1
Chhı̄-tiúⁿ lâi sûn-sı̄ ha̍k-hāu ê jı̍t kàu-lah, ha̍k-hāu chéng-tùn kàu chin chheng-khı̀, ha̍k-seng lóng pâi-lia̍t ngiâ-chih. Hit-jı̍t kóng hoan-gêng-sû--ê iû-goân kéng tio̍h goá, goá ê miâ kiò-choè Hoâi-tek-hui. Goá sı̄ chı̍t ê pháiⁿ-miā giá-ná, goá chhut-sı̀ tı̄ Chú-āu 1714 nı̂ 12 goe̍h 14 jı̍t, tı̄ Eng-kok Kat-lô su-tek (Glo͘cester) siâⁿ ê Poè-ní lú-koán (Bell Iⁿ) lāi. Nn̄g hoè ê sı̂ chiū bô pē, lāu-bú chiúⁿ-koáⁿ, kap kı̂-û ê hiaⁿ-tı̄ chı̍t-ke kiōng 8 ê lâng. Lú-koán keng-êng liáu bē khí-sek, 8 nı̂ āu goá ê lāu-bú chiū koh tiông-hun. In-ūi ka-têng sàn-hiong kàu 12 hoè lāu-bú chiah sàng goá jı̍p ū-pı̄ ha̍k-hāu. In-ūi lâng jı̄n-tēng goá ū hiông-piān gâu kóng-oē ê châi, só͘-í múi-nı̂ lóng-sı̄ kéng goá kóng hoan-gêng-sû. Koh chı̍t-bı̄n goá chin hó kı̀-tı̂, gâu o̍h bo̍k-su oa̍t-liām kı̂-tó-bûn, jiân-āu ǹg tâng-o̍h lâi choè lé-pài kiat-sok ê khoán-sit lâi lia̍h choè sim-sek, kàu-boé hō͘ ha̍k-hāu pek thoè o̍h. Hit-sı̂ 15 hoè, tò-lâi chhíⁿ-lâm-sek ê ûi-su-kûn-á hâ-leh chiū pang-chān lāu-bú sàu thô͘-kha, jiû tē-pán, choè kò͘-kheh cha̍p-chhe-á ê gín-ná kang. Ū chı̍t-pái khı̀ Bu-nai su-tok (Bristol) chhoē goán hiaⁿ-ko. Tı̄ hia thiaⁿ bo̍k-su káng-tō, put-chí hō͘ goá kám-kek, tùi hit-sı̂ khí thâu-pái tit-tio̍h sim-lāi sio̍k-lêng ê ı̀n-siōng. Tùi án-ni goá tò--lâi chiū chiong hı̀-kio̍k kap bô lō͘-ēng ê chheh lóng pàng hia̍t-ka̍k, choan-sim o̍h siá káng-ián ê bûn-chiuⁿ. Chiông-chiân ê seng-oa̍h kap sı̍p-koàn goá kat-tit chin bô chu-bı̄. Che m̄-sı̄ kóng goá í-keng ū sím-mı̍h chhim-khek sio̍k-lêng ê keng-giām. Sı̄ chı̍t-sı̂ siūⁿ pı̄-pān chiong-lâi ài choè chı̍t ê thoân-kàu-ka nā-tiāⁿ.
Kàu 18 hoè ê sı̂ kám-siā Chú hō͘ goá tit-tio̍h chı̍t ê ki-hoē thang choè khó͘-ha̍k-seng, poàⁿ choè-kang poàⁿ tha̍k-chheh ê lō͘ chiū khı̀ jı̍p Giû-chin toā-o̍h. Khí-thâu chı̍t-nı̂-kú chin pêng-siông chiām-chiām keng-koè, só͘ ū ê sı̂-kan lóng iōng tı̄ ha̍k-khò, khiok bat tha̍k goā-chheh. Tı̄ só͘ tha̍k ê goā-chheh tiong Lô--sı̄ só͘ tù ê “Giâm-siok ê ho͘-tiàu” (Law’s Serio͘s Call to the Unconverted) hit-pún sı̄ goá siāng jia̍t-sim ài tha̍k ê chheh. Hit-sı̂ tı̄ Giû-chin tāi-ha̍k ū kúi-ūi tông-o̍h, keng-siông tı̄ pí-chhú ê khún-pâng lāi chū-hoē, kı̂-tó gián-kiù thó-lūn. Chiah-ê tāi-chı̀ í-keng sı̍t-hêng liáu kúi-nā-nı̂. Oē-su-lí in hiaⁿ-tı̄ Iok-hān kap Cha-lí (John and Charles Wesley) sı̄ chit ê sè-sè ê thoân-thé ê léng-siù. In siū tông-o̍h ê léng-chhiò ki-chhı̀, kā in hō chē-chē miâ. Ū-sı̂ kiò in choè “Sèng-kiat-thoân” (Holy Club), “Kèng-khiân-thoân” (Godly Club), á-sı̄ “Sèng-keng chiù-thâng” (Bible Moths), kap “Sûn-kui-chiá” (Methodisch). Tng goá jı̍p-o̍h ê sı̂, chit ê chı̍p-hoē chí-ū chhun 5, 6 ê lâng nā-tiāⁿ. Lâng keng-thé in choè “Sûn-kui-chiá”, sı̄ in-ūi in ê seng-oa̍h thài kui-lu̍t-hoà. Múi-goe̍h peh-piáⁿ siú boán-chhan, siông-siông khı̀ thàm-mn̄g pēⁿ-lâng, á-sı̄ kaⁿ-hoān.
