kui o͘-iú; chí-ū tiâⁿ-nih chı̍t-kha to̍h boē-liáu ê iân-tháng tı̄ gû-chhia téng. Chiū lā hiah-ê hoé-lō͘, siūⁿ-tio̍h chá-jı̍t ê hó-koè, kin mê-hng it-chhè hoà-hoé, soah hun-hun-tó-tó tı̄ thô͘-kha.
Chhù-piⁿ ê lâng thiaⁿ-kı̀ⁿ chha̍t thè-chúi, chiū khah chē káⁿ khui-mn̂g chhut-lâi khoàⁿ. In-ūi Chheng-tiâu sı̂-tāi, peh-sı̀ⁿ kok kò͘ ka-kı̄ ê sim thài-tāng, kiaⁿ-liáu khui-mn̂g soà hō͘ chha̍t lâi chhiúⁿ in ê mı̍h. Só͘-í chı̍t-ē thiaⁿ-kı̀ⁿ cheng-piàng, ka-kı̄ ê mn̂g-chhoàⁿ it-hoat sng khah ân.
Lāu-pē cheng-sı̂n liáu-āu, khoàⁿ-kı̀ⁿ Chı̀-khı̂n ê thâu-khak hoat-hông, chéng chin toā-ê, ká-ná bí-táu, thiⁿ-kng khı̀ chhiáⁿ pak-lō͘ ê chhiah-kha sian-siⁿ lâi ho̍k-io̍h, kai-chài khioh-tio̍h miā. Keh-nı̂ lāu-bó koè-sin, hoán-tńg tang lāu-pē khı̀-sè, chí-ū chhun sió-tı̄ chı̍t-ê. Sió-tı̄ koh-sı̄ tio̍h-chhèng hit-ê Chek siⁿ--ê.
Ah! Châi-sàn jı̂n-bông! Chiàⁿ chhin-chhiūⁿ si kóng.
Eng-hiông phah-hoé sim bô-kiaⁿ,
Mı̂-phoē chò pâi sàng sı̀ⁿ-miā;
Châi-sàn jı̂n-bông it-chı̄n khı̀,
In-hô hı̄n pu̍t Sam-lāu-iâ?
Sı̄ in-ūi Chı̀-khı̂n kap lāu-pē, siông-siông hàu-kèng chng-nih ê pu̍t Sam-lāu-iâ, kiû i pó-pı̀, put-sı̂ tō-sı̄ poa̍h-tio̍h (èng-ún ê) siūⁿ-poe, cháiⁿ-iūⁿ goá kin-ná-jı̍t chiah-chhám? Sam-lāu-iâ tō-sı̄ teh pó-pı̀ chng-bı̂n, cháiⁿ-iūⁿ goá chiah-chhám, i tı̄ biō-lāi teh pêng-an ah! Sam-lāu-iâ sı̄ peh-chha̍t-sı̂n á-sı̄ ké-pu̍t mah? Gı̂-būn gı̂-būn?!
4 Jı̍p Tāi-chhoan sı̄ ê ke
Khiok-soat Tāi-chhoan-sı̄, khiā-khí tı̄ Chēng-chúi piⁿ, ū chı̍t-ê sim-pū-á-bó͘ siⁿ chı̍t-ê kiáⁿ, kiò-chò Chheng-liû. Ūi-tio̍h put-chèng, chiàu tng-sı̂ ê hoat-tō͘, chiū siá lı̂-chu hō͘ i khı̀, hit-sı̂ Chheng-liû iáu soè-hân.
Kong-im chhin-chhiūⁿ chı̀ⁿ, liâm-piⁿ koè-liáu kúi-nā nı̂, Chı̀-khı̂n í-keng 23 hoè. Sui-jiân bô-pē-bô-bó, iáu-kú in-khı̂n bô-ià, cheng-chiat khó-chhú, hō͘ chèng-lâng toā-toā o-ló. Kài-chē lâng iang-saⁿ-thok-sı̀ lâi beh chò, Chı̀-khı̂n khoàⁿ m̄-sı̄ sit, lóng-chóng siā-choa̍t.
