Tē Jı̄ Pún
Tē it khò Ok iú siān pò
Bó͘ só͘-chāi ū nn̄g ê gín-á, chı̍t ê miâ kiò Sù-á, chı̍t ê miâ kiò Lâi-á. Ū chı̍t jı̍t in lāu-bú kah in khı̀ mn̂g-kháu thit-thô. Gín-á hoaⁿ-hí, kóng, “Lán lâi khı̀ pàng hong-chhe.”
Bô loā kú gín-á ê lāu-má tùi chhù-piⁿ tau tò-lâi, khoàⁿ hong-chhe pàng hiat-ka̍k tı̄ thô͘-kha, nn̄g ê gín-á saⁿ-kap chē tı̄ chíⁿ-piⁿ, bı̄n-māu ut-chut. In má thêng-kha mn̄g kóng, “ Lín tiām-tiām chē, bô khı̀ thit-thô sı̄ cháiⁿ-iūⁿ. ” Sù-á ı̀n kóng, “ Bô; goán tiàm chia teh siat-hoat chı̍t chat sū.” In má chai gín-á m̄ ài tùi i kóng sı̄ sím-mı̍h tāi-chı̀, chiū kóng, “Án-ni-siⁿ lâi siat-hoat sı̄ hó. Thiⁿ Pē siông-siông teh thoè I ê peh-sı̀ⁿ siat-hoat, liāu-lí, lán o̍h I lâi siat-hoat lı̄-ek lâng, sı̄ chin hó, oē hō͘ I hoaⁿ-hí.” Gín-á chēng-chēng, in má chiū jı̍p-khı̀.
Sù-á, Lâi-á tiàm chíⁿ-piⁿ, khoán-sit chhin-chhiūⁿ toā kiàn-siàu, sı̄ in-ūi in siâng o̍h chı̍t ê ha̍k-seng miâ kiò Kiàn-á, bat tek-choē in, in teh siat-hoat beh lia̍h lâi phah i, lóng m̄ sı̄ teh siat-hoat beh lı̄-ek lâng.
Sù-á kā in sió-tı̄ kóng, “ Goá thiaⁿ goán má ê oē, sim bô pêng-an. Lí, goá, só͘ kè-bô͘ m̄ sı̄ hō͘ Thiⁿ Pē hoaⁿ-hí, lán m̄ thang phah Kiàn-á, tio̍h pàng-soah khah hó.” Lâi-á ı̀n kóng, “Hó, goá hoaⁿ-hí, lâi khı̀ pàng hong-chhe.”
Bô loā kú nn̄g ê gín-á teh thit-thô ê sı̂, khoàⁿ-kı̀ⁿ Kiàn-á chē tı̄ lō͘-piⁿ teh háu. Sù-á kı̀-tit in má ê oē, chiū cháu-oá mn̄g khoàⁿ i teh háu sím-mı̍h tāi-chı̀. Kiàn-á kóng, “Goán lāu-pē chhe goá khı̀ boé tāu-iû, lō͘-nı̍h poa̍h-tó, phah-m̄-kı̀ⁿ chiah-ê chı̂ⁿ. Taⁿ chhē bô chı̂ⁿ, goá ê lāu-pē chai, tek-khak phah goá, goá m̄-káⁿ tò-khı̀. ”
Sù-á, Lâi-á, thiaⁿ-kı̀ⁿ Kiàn-á oē hō͘ in pē phah, ū hoaⁿ-hí bô? Bô, in khoàⁿ Kián-á kan-khó͘, chiū kín khı̀ tàu chhē chı̂ⁿ. In-ūi hit tiâu sı̄ soaⁿ lō͘, khah bô lâng kiâⁿ, bô kú chı̂ⁿ khioh kàu chí-ū khiàm nn̄g ê ı̂ⁿ nā-tiāⁿ. Sù-á kóng, “ Chia ū nn̄g ê ı̂ⁿ, sı̄ goán ı̂-á hō͘ goá, taⁿ hō͘ lí thiⁿ khı̀ boé tāu-iû, hó mah? ”
Kiàn-á khoàⁿ gín-á-phoāⁿ hiah thiàⁿ i, koh siūⁿ i chêng pháiⁿ khoán-thāi in, sim lóng bô pêng-an ,tùi hit sı̂ koé i kū khoán, siông-siông chhē ki-hoē thang hó khoán-thāi in. Sù-á, Lâi-á, tò-khı̀ lóng kóng hō͘ in má thiaⁿ. Thiaⁿ-liáu, in má hoaⁿ-hí, kóng, “ Goá ê sun, lín ēng hó pò pháiⁿ, sı̄ thàn Chú Iâ-so͘ ê oē kóng, Tùi-te̍k lín ê, tio̍h thiàⁿ i, án-ni thang choè Thiⁿ Pē ê kiáⁿ, chiū-sı̄.”