Goá chin hi-bōng ài ka-jı̍p chit ê chū-hoē, nā-sı̄ m̄ kap in saⁿ-bat, jı̂-chhiáⁿ chı̍t-sı̂ iū bô lâng thang kài-siāu chiū bô hoat-tō͘ thang ka-jı̍p. Keh chı̍t-nı̂ āu ū chı̍t ê te̍k-pia̍t ê ki-hoē, goá chiū kap Cha-lí Oē-su-lí (Charles Wesley) se̍k-sāi. Ū chı̍t-jı̍t ū chı̍t ê sàn-hiong hū-jı̂n-lâng iàm-sè khı̀ chū-sat, hēng-tit chū-sat bô sí, goá chiū siá chı̍t-tiuⁿ phoe chhiáⁿ tı̄ goán hāu-lāi teh bē pin-kó ê lāu hū-jı̂n-lâng the̍h hō͘ Oē-su-lí sian-siⁿ, chhiáⁿ in khı̀ thàm-hóng hit ê hū-jı̂n-lâng. Iā kiò hit ê lāu a-pô m̄-thang kóng goá ê miâ, bô phah-sǹg hit ê a-pô soà chiong goá ê miâ kā in kóng. Cha-lí koè-khı̀ bat thiaⁿ-kı̀ⁿ goá iā bat khı̀ thàm kaⁿ-ga̍k ê hoān-lâng, iā chham-ka kàu-khu ê sèng-chhan, koh sı̂-siông bat gū-kı̀ⁿ goá ka-kı̄ chı̍t ê teh sàn-pō͘, tùi án-ni i hoaⁿ-hí chiap-siū goá ê phoe, soà kiò hit ê lāu a-pô lâi chio goá saⁿ-kap tı̄ bı̂n-á-jı̍t choè-hoé chia̍h tiong-tàu-tǹg. Goá ê sim tú-tú him-bō͘ ài tit-tio̍h ū sio̍k-lêng ê pêng-iú. I iā chin khoài chiū chai goá sı̄ chit ê ı̀-sù, chiū sàng goá chı̍t-pún Hoat-lân-khek só͘ tù ê “Lūn m̄ kiaⁿ lâng” (Franke’s Treatise Against the Fear of Man) kap “Kàu-bo̍k ê tiong-kò” (The Co͘nty Parson’s Advice to His Parishioners) chit nn̄g-pún chheh. Keh liáu bô loā-kú, chiū koh hō͘ goá chı̍t-pún “Sı̂n ê oa̍h-miā tı̄ lâng ê lāi-bı̄n” (The Life of God in the So͘l of Man). Goá chiông-lâi m̄-chai sím-mı̍h sı̄ chin-sı̍t ê kèng-khiân, tı̍t kàu Siōng-tè chiong chit-pún hó ê chheh sàng kàu goá chhiú-nı̍h goá chiah chai. Sı̂n liam-piⁿ chí-sı̄ goá, chin-sı̍t ê kèng-khiân chiū-sı̄ lâng kap Sı̂n ê liân-ha̍p, sı̄ Ki-tok ê khoán-sit chiâⁿ-choè tı̄ lán ê lāi-bı̄n. Chit-sı̂ goá chiah hiáu-ngō͘ lâng tek-khak tio̍h chiâⁿ-choè chı̍t-ê chhòng-chō ê lâng. Chhin-chhiūⁿ hit ê Sat-má-lı̄-a ê hū-jı̂n-lâng chı̍t-iūⁿ. Goá siá phoe hō͘ goá ê chhin-chhek, kā in kóng chit ê sū, kā in kóng goá í-keng tit-tio̍h têng-thâu-siⁿ, iā sı̍t-chāi ū têng-thâu-siⁿ ê un-sù. In lóng lia̍h goá choè hoat-kông.