Chhù-piⁿ ê lâng thong-thong o-ló i ba̍k-sek chin kiàm.
Chı̀-khı̂n hó lú-tek ê hong-siaⁿ, ū chhoe-kàu Tāi-chhoan hiaⁿ ê hı̄-khang, chiū siūⁿ, chiah hó lú-tek ê lú-chú, sı̄ lân-tit-chhú. Chiū chı̍t-jı̍t chhoā-khı̀ thau-khoàⁿ, khoàⁿ-liáu kah-ı̀, chiū thok moê-lâng kiû-chhin.
Chı̀-khı̂n sı̄ sè-jı̄ ê lú-chú, hut-jiân thiaⁿ-tio̍h chit-ê siau-sit, the-sı̂ m̄-káⁿ. Thiaⁿ-kı̀ⁿ Tāi-chhoan hiaⁿ ê ke sı̄ tek-hiā-chhù, lāu-pē sı̄ iú-miâ ê kûn-thâu sai-hū, koh-sı̄ gâu chiap-kut ê ló i-su; iā Tāi-chhoan hiaⁿ sı̄ gâu tiau-khek ê bí-su̍t-ka. Chiah-kú tı̄ kok-chng teh liû-hêng hit-tàⁿ pò͘-tē hı̀-ang-á, kóng-sı̄ i khek--ê; iā Chùn-tek-sai hit-tı̄n Pak-koán teng sı̄ i chè-chok--ê, hui-siông ê súi. Iū-koh sı̄ chhut-miâ ê gia̍h hı̀-ang-á sai-hū, koh-sı̄ gâu chhiùⁿ-khek ê Pak-koán-sai. Thiaⁿ-kı̀ⁿ kúi-nā ê Pak-koán sian-siⁿ lâi beh kà-khek, kàu-ūi liâm-piⁿ pau-ho̍k phāiⁿ tò-tńg, bô-thang hó kà: in-ūi só͘-ū ê lâm-koán, pak-koán ta̍k-hāng i lóng bat liáu-liáu. Iū-koh bat chı̍t pak-tó͘-lāi jı̄. Iā goá chit-hō chháu-tē gû-hū thái-thó káⁿ phit-phoè hit-hō úi-tāi lâm-chú! Chū-hūn, chū-hūn!
Chı̀-khı̂n kiàn-siàu m̄-káⁿ kóng, chiū chò i jı̍p-khı̀, chhun chhù-lāi ko͘ tı̄-hia chē, sió-thêng hit-ê lâng tńg-khı̀ liáu, chhù-lāi ko͘ chiū kiò.
Ko͘: Khı̂n...ah!
Khı̂n: Oê......sím-mı̍h-tāi?
Ko͘: Goá kā ín lah neh!
Khı̂n: Ái-ioh! Lí chit-ê a-ko͘ thái án-ni?! Lí ā bô thiaⁿ-tio̍h lâng heh ka-têng hiah toā, heh lâng hiah gâu, lán phâng hit-hō pn̄g-khaⁿ phâng bē-iâⁿ. Thiaⁿ-kı̀ⁿ téng-nı̂ lı̂ chı̍t-ê, lán nā khı̀, liâm-piⁿ chē hoê-thâu-kiō tò-lâi, m̄-chai ē pháiⁿ-sè bē?!
Ko͘: Gōng gín-ná, lâng heh-sı̄ chhoē bô hó tùi-thâu; lí sı̄ hiâm i siuⁿ-gâu!
Khı̂n: A-ko͘! Goá m̄-sı̄ hiâm i siuⁿ-gâu, sı̄ chū-hūn goá ê ham-bān, m̄-káⁿ... ... Kā lí kóng bat lı̂-khı̀ chı̍t-ê! Lí sı̄ bē-hiáu thiaⁿ.
Ko͘: Há, só͘ lı̂ hit-ê siáⁿ in-toaⁿ, lí chai mah?
Khı̂n: Bô sáⁿ chai.