Tē jı̄ khò Lūn Keng-hı̂
Keng-hı̂ sı̄ sè-kan tē it toā ê oa̍h mı̍h, i kàu hiah toā, káⁿ bô chı̍t keng chhù oē toé-tit i. Lâng kiò i choè hı̂, nā-sı̄ ū ha̍k-būn ê lâng kóng i m̄ sı̄ hı̂, in-ūi i chhoán-khùi chhin-chhiūⁿ lán lâng, i bô khiā-khí tı̄ ta toē, só͘-í m̄ sái ēng kha kiâⁿ lō͘, sı̄ ēng bé kap sı̍t siû tı̄ hái-lāi. I ū chin toā ê chhùi, chóng-sı̄ bô chhùi-khí, só͘-í i chia̍h hái-lāi ê hı̂-hê sı̄ ka-nn̂g thun, án-ni i chia̍h chı̍t tǹg lí phah-sǹg tio̍h loā choē hı̂-hê?
Lâng ū-sı̂ chē chûn kàu ū chhut keng-hı̂ ê só͘-chāi, ēng thih-chhiuⁿ cho̍h i. Chit hō chhiuⁿ kiò choè keng-kau. Chóng-sı̄ cho̍h keng-hı̂ sı̄ put-chí gûi-hiám, in-ūi i ê bé chı̍t ē ia̍t, oē péng chı̍t chiah chûn.
Keng-hı̂ nā sí, lâng chiū khı̀ the̍h i ê iû, toé tı̄ tháng-lāi, thang choè iû lâi ēng. Keng-hı̂ ê gê-chô-kut oē choè-tit hō͘-soàⁿ-pı̀ⁿ, kap choē-choē hō ê mı̍h-kiāⁿ. Ū chı̍t hō keng-hı̂ miâ kiò Iû-keng, oē choè-tit la̍h-chek.
Tē saⁿ khò Khóng-chú ê lâi-le̍k
Khóng-chú ū miâ kiò Khiu, ia̍h jū miâ sı̄ Tiōng-nı̂. I chhut-sı̀ tı̄ Iâ-so͘ chêng 551 nı̂, sí tı̄ Iâ-so͘ chêng 479 nı̂, kiōng chia̍h ū 73 hè. I ê lāu-pē kàu 70 hè chiah chhoā bó͘. In toà tı̄ Ló͘-kok, hiān-sı̂ sio̍k tı̄ Soaⁿ-tang séng ê só͘-chāi. Khóng-chú ê lāu-pē bat tı̄ hia choè koaⁿ, i sı̄ gâu koh ióng ê lâng, kàu Khóng-chú saⁿ hè i chiah sí. Lūn Khóng-chú siàu-liân ê sı̂ ê tāi-chı̀ lâng bô sím-mı̍h liû-thoân, put-kò kóng i sı̄ toan-chong, ha̍k-būn, kap him-bō͘ lé-gı̂ ê lâng. I kàu 19 hè chiū chhoā bó͘, chha-put-to tı̄ chit sı̂ ia̍h ū choè koaⁿ. Koh bô loā kú i ê lāu-bú sí, chiū i thè jı̄m saⁿ nı̂ kú. Tı̄ hit saⁿ nı̂ lāi i ū siông-sè káng-kiù kó͘-chá ê chheh, chiū lı̍p-ı̀ ài chiong kó͘-chá ê lé-hoat lâi kà-sı̄ i pún kok ê lâng. Ū choē-choē siàu-liân lâng pài i choè sian-siⁿ, hoaⁿ-hí lâi chiap-la̍p i ê kàu-hùn, kap i saⁿ-kap káng-kiù kó͘-chá ê chu-chheh kap só͘ ûi-thoân ê tāi-chı̀. Kàu i miâ-siaⁿ piàn-piàn pò-iông, i chiū khı̀ Lo̍k-kiaⁿ, ài chhâ-khó le̍k-tāi ê sú-chheh. Tı̄ hia ū tú-tio̍h Ló͘-chú, chiū-sı̄ siat Tō-kàu ê thâu chı̍t lâng.
