Hoé-kim-ko͘,
E-lo̍h thô͘.
Chē goá chûn,
phah goá kó͘.
Chia̍h goá léng bí-pn̄g.
Phoè goá kiâm chhài-pó͘.
Tùi goá mn̂g-kháu-tiâⁿ koè,
Hō͘ goá lia̍h-lâi choè bó͘.
1997 nı̂ 11 goe̍h Pe̍h Hiáu-iàn miā-àn ê hiong-chhiú Tân Chı̀n-heng siū-lia̍h. Tāi-ke chiah chai i hoān-koè ê kiông-pō-àn chhiau-koè cha̍p-gō͘-kiāⁿ. Tàu-té ū kúi-kiāⁿ, liân i pún-lâng iā boē kı̀--tit. Hoâiⁿ-tı̍t ū “seng-lí su-iàu” ê sı̂, chiū khı̀ khi-hū hū-jı̂n-lâng. Tân Chı̀n-heng ê oē soah hō͘ goá siūⁿ-tio̍h í-siōng chit-siú gín-á-koa. Khí-thâu tùi hoé-kim-ko͘ ín-chhut hiah súi ê lêng-kám, soà-boé khiok toà sèng ê pō-le̍k ê àm-sı̄. Nā khoàⁿ-tio̍h kah-ı̀ ê cha-bó͘ gín-á, chiū kā i “lia̍h-lâi choè bó͘”. Che kap kiông-kan ū sím-mı̍h bô kāng?
Chit kúi-nı̂ Tâi-oân ê pún-thó͘ ı̀-sek chiām-chiām chhèng-koân. Kok-chióng pē-bú-oē ê gín-á kàu-chhâi iā ta̍uh-ta̍uh chhut-pán. Kı̂-tiong ū choē-choē lóng sı̄ tùi thoân-thóng kò͘-sū, koa-iâu siu-chı̍p chu-liāu--ê. Thoân-thóng bûn-hoà sui-bóng thang chiâⁿ-choè lêng-kám ê goân-thâu, m̄-kú in pún-sin iā pau-hâm boē chió lo̍k-ngó͘ ê sèng-chit. Tâi-oân chá-chêng ê bûn-hoà, iû-kı̂ sı̄ Hàn-jı̂n bûn-hoà, chhiong-moá tùi lú-sèng ê khoàⁿ-khin (sexoal discrimination). Siat-sú lán m̄ hun-pia̍t, kā chiah-ê kū bûn-hoà it-lu̍t khip-siu, soà thoân hō͘ āu-tāi, chiū bô khó-lêng kiàn-lı̍p chı̍t-ê chin-chiàⁿ “Sin koh To̍k-lı̍p” ê kok-ka. Chit-ê bı̄-lâi ê sin kok-ka sı̄ beh iân-sio̍k bái ê kū thoân-thóng, á-sı̄ khı̀-sak kū pau-ho̍k thang têng-thâu-siⁿ?
Choē-choē lâng kóng, Tâi-oân hū-lú chá chiū tháu-pàng lah, lóng thang choè jı̄m-hô tāi-chı̀, kiám iáu ū siū khoàⁿ-khin? Kiám tio̍h koh cheng-chhú pêng-téng? Chit-chióng oē sı̄m-chı̀ iā bat tùi Tâi-To̍k jı̂n-sū ê chhùi kóng--chhut-lâi.
Hoat-kok Kiat-kò͘ Chú-gı̄ (structuralism) ha̍k-chiá A-siu-sò (L. Althusser) bat kóng--koè, “Ì-sek-hêng-thài (ideology) sı̄ lâng tùi tı̄ hiān-sı̍t khoân-kéng ê ká-siat kap sióng-siōng (imagination).” I iā chú-tiuⁿ beh hun-sek ı̀-sek-hêng-thài, ài tùi siā-hoē ê “gı̂-sek” (ritoals) khı̀ liáu-kái, chhin-chhiūⁿ kóng-kò, sin-bûn, thong-sio̍k im-ga̍k kap kò͘-sū. Só͘-í nā beh liáu-kái Tâi-oân ê lú-sèng ı̀-sek, m̄-nā khoàⁿ thóng-kè sò͘-jı̄ nā-tiāⁿ. Tùi tng teh liû-hêng ê Tâi-gí gín-á-koa iā thang chhoē-tio̍h ı̀-sek-hêng-thài ê iáⁿ-jiah. Tùi ‘Hoé kim-ko͘’ lán chiū bêng-liâu, Tâi-oân-lâng ê lāi-sim iáu “iông-ún” chı̍t-ê ta-po͘-lâng kiông-chè hū-lú kap I tâng-pâng. Che m̄-nā ūi-tio̍h seng-lí su-iàu. Poē-āu kı̂-sı̍t sı̄ beh boán-chiok chhim-chiàm, khòng-chè, pak-siah, kong-kek ê tōng-bu̍t-sèng su-io̍k. Chhin-chhiūⁿ chit-hō ū sèng-pō-le̍k ê àm-sı̄ ê koa-iâu, sı̍t-chāi bô ha̍h choè gín-á kàu-chhâi. Lán koh lâi khoàⁿ lēng-goā chı̍t-siú gín-á-koa:
Gín-á, gín-á, lí kúi-hoè?