Ko͘: Hit-ê sı̄ ūi-tio̍h kiâⁿ m̄-tio̍h, eng-kai lı̂-ê. Só͘-í oē-sái-tit kóng-sı̄ gı̄-khı̀ ê lâm-chú chiah ē-hiáu án-ni chò-hoat.
Khı̂n: Taⁿ beh án-choáⁿ?
Ko͘: Taⁿ, chóng-sı̄ in-iân thiⁿ chù-tiāⁿ, hit-thâu ê lāi-iông lí to iā chai-iáⁿ. Lí taⁿ sǹg iā bô pē-hiaⁿ thang chú-ı̀, goá chit-ê m̄-chiâⁿ ko͘, kā lí tah-èng chiū-sı̄.
Khı̂n: A-ko͘, goá hoaⁿ-hí thiaⁿ lí ê kà-sı̄!
Tùi án-ni chiū tiāⁿ-tio̍h, koāⁿ-tiāⁿ.
1894 nı̂ Chı̀-khı̂n 23 hoè, 10-goe̍h 13 tùi Chiáu-chhêng jı̍p chēng-chúi khe-piⁿ kè-hō͘ Tāi-chhoan--sı̄. Chı̀-khı̂n tı̀ chu-koan, chhēng bóng-ó, tng-sı̂ chit-hō sı̄ liû-hêng ê sin-niû-ho̍k.
1895 nı̂ 8-goe̍h ka-tı̄ chai ū hoâi-ı̄n; 9-goe̍h 5-jı̍t Jı̍t-pún-peng chiūⁿ-soaⁿ, chiām-chiām lo̍h-lâi kàu Chēng-chúi khe. Tāi-chhoan hō͘ Jı̍t-pún kiò-khı̀ chhoā-lō͘, sı̄ i lō͘-thâu chin se̍k, iū-koh i sı̄ hàn-ha̍k-chiá, ē ēng siá-jı̄ kap in kóng-oē, hiah-ê lio̍k-kun chin hoaⁿ-hí.
Kàu ū-hiah-kú, Chiū tùi kun-tiúⁿ kóng, Goá ū 2-ê pē-bó chin-lāu, chit-tia̍p tı̄ chhù-nih, goá chin-kú bô khoàⁿ-tio̍h, m̄-chai ū pêng-an á-bô. Chhiáⁿ iông-ún goá tńg-khı̀, nā khiàm-ēng chiah-koh lâi; hó mah? Kun-tiúⁿ ı̀n kóng, Hó. Hit-sı̂ Tāi-chhoan chhiú kia̍h chı̍t-ki koáiⁿ-á, kiâⁿ-tio̍h sām-sām, chiū ǹg Chēng-chúi khe tńg-khı̀. Kàu chhù ba̍k-sái nih-nih-lâu, Chı̀-khı̂n m̄-chai i teh háu sím-mı̍h.
5 Án-niâ, in he teh chò sím-mı̍h?
Hit-sı̂ tı̄ tang-pêng chhù-kak-thâu ê chháu-chhù, siông-siông ū chı̍t-ê chheⁿ-mê Siōng hiaⁿ thàu-chá thàu-àm teh gı̂m-si. Ū chı̍t chá-khí gı̂m kóng:
1. Thiⁿ-téng koân-koân Iâ-so͘ chē-ūi,
Lóng-chóng thian-sı̂n ho̍k-sāi pài-kūi;
Bián-liû chhàn-lān, bı̄n-māu êng-kng,
Koân-péng bô-hān, hok-khı̀ chiâu-chn̂g.
2. Thiⁿ-tē bān-mı̍h boē-ū ê sı̂,
Siōng-tè ê Kiáⁿ kap Pē khiā-khí;
Choân-lêng Chú-cháiⁿ éng-oa̍h ê Tō,
Thiⁿ-tē bān-mı̍h, sı̄ I chhòng-chō.