Khóng-chú tò-tńg lâi tı̄ i ê pún kok, chiū i ê kok-kun, Tēng-kong, lı̍p i choè toā koaⁿ. I tng chit ê sı̂, ū ēng i só͘ o̍h hó ê hoat-tō͘, ke̍k gâu tı̄-lí chiah-ê peh-sı̀ⁿ. Hū-kūn ê Chê-kok khoàⁿ Khóng-chú teh heng-khí, chiū kè-bô͘ beh chó͘-tòng, só͘-í pı̄-pān mı̍h sàng Tēng-kong, lâi bê-he̍k i ê sim. Ūi-tio̍h chit ê iân-kò͘, Tēng-kong chiū hut-lio̍k Khóng-chú ê kà-sı̄. Khóng-chú chiū sı̂ koaⁿ, ǹg-bāng i ê kok-kun oē hoán-hoé, nā-sı̄ bô chhái kang. Tı̄ hit sı̂ Khóng-chú sı̄ 57 hè. Jiân-āu i ū kiâⁿ-iû lia̍t kok, ū chı̄n-tiong ê ha̍k-seng siông-siông tè i; só͘ keng-kè ê kok, ū-ê ông kèng-tiōng i, ū-ê khoàⁿ-khin i. Kàu 68 hè i chiah tò-lâi i ê pún kok, chiū chhài-tiāⁿ Chhun-chhiu kap pa̍t mı̍h ê keng-chheh. Lūn i só͘ kà lâng ê tō-lí, Khóng-chú bat kóng, i sı̄ thoân-su̍t, bô ka-kı̄ choè. I teh pı̄-pān Chhun-chhiu ê sı̂, ū thiaⁿ-kı̀ⁿ Ló͘-kok ê lâng ū lia̍h-tio̍h chı̍t chiah kı̂-lı̂n, chiū kóng sı̄ m̄ hó ê tiāu-thâu, soà phah-sǹg i ê lı̂m-chiong ê kı̂ teh-beh kàu. Kè nn̄g nı̂ i chiū sí. Āu-lâi i ê ha̍k-seng chiong i pêng jı̍t só͘ kóng ê oē lâi kı̀-chài tı̄ Lūn-gú.
Khóng-chú put-kò khǹg lâng hó, i bô kóng lâng cháiⁿ-iūⁿ thang tit-tio̍h sià-choē, sin ê sim-sèng, kap sí-āu ê hok-khı̀, chóng-sı̄ chiàu lâng phah-sǹg Khóng-chú tek-khak bô ho̍k-sāi ngó͘-siōng, só͘ pài ê, chiū-sı̄ thiⁿ-téng ê toā Chū-cháiⁿ.
Tē sı̀ khò Miâ bô ha̍p
Ū chı̍t ê soè-hàn cha-bó͘ gín-á niá soé-lé ê sı̂ pē-bú hō i kiò Thun-lún. Sı̄ ēng i ê goā-má ê miâ lâi miâ i, ài i o̍h i ê goā-má ê thun-lún.
Khó-sioh chit ê cha-bó͘ gín-á lio̍h-á khah toā-hàn siông-siông ài hoat i ê sèng-tē, lóng boē hiáu-tit thun-lún. Tùi án-ni bô lâng beh kiò i ê miâ. Pē-bú khoàⁿ i ê miâ bô ha̍p, chiū kiò i Lún-á; i ê hiaⁿ kiò i Bē-á.
Cha-bó͘ gín-á chiū mn̄g i ê lāu-bú, “Lí ū hō goá ê miâ choè Thun-lún, chin hó thiaⁿ, cháiⁿ-iūⁿ bô lâng beh kiò goá chit ê miâ? ”
Lāu-bú kóng, “In-ūi miâ kap lí ê sèng-chêng lóng bô ha̍p. Phı̀-jū ū chı̍t pái lí ê hiaⁿ teh siá jı̄ lí ia̍h koáⁿ-kín beh siá, chiū chhut chhiú chhiúⁿ i ê pit-ba̍k.