Goá gō͘-hoè.
Sin-niû chhia, lâi kàu tè.
A-bú, a-bú, goá m̄ kè.
Goá beh lâu teh kè hông-tè.
Koa-sû-tiong kóng--ê sı̄ chı̍t-ê cha-bó͘ gín-á. lú-sèng tùi soè-hàn khí, sı̄-toā-lâng chiū kà in ài kè chı̍t-ê “hó ang”. In-ūi hū-lú tı̄ thoân-thóng siā-hoē bô kò-jı̂n tē-ūi. I ê kè-ta̍t m̄-sı̄ tùi kò-jı̂n tit--tio̍h-ê. Sı̄ pı̂n in ê tiōng-hu, á-sı̄ tiōng-hu ê ke chiah tit--lâi-ê. Só͘-í thoân-thóng tùi cha-bó͘ gín-á ê kàu-io̍k lóng ûi-poē hiān-tāi kàu-io̍k ê goân-chek. M̄-sı̄ beh poê-iúⁿ in chiâⁿ-choè ū to̍k-lı̍p su-sióng ê kò-jı̂n. Hoán-tńg sı̄ ài in chè-ap ka-kı̄ ê chú-thé-sèng, oân-choân sūn-ho̍k tiōng-hu kap hu ê ke. Nā ū chit-chióng sim-thài, siūⁿ beh “kè hông-tè”, ke-thiⁿ ka-kı̄ ê sin-kè, chiū bô sím-mı̍h kı̂-koài. m̄-kú, lán kı̀-jiân beh kiàn-lı̍p sin ê kok, kiông-tiāu lâng ê pêng-téng kap chun-giâm, kiám thang koh kā chit-chióng toà sèng-pia̍t kı̂-sı̄ ê koa-iâu, thoân hō͘ āu chı̍t-tāi?
Iáu ū tē-saⁿ-ê lē ta̍t-tit lán lâi chhim-siūⁿ.
Choè lâng iam-ke chá-chá thı̂.
Choè lâng sin-pū chá-chá khí.
Jı̍p toā-thiaⁿ, chhit toh-í,
Jı̍p chàu-kha, soé oáⁿ-tı̄,
Jı̍p pâng-keng, siù chiam-chí.
O-ló hiaⁿ, o-ló tı̄,
O-ló chhin-ke, chhiⁿ-ḿ gâu kà-sı̄.
Koa-sû chiū sı̄ teh siá chá-chêng sin-pū ê gı̄-bū: Chá-chá khí, kut-la̍t choè khang-khoè, boē-su chhù--nih m̄-bián chı̂ⁿ chhiàⁿ ê cha-bó͘ kán-á. Tio̍h “jı̄n-hūn” choè chiah-ê kang, chiah sı̄ “hó sin-pū”. Chit-chióng ka-têng chè-tō͘ ē-bı̄n, m̄-chai bâi-chòng joā-choē lú-sèng ê chheng-chhun kap ba̍k-sái. In ê lô-tōng-la̍t tı̄ tiōng-hu ê ke siū pak-siah, chóng-sı̄ in ê kám-chêng kap ı̀-chı̀ tı̄ hia tāi-khài bô lâng oē koan-sim. Lán beh thoân hō͘ gín-á--ê, kiám sı̄ chit-chióng toà lô͘-e̍k, pak-siah khı̀-bı̄ ê bûn-hoà?