3. Bān-bı̂n hoān-choē, ûi-ke̍h hoat-tō͘,
Tio̍h lo̍h tē-ge̍k, lóng bô oa̍h-lō͘;
Siōng-tè put-jím chèng-lâng tı̂m-lûn,
Chhe-khián Iâ-so͘ kiù lán lêng-hûn.
4. Iâ-so͘ kàng-seng tiàm tē-bı̄n-chiūⁿ,
Phín-hēng sûn-choân chò lán bô͘-iūⁿ;
Hián-bêng sı̂n-jiah thoân thiⁿ tō-lí,
Siat-lı̍p kong-lô thè-lâng siū-sí.
5. Sí-liáu 3 jı̍t Iâ-so͘ koh-oa̍h,
Piáu-bêng sio̍k-choē, chı̍t-pái kàu-gia̍h;
Chiām-toà tē-bı̄n kà-sı̄ ha̍k-seng,
Iû-goân chiūⁿ-thiⁿ chip-chiáng koân-péng.
6. Sè-kan boa̍t-jı̍t thiⁿ-mn̂g khui-khoah,
Iâ-so͘ kàng-lı̂m kiù lâng koh-oa̍h;
Sè-kan chèng-lâng siū I sím-phoàⁿ,
Pò-siúⁿ hêng-hoa̍t tiāⁿ-tio̍h bô oāⁿ.
Hit-ê Siōng hiaⁿ ê siaⁿ chin hó-thiaⁿ, gı̂m tio̍h chin im-ūn. Só͘ gı̂m hiah-ê oē, Chı̀-khı̂n thiaⁿ-liáu sim-koaⁿ tín-tāng. Cháiⁿ-iūⁿ Iâ-so͘ hiah-gâu, kàng-sè beh kiù lán lâng, thiⁿ-kha-ē kiám-ū chit-ho lâng?! Tàu-tí chit-ê chheⁿ-mê Siōng hiaⁿ ē-bat án-ni. Chiū mn̄g ta-ke kóng:
Án-niâ, in he teh chò sím-mı̍h? Ta-ke bô sáⁿ hoaⁿ-hí, ı̀n kóng:
Lâng in he lo̍h-kàu-lâng teh gı̂m-si.
Chı̀-khı̂n chiū-chai, lo̍h-kàu-lâng siⁿ-sêng sı̄ hō͘-lâng oàn-hı̄n--ê. M̄-kú só͘ gı̂m ê si hiah hó-thiaⁿ, só͘ kóng ê ı̀-sù hiah-nih hó, I iā bô tek-choē lán, lán tian-tò oàn-hı̄n I, sı̄ lán ka-tı̄ sit-liáu jı̂n-keh. Siat-sú I só͘ kóng ê Iâ-so͘ nā kó-chin ē kiù-lâng, lán bô chhin-kı̄n, tian-tò oàn-hı̄n, sı̄ toā chhò-gō͘ lah. Chı̀-khı̂n siūⁿ beh khı̀ pài-hāu chit-ê chheⁿ-mê-lâng, khoàⁿ Iâ-so͘ sı̄ sáⁿ-hoè, nā-sı̄ kiaⁿ-liáu ta-ke-koaⁿ m̄ hoaⁿ-hí: In-ūi kū-koàn, lâm-lú siū-siū put-chhin, tı̀-kàu m̄-káⁿ, kan-ta tùi thiaⁿ-tio̍h hit-siú si, put-sı̂ kı̀-tı̄ sim-lāi, chēng-chēng teh siūⁿ, ná-chún soaⁿ-kha ê chúi-choâⁿ, ûn-ûn-á teh lâu chhut-lâi chit-iūⁿ.
Chı̀-khı̂n ê tiōng-hu Tāi-chhoan-sı̄, tı̄ hiah-kú ū tùi pêng-iú tit-tio̍h chı̍t-pún hàn-bûn Sèng-keng, kap chı̍t-pún si, àm-sı̂ hân-hā chiū káng-kiù. Sim-koaⁿ teh siūⁿ, si-nih kóng,
Sè-kan ké-pu̍t lâng só͘ khek,
Tio̍h chai hok-sāi chin bô-ek.