Kè jı̍t lí beh kā sió-bē chhēng oê, i ê kha bô tiāⁿ-tio̍h, hı̀ⁿ-lâi, hı̀ⁿ-khı̀, lí chiū pháiⁿ chhùi mē i. Koh chı̍t jı̍t lí beh kā sió-tı̄ chhēng saⁿ, i m̄ chhēng choè i cháu khı̀ goā-bı̄n, lí chiū siū-khı̀, jip i, beh phah i. Lâng khoàⁿ lí án-ni chiū bô beh kiò lí Thun-lún.”
Cha-bó͘ gín-á kóng, “Koh kè chı̍t ge̍h jı̍t kú, goá beh mn̄g lí khoàⁿ goá ê miâ ū ha̍p á bô.” Tùi hit tia̍p cha-bó͘ gín-á ū iok-sok i ê khoán.
Ū chı̍t jı̍t i khı̀ lú-o̍h tò-lâi, i ê thâu-khak ū chhah chin súi. Kàu chhù thǹg i ê hoe hē tı̄ toh-téng. Tia̍p-á kú in hiaⁿ tùi o̍h-nı̍h tò-lâi, chiong i ê chheh toā la̍t hiat tı̄ toh-téng, chhàu-khám teh-tio̍h i ê hoe. Lún-á khoàⁿ-kı̀ⁿ chin siū-khı̀, chiong chheh piaⁿ tı̄ thô͘-kha, chiah koh siūⁿ, “Goá án-ni m̄ tio̍h,” chiū kín-kín àⁿ-lo̍h khı̀ khioh. I ê hiaⁿ khoàⁿ-kı̀ⁿ, chiū kā i kóng, “Goá bô gı̂-gō͘ khoàⁿ lí ê hoe hē tı̄ toh-téng, só͘-í chiong chheh hiat tı̄ hia, m̄ sı̄ tiâu-kò͘-ı̀ beh phah-pháiⁿ lí ê mı̍h.” Thun-lún chiū kóng, “Goá án-ni phah-pháiⁿ lí ê chheh chin m̄ tio̍h, āu-pái goá m̄-káⁿ án-ni.”
Koh kè chı̍t jı̍t Lún-á teh khoàⁿ chheh, sió-bē lâi chhá i, kah i tio̍h chhoā i khı̀ chhù-piⁿ tau thit-thô, khí-thâu m̄ ài, āu-lâi siūⁿ-tio̍h, “Goá tio̍h chhoā i khı̀ khah tio̍h, ” chiū pàng i ê chheh, hoaⁿ-hí chhoā i ê sió-bē thit-thô. Koh chı̍t pái, thàu-chá pı̄-pān beh khı̀ jı̍p o̍h. I ê chheh phō͘ pau hó-hó tı̄ toh-téng, chhit hè sió-tı̄ teh the̍h toh-téng ê mı̍h, chhàu-khám chhia-tó ba̍k-chúi koàn, chheh phō͘ lóng phah o͘. Lún-á khoàⁿ-kı̀ⁿ chin siū-khı̀, koh hoat I ê sèng-tē, kia̍h chhiú beh phah, khoàⁿ sió-tı̄ piàn bı̄n-sek, chiū lún chhiú bô phah i. I ê sió-tı̄ chiū khah an sim bô kiaⁿ, kā i ê toā-chí kóng, “Chiah kú lí chin thiàⁿ goá, kúi-nā pái goá bô chiàu hoat-tō͘, lí ia̍h bô mē goá, goá taⁿ phah-pháiⁿ lí ê chheh phō͘, goá ê sim chin kan-khó͘.”
Toā-chí an-ùi i, kā i kóng, “Goá chai lí m̄ sı̄ tiâu-kò͘-ı̀, goá bô siū-khı̀.” Lún-á kúi-nā pái hián-bêng i ê hó khoán, i ê pē-bú, hiaⁿ-tı̄, sió-bē, chin thiàⁿ i, ài chiū-kūn i.
Bē kàu chı̍t ge̍h jı̍t kú, lāu-bú kā i ê cha-bó͘-kiáⁿ kóng, “Taⁿ lí ê miâ ū ha̍p, goán chiū hoaⁿ-hí kiò lí Thun-lún.”