Tùi A-siu-sò ê kak-tō͘ lâi khoàⁿ, chit saⁿ-tiâu koa ke-kiám hoán-èng Tâi-oân siā-hoē ê lú-sèng ı̀-sek hoat-tián kàu sím-mı̍h tē-pō͘. Siōng-kài hō͘ lâng hoân-ló--ê, sı̄ chit-chióng koa soah chiâⁿ-choè gín-á kàu-chhâi, hō͘ in hoán-bı̄n kàu-io̍k.
Tâi-oân ê gín-á put-sı̂ lō͘-hiān tı̄ sèng-pia̍t kı̂-sı̄ ê khoân-kéng. Tiān-oán (video games) tiong-kan chiū ū choē-choē ēng eng-hiông kiù bí-jı̂n choè toê-chhâi. Khā-thong (carto͘ns) tiong-kan, chhin-chhiūⁿ “Pe̍h-soat Kong-chú” (Snow White), “Teh khùn ê Bí-jı̂n” (Sleepeng Beauty) kap Sı̄n-tē-joé-lah (Cinderella) ê lú chú-kak, lóng teh thèng-hāu chı̍t-ê iân-tâu ê ông-chú (hó ang) lâi kái-kiù. A-lı̄-bū (Olive) iā éng-oán teh hoah, “Kiù lâng oê, Phá-phài, kiù lâng o͘h! (Help me, Popeye, help me). Kú-tn̂g chiap-chhiok chit-chióng kò͘-sū, gín-á chū-jiân oē tit-tio̍h lú-sèng sí-pán-hoà ê ı̀n-siōng (stereotypes). In oē lia̍h-chún lú-sèng lóng sı̄ loán-jio̍k, chng súi-súi, tio̍h oá-khò lâm-sèng, choân-jiân bô ka-kı̄ koat-tēng, khòng-chè ê lêng-le̍k. Án-ni oē hō͘ ta-po͘ gín-á chū-ko, lia̍h-chún ka-kı̄ chin-chiàⁿ sı̄ eng-hiông, cha-bó͘ gín-á lóng bô lō͘-ēng. Iā-oē hō͘ cha-bó͘ gín-á chū-pi, lia̍h-chún ka-kı̄ ū-iáⁿ hiah Nńg-chiáⁿ, soah hān-chè in ê hoat-tián.
Ū choē-choē ài Tâi-oân to̍k-lı̍p ê lâm-sèng biān-tùi hū-lú khò-toê ê sı̂, lóng chin tiû-tû. Sı̍t-chè-siōng, siūⁿ beh thoat-lı̄ ui-koân, chhoē-kiû chū-kak ê hū-lú ūn-tōng, kap siūⁿ beh thoat-lı̄ sı̍t-bı̂n thóng-tı̄, cháu-chhoē ka-kı̄ kui-sio̍k ê Tâi-To̍k ūn-tōng, in ê cheng-sı̂n eng-kai sı̄ it-tı̀--ê. Nā koan-sim Tâi-oân chiân-tô͘ kap Tâi-oân hū-lú ūn-tōng--ê, iā oē koan-sim lán ê gín-á beh chiap-siū toh chı̍t-khoán lióng-sèng kàu-chhâi.
Tâi-oân tú-tú beh kiàn-lı̍p ka-kı̄ ê chú-thé-sèng. Tı̄ chit-ê kai-toāⁿ, siūⁿ beh tùi thoân-thóng péng-chhoē ka-kı̄ ê kui-sio̍k, sı̄ oē thang lí-kái--ê. M̄-kú it-tēng ài chù-ı̀ thoân-thóng tiong ê pháiⁿ sêng-hun. M̄-thang bê-sit tı̄ tùi chá-chêng ê siàu-liām (nostalgia). Bûn-hoà kái-chō sı̄ keng-koè chhim-khek hoán-séng, húi-bia̍t kàu tiông-kiàn ê koè-thêng. Chí-ū án-ni. lán chiah oē tit thang lâu hō͘ kiáⁿ-sun chin-chiàⁿ ta̍t-tit lâu ê ûi-sán, hō͘ in tāi-tāi ēng boē khang. Ǹg-bāng Tâi-oân só͘-ū ê bûn-hoà kang-chok-chiá kap thiàⁿ Tâi-oân ê lâng, lóng ūi-tio̍h chit-ê bo̍k-phiau lâi phah-piàⁿ.
(Tâi-oân Hiong-thó͘ cha̍p-chı̀ Tē 30 kı̂, 1998 nı̂ 7 goe̍h)