Chit 2-kù phah-sǹg ū chin-lí. Âng-kè-téng hit-sian má-chó͘-pô kap hit-sian thûi-á-chó͘, pí goá só͘-khek ê lāu-seng sió-toāⁿ, sǹg iáu-khah pháiⁿ-khoàⁿ. Goán Niâ cháiⁿ-iūⁿ ho̍k-sāi kah án-ni! Thàu-chá thàu-àm, chhe-it, cha̍p-gō͘, toā-nı̂ sió-cheh; sio-kim tiám-hoé, phó͘-tō͘ pâi-chè ū liáu-liáu. Hé, gōng-gōng Án-niâ lah neh!
Àm-chı̄ⁿ án-ni siūⁿ, nā-sı̄ m̄-káⁿ chhut-siaⁿ.
* * *
Tú-tio̍h Chı̀-khı̀n chiong-kı̄n lı̂m-sán ê kı̂-jı̍t, khioh-má jı̍p-pâng, hoan-hù siuⁿ-á, toh-kūi, thoah-á lóng tio̍h khui, gin-ná chiah ē khoài chhut-sı̀. Tāi-chhoan ê lāu-bó sı̄ gâu kiàn-kó͘ ê lâng, thiaⁿ-tio̍h khioh-má án-ni kóng, chiū iā chàn-sêng án-ni chò; koh tı̄ má-chó͘-pô ê bı̄n-chêng, sio liáu chı̍t-pé ê àn-pat-hiuⁿ, ǹg-bāng má-chó͘-pô pó-pı̀ sun-á pûi-pûi pe̍h-pe̍h khoài chhut-sı̀.
Mn̂g-thang khui-liáu, hiuⁿ-chek iā to̍h-koè, bú-liáu chiâⁿ poàⁿ-jı̍t iáu-boē chhut-sı̀. Lāu-lâng chiū kiò Tāi-chhoan kóng: Toā-thâu eh! Lâng kóng lo̍h-kàu-lâng ê kı̂-tó chin èng-hāu, iá bô, khı̀ kiò Siōng hiaⁿ lâi kā I kı̂-tó no͘h! (Lāu ta-ke kiò Tāi-chhoan koàn-sı̀ lóng kiò I chò toā-thâu-ê)
Tāi-chhoan kóng, Hó, goá tō iā-teh siūⁿ koh.
Chiū-khı̀ chhiáⁿ i, Siōng hiaⁿ mn̄g kóng, Lín lāu-lâng hoaⁿ-hí chiah thang neh! Ìn kóng, Tō-sı̄ I hoaⁿ-hí, goá chiah káⁿ lâi kiò lí. Siōng hiaⁿ koh mn̄g, Iá lín khan-chhiú--ê ài bô?
Tāi-chhoan kóng, Hé, ún-tàng. Siōng hiaⁿ kóng, Hó lâi-khı̀. Chiū tı̄-hia pek-chhiat kı̂-tó, kiû Siōng-tè siúⁿ-sù khùi-la̍t hō͘ hū-jı̂n-lâng, pang-chān eⁿ-á khoài-khoài chhut-sı̀, iā hō͘ chit kháu-chàu choân-ke ê lâng têng-thâu-seⁿ lâi sı̀n Lí.
Kı̂-tó soah, gin-ná chek-sı̂ oàⁿ-oàⁿ-kiò, koh sı̄ hāu-siⁿ, ta-ke kóng, Siōng-hiaⁿ ê Siōng-tè khah ū-siàⁿ. Siōng-hiaⁿ kóng, Siōng-tè m̄-sı̄ goá-ê nā-tiāⁿ, sı̄ thiⁿ-kha-ē kong-ke ê, lán tāi-ke lóng ū-hūn, só͘-í lán ta̍k-lâng lóng tio̍h kèng-pài I chiah ē-soah-tit. In-ūi Siōng-tè sı̄:
Pó-pı̀ chiàu-kò͘ sè-kan-lâng,
Put-lūn pún-kok kap goā-pang.