Tē gō͘ khò Lūn Bān-lí-tn̂g-siâⁿ
Tı̄ Tiong-kok ê pak-sı̀ ū chı̍t ê ke̍k tn̂g ê siâⁿ-chhiûⁿ, hō choè Bān-lí-tn̂g-siâⁿ, chiū-sı̄ chı̍t ê kó͘-chá ê hông-tè miâ kiò Sí-hông, bēng-lēng tio̍h khí. Pak-hng ê peh-sı̀ⁿ ū put-chí kiaⁿ Ô͘-jı̂n, só͘-í pún-jiân ū choh saⁿ chat chhiûⁿ lâi chiàu-kò͘ in ê thó͘-toē. Chiàu lâng kóng, Sí-hông ū tit-tio̍h tiāu-thâu hō͘ i, phah-sǹg Ô͘-jı̂n beh bia̍t-bô i ê kok, só͘-í ū lı̍p-ı̀ beh saⁿ soà-chiap hí saⁿ chat chhiûⁿ, chiū tı̄ tang-sai siang thâu-bé beh soà choh khah tn̂g lâi chiâⁿ choè chı̍t lō͘ chhiûⁿ, tùi hái-kı̂ⁿ khí, kàu chha-put-to hiān-sı̂ Kam-siok séng ê chı̄n sai-pêng ûi-chí. Toē-bı̄n-chiūⁿ m̄-bat lâng choè kang-tiâⁿ kàu hiah toā. Hit ê chhiûⁿ sı̄ chha-put-to 4500 lí tn̂g, oá 20 chhioh khoah, kap 20 chhioh goā koâiⁿ, ia̍h ū peh-chiūⁿ soaⁿ-thâu, ia̍h ū chhu-lo̍h soaⁿ-khiⁿ. Sí-hông iáu tı̄-teh ū chhòng Bān-lí-tn̂g-siâⁿ khah bô chı̍t poàⁿ. Āu-lâi ê lâng ū chiap-soà bêng-pe̍k. Lóng-chóng sı̄ tio̍h cha̍p nı̂ kú ê kang. Choè bêng-pe̍k sı̄ tı̄ Iâ-so͘ chêng 204 nı̂. In-ūi khí hit ê siâⁿ-chhiûⁿ ko͘-put-chiong tio̍h ēng siong-tiōng ê kang, (chiū-sı̄ múi saⁿ lâng chiū thiu chhut chı̍t lâng lâi choè,) sı̄ piáu-bêng tı̄ hit sı̂ Tiong-kok ê lâng-gia̍h sı̄ put-chí choē, ia̍h peh-sı̀ⁿ ū kam-goān chhut-la̍t lâi choè.
Khó-sioh bô sím-mı̍h èng-hāu, in-ūi koh bô loā choē nı̂ Ô͘-jı̂n ū koh-chài phah Tiong-kok lâi siong-hāi peh-sı̀ⁿ. Hit lō͘ chhiûⁿ sı̄ iáu tı̄-teh, chóng-sı̄ hông-tè bô sím-mı̍h siu-lí, só͘-í chit tia̍p ū choē-choē só͘-chāi tó-hoāi.
Tē la̍k khò Lūn chhâi-lông
Chhâi-lông sı̄ chia̍h bah ê siù, tē it hiong-ok, sı̄ sio̍k tı̄ káu ê lūi, lio̍h-lio̍h-á chhin-chhiūⁿ káu, ia̍h lio̍h-lio̍h-á chhin-chhiūⁿ hô͘-lı̂. I ū khang tı̄ toā chhiū-nâ lāi, lı̄-khui lâng ê ke put-chí hn̄g. Hē-thiⁿ sı̂ i chia̍h chiáu, thò͘, kap pa̍t mı̍h ê soè chiah siù, to̍k-to̍k tang-thiⁿ siông-siông lı̄-khui chhiū-nâ lâi thó chia̍h, kui-tı̄n chhut-lâi. in-ūi chin iau, tòng-boē-tiâu, chiū chin béng ê khoán-sit.
Ū-sı̂ toā táⁿ káⁿ jı̍p lâng ê hiuⁿ-lí kā gû, iûⁿ, bé. Tı̄ tang-thiⁿ lo̍h seh chin koâⁿ ê sı̂, mı̂-sı̂ thiaⁿ-kı̀ⁿ pháiⁿ siaⁿ-sàu, kàu thiⁿ-kng sit-lo̍h gû á-sı̄ bé, chiū chai chhâi-lông ū lâi. Chá-chêng Gô-kok ū chı̍t ê chun-kùi ê lâng kap i ê bó͘-kiáⁿ chē bé-chhia, hō͘ chı̍t tı̄n chhâi-lông tui jip. In chin kiaⁿ hō͘ in kā-sí, bô sím-mı̍h hoat-tō͘ thang thoat-lı̄, chiū khı̀-sak chı̍t chiah bé, koh-chài khı̀-sak chı̍t chiah bé hō͘ chhâi-lông chia̍h, āu-lâi kai-chài thoat-lı̄.
Tē chhit khò Lūn chiam
Chı̍t ki chiam sı̄ chin soè ê mı̍h, m̄-kú sı̄ toā lō͘-ēng, ū lâng ēng hı̂-kut choè chiam, ū-ê ēng tâng soàⁿ, chóng-sı̄ tē it hó ê, sı̄ Se-kok só͘ chhòng ê.
Se-kok chiam sı̄ cháiⁿ-iūⁿ chhòng?
Tio̍h tāi-seng tit-tio̍h chı̍t khoân kǹg soàⁿ ka nn̄g ki chiam pān ê tn̂g, ta̍k ki chha-put-to saⁿ chhùn tn̂g. Sai-hū the̍h nn̄g saⁿ chheng ki choè chı̍t pé, ēng thih kho͘ ân, hē tı̄ hé-lô͘ pû kàu âng; âng ê sı̂ hē tı̄ thih phiat lâi boâ kàu tı̍t-tı̍t. Āu-lâi sai-hū tı̄-chiàⁿ chhiú ê toā-pō͘-bú kap kí-cháiⁿ the̍h gō͘-cha̍p ki, boâ tı̄ chhia-to ê chio̍h, tāi-seng chhòng chit thâu, āu-lâi hit thâu. Hit ê sai-hū chhòng chiam-bé bêng-pe̍k, chiū kè pa̍t ê sai-hū ê chhiú;(1)tı̄ tiong-ng tûi lio̍h-á píⁿ, (2) chhòng nn̄g khang chiam-phı̄ⁿ, (3) tùi tiong-ng chām-tn̄g chiū ū nn̄g ki.
Koh chı̍t ê sai-hū the̍h chin choē ki chhng chı̍t ki thih-soàⁿ, koh-chài pû kàu âng-âng, chiū kín-kín gàn léng chúi, tio̍h gàn kúi-nā pái hō͘ chiam khah ngı̄, khah boē chı̍h.
Chiam sı̄ kim-kim, ēng sím-mı̍h hoat-tō͘ hō͘ i án-ni?
Sai-hū the̍h 50,0000 ki lâi chhe̍k kàu lóng choê, āu-lâi ēng pò͘ kap hái-piⁿ ê soa, kap thih-hún, lâi kō-lâi, kō-khı̀, kō kàu poeh tiám-cheng kú chiah soah. Koh ēng kù-sut hō͘ i chheng-khı̀, ēng iû koh-chài kō kúi-nā tiám-cheng kú, āu-lâi ēng sap-bûn soé, lō͘-bé koh ēng kù-sut hō͘ in ta.
Koh chı̍t ê sai-hū ēng khı̀ kū hō͘ chiam-phı̄ⁿ ı̂ⁿ-ı̂ⁿ, ku̍t-ku̍t, chiah boē phah-tn̄g soàⁿ, koh chhòng chiam-bé khah chiam, āu-lâi pau choá thang boē.
Tē poeh khò Sió Lū-sòng
Sió Lū-sòng sı̄ tı̄ lán ê Tiong-kok hái kap Thài-pêng iûⁿ ê tiong-kan, ū chı̄n choē hái-sū saⁿ-oá, lóng sio̍k tı̄ Sió Lū-sòng. Chiah-ê hái-sū ū chhē-tio̍h tı̄ 1571 nı̂. Tı̄ in tiong-kan ū soaⁿ siông-siông chhut hun, chit hō kiò choè hé-soaⁿ, tı̄ 1645 nı̂ ū chhèng-chhut chı̍t pái chı̄n siong-tiōng, ū sí 300 goā lâng, koh tı̄ 1863 nı̂ ia̍h ū chı̍t pái hé-soaⁿ hoat, ia̍h chı̄n siong-tiōng, ia̍h tı̄ 1880 ū koh chı̍t pái hoat, ia̍h chı̄n thang kiaⁿ. Toē-tāng sı̄ tùi hé-soaⁿ chhèng ê in-toaⁿ, hé-soaⁿ só͘ chhèng chhut-lâi ê mı̍h, sı̄ kian-tēng chhin-chhiūⁿ chio̍h-thâu, chit hō bô sím-mı̍h lō͘-ēng, tio̍h kè chiâⁿ pah nı̂ kú kàu i hu, chiū pı̀ⁿ choè thô͘, chit hō thô͘ thang kóng tē it pûi ê mı̍h, só͘-í tı̄ Lū-sòng ê hái-sū ū só͘-chāi sı̄ chin pûi, sı̄ tùi chit hō mı̍h. Hé-soaⁿ ia̍h oē sí, nā kè pah goā nı̂ kú bô chhut hun, bô toē-tāng chiū sǹg sı̄ sí ê hé-soaⁿ. Sió Lū-sòng ê hái-sū sı̄ pí Sit-la̍t khah toā, toē khah pûi, lâng-gia̍h pí Sit-la̍t ū khah chió, thiⁿ-khı̀ chha-put-to. Pún-toē ê lâng ū chin choē choē chéng, oē bô saⁿ-tâng, in ê khoán kap Bû-lâ-iû lâng chha-put-to, chı̄n gâu chǹg chúi, in oē lia̍h chin-chu. Chiah-ê pún-toē lâng sı̄ chı̄n pı̂n-toāⁿ, nā ū thang chia̍h chiū bô siūⁿ choè kang.
Tı̄ 1898 nı̂ chêng sı̄ sio̍k Se-pan-gâ koán, hit sı̂ lóng sı̄ Thian-chú kàu, pún-toē lâng chı̄n sı̀n pa-lé. Tı̄ hit sı̂ Tn̂g-lâng khah choē, in-ūi bô kı̀m lâng lâi chit ê só͘-chāi. Tı̄ chit ê toē chı̄n pûi, ū chhut thn̂g, tê, iâ, ko-pi, chhâ, í-kı̍p pa̍t hāng.
Tı̄ 1898 nı̂ Bí-kok kap Se-pan-gâ saⁿ-thâi, tùi hit sı̂ Lū-sòng chiū sio̍k Hoe-kı̂ koán, tùi hit tia̍p kàu taⁿ Tn̂g-lâng tı̄-chia chiū khah chió, hiān-sı̂ chha-put-to ū sı̀ gō͘ bān lâng nā-tiāⁿ; in-ūi Bí-kok ê hoat-tō͘ m̄ chún Tn̂g-lâng ê choè kang ê lâi chia. Tùi Bí-kok koán chia, chiū ū Iâ-so͘ kàu lâi thoân tı̄ chit ê hái-sū.
Tē káu khò Ìn-tō͘ kok ê kò͘-sū
Tı̄ Ìn-tō͘ kok ū chı̍t lâng chhut-khı̀ tı̄ chhiū-nâ kiâⁿ-iû, hut-jiân khoàⁿ-kı̀ⁿ chı̍t ê oa̍h-tauh, lāi-bı̄n ū chı̍t chiah oa̍h ê hó͘. Hó͘ khoàⁿ-kı̀ⁿ lâng keng-kè, chhiat kiû tháu-pàng, kóng, “Lí nā khéng kiâⁿ chit ê toā hó sū, hō͘ goá tit-tio̍h chū-chú, chiū kong-lô, tek-hēng, bô hān-liōng.” Chit ê lâng tiû-tû bē koat-toàn, beh pàng i, á-sı̄ m̄ pàng i, chit sı̂ oh-tit tiāⁿ-tio̍h āu-lâi in-ūi hó͘ khó͘-kiû chài-saⁿ, chiū khui oa̍h-tauh ê mn̂g lâi pàng i chhut. Hó͘ chı̍t ē tit-tio̍h pàng, liâm-piⁿ ài chiong lâng thun chia̍h. Lâng kóng, “Goá án-ni hó khoán-thāi lí, lí kéng-jiân ēng che pò goá.” Hó͘ kóng, “Lí hó khoán-thāi goá sı̍t-chāi ū lé, chóng-sı̄ siù ê pún-sèng ài thun chia̍h lâng, che sı̄ thiⁿ-toē chū-jiân ê lí, lí kiám m̄ chai mah?” Nn̄g pêng tú-á saⁿ-chiⁿ piān-lūn ê sı̂, ū chı̍t chiah iá-káu tùi hia kè-khı̀, lâng kap hó͘ chiū siong-liông chhiáⁿ i phoàⁿ-toàn. Tùi án-ni lâng kóng lâng ê oē, hó͘ kóng hó͘ ê oē,iá-káu kóng, “Nn̄g pêng só͘ kóng goá í-keng chai hit ê tāi-lio̍k, nā-sı̄ siông-sè ê chêng-hêng goá sı̍t-chāi m̄ chai, nā ài goá liāu-lí hun-hô bô chha-chhok, tio̍h tāi-seng chai Hó͘-hiaⁿ khí-thâu cháiⁿ-iūⁿ jı̍p oa̍h-tauh, oa̍h-tauh mn̂g cháiⁿ-iūⁿ oē khui,” chiū kā hó͘ kóng, “Chhiáⁿ lí koh jı̍p-khı̀ lâi chhı̀-khoàⁿ hit ê chêng-hêng cháiⁿ-iūⁿ, chiah thang phoàⁿ-toàn.” Hó͘ liâm-piⁿ ún, koh jı̍p-khı̀, í-keng jı̍p-khı̀, iá-káu liâm-piⁿ koaiⁿ oa̍h-tauh ê mn̂g, oa̍t thâu kā hit ê lâng kóng, “Lí sı̍t-chāi bóng-tóng, beh ēng gı̄ khoán-thāi chit hō pháiⁿ siù ah, sı̍t-chāi thang kı̂-koài! Taⁿ thang kín khı̀, ia̍h bo̍h-tit boē kı̀-tit goá kiù sı̀ⁿ-miā ê un.”
Khoàⁿ chit ê kò͘-sū, kà-sı̄ lán soè-kiáⁿ nā tú-tio̍h pháiⁿ lâng ài lán kiâⁿ só͘ m̄ eng-kai kiâⁿ ê tāi-chı̀, chhiat-chhiat bo̍h-tit kap i kóng-oē, tio̍h lı̄-khui lâi siám-pı̄; kiám-chhái lán ê su-io̍k ài ín-iú lán hoān-choē tio̍h kı̀m-chí, m̄ thang hòng-chhiòng, kiaⁿ-liáu hō͘ lán tú-tio̍h gûi-hiám, tı̀-kàu seng-khu lêng-hûn lóng sit-lo̍h.
Tē cha̍p khò Lūn Pà
Pà sı̄ niau ê lūi, siù ê tiong-kan i sı̄ tē it hó-khoàⁿ, i ê phê n̂g-n̂g, ū choē-choē chin súi ê o͘-tiám. Pà sı̄ chhut tı̄ A-se-a kap A-hui-lı̄-ka, nā-sı̄ Ìn-tō͘ kok ê pà sı̄ kiò choè chhiū-hó͘, in-ūi i oē peh-chiūⁿ chhiū chhin-chhiūⁿ niau, tùi án-ni oē lia̍h chhiū-nâ lāi choē-choē oa̍h mı̍h lâi chia̍h, che sı̄ sai kap hó͘ só͘ boē pí-tit. Pà tú tio̍h phah-la̍h ê lâng chiū siám-pı̄ tı̄ chhiū-nâ lāi, bih put-chí ba̍t, chóng-sı̄ la̍h káu tı̄ ām-chháu ê tiong-kan tı̍t-tı̍t chhē, i chiū ko͘-put-chiong tio̍h cháu-chhut, siūⁿ beh peh tı̄ chhiū-téng lâi siám-pı̄. I tı̄ chhiū-téng káu hāi i boē tio̍h, chóng-sı̄ phah-la̍h ê lâng oē ēng chhèng phah i, m̄-káⁿ siuⁿ kūn, kiaⁿ-liáu hō͘ i siong-hāi, tio̍h lı̄ khah hn̄g chiah khui chhèng phah i. Ū-sı̂ liâm-piⁿ phah i tó, chóng-sı̄ nā bô siū tāng siong, iû-goân oē jiàu lâng. Ū choē-choē phah-la̍h ê lâng hō͘ siū siong ê pà jiàu-tio̍h, kā-tio̍h. Pà sı̄ ài chia̍h koe, chhin-chhiūⁿ hô͘-lı̂, mı̂-sı̂ i lâi koe-tiâu piⁿ kā koe khı̀ chia̍h.
Ū lâng bat chhı̄ pà kàu put-chí koai, put-chí hó-khoàⁿ, pà-á sı̄ chin súi, saⁿ-kap thit-thô chhin-chhiūⁿ soè-chiah-ê niau.