2
Tùi án-ni goá chiū khai-sí ū kui-lu̍t ê seng-oa̍h, m̄-ài phah-sńg chı̍t-sut-á sı̂-kan. Put-lūn in khı̀ thàm pı̄ⁿ-lâng, á-sı̄ pang-chān sòng-hiong-lâng, chham-ka in it-chhè ê oa̍h-tāng, sim-lāi kám-kak chin sóng-khoài. Chóng-sı̄ hó kong-kéng bô thang kú, bián loā kú, phoà-pı̄ⁿ-kúi put-sı̂ lâi kau-tı̂ⁿ, tı̀-kàu goá tio̍h chiām-sı̂ thêng-chí it-chhè ê oa̍h-tāng. Nā-sı̄ goá tùi it-chhè ê kiù-un khiok it-hoat chheng-chhó, iā léng-tō chı̍t-ūi tông-o̍h kui Chú.
Goán chit-pan ke̍k sió-sò͘ kèng-khiàn ê tông-o̍h tong-jiân siông gū-tio̍h lâng hoán-tùi. Oē-su-lí in hiaⁿ-tı̄-á tāi-seng kong-khai sêng-jı̄n Ki-tok. Goá chin chū-khùi, khí-thâu goá m̄-káⁿ tı̄ kong-kiōng ê só͘-chāi hō͘ lâng khoàⁿ-kı̀ⁿ goá kap in hiaⁿ-tı̄-á kau-poê. Ū chı̍t-pái goá beh khı̀ chhoē Cha-lí, khoàⁿ tio̍h tông-o̍h tùi hit-pêng teh lâi beh tùi i mn̂g-kháu koè, goá chiū ké bô-ı̀ oat tùi piⁿ-à m̄-káⁿ kiò Cha-lí ê miâ. Chit khoán pi-phí thang kiàn-siàu ê sim kap thài-tō͘, khiok bô loā-kú chiū chiām-chiām bô khı̀, āu-lâi goá chiū ióng-kám ná Oē-su-lí in hiaⁿ-tı̄ chı̍t-iūⁿ. Chóng-sı̄ iáu-kú boē-oē thoat-lı̄ Nı̂-ko-tı̀-bó sek ê chiàu-kū ēng àm-sı̂ chiah lâi kap in chū-chı̍p.
Ū goā choē tông-o̍h tú-tio̍h chhı̀-liān kàu chhiú ê sı̂ lóng lı̄-khui goán khı̀. Tùi tok-ha̍k ê hoán-tùi iā choē-choē tông-o̍h kiu khı̀. “Ài-bō͘ lâng ê o-ló, khah koè-thâu tı̄ ài-bō͘ tùi Sı̂n lâi ê o-ló, kap chı̍t-chióng pi-phí khut-ho̍k-sèng kiaⁿ lâng biáu-sı̄ khoàⁿ-khin ê sim, tı̀-kàu hō͘ chē-chē lâng hoán-poē khı̀-sak goán.” Goá (Hoâi-tek-hui) sı̄ chı̍t ê sòng-hiong ê khó͘-ha̍k seng, tùi ka-jı̍p sûn-kui-thoân kap Oē-su-lí in óng-lâi í-āu, koh khah sı̄ siū lâng chióng-chióng ê bú-jio̍k. Goá siông-siông siū lâng tı̀m lâ-sâm-mı̍h, ū ê pak-siah goá ê kang-chı̂ⁿ, ū nn̄g-ūi goá ti-kí ê pêng-iú, khoàⁿ-kı̀ⁿ goá koat-sim hū-khí sı̍p-jı̄-kè beh kun-toè Ki-tok, chiū lia̍h goá choè thang kiàn-siàu--ê, kàu-boé kéng-jiân pàng-sak goá. Liân ı̄ⁿ-tiúⁿ iā siông-siông háng-hoah goá. Sı̄m-chı̀ ū chı̍t-pái háⁿ kóng beh kā goá kek-chhut o̍h. Kóng goá nā koh kè-sio̍k khı̀ thàm pēⁿ-lâng, sòng-hiong ê lâng tek-khak m̄ pàng goá soah. Goá khí-thâu thiaⁿ liáu chin kiaⁿ, chiū khut-ho̍k chit ê ui-hek, nā-sı̄ bián koh loā-kú goá chiū koh hó-táⁿ khí--lâi, chiū chiàu-siông koh ūi Chú kang-chok. Kai-chài ū chı̍t-ūi chin jı̂n-chû ê tō-su (chí-tō ê sian-siⁿ) siông-siông ēng chheh chioh--goá, tùi goá ke̍k hó chêng-ı̀, chiông-lâi m̄-bat hoán-tùi goá ê kang-chok, put-kò i sı̄ kóng goá tùi sı̀n-gióng ū khah koè-thâu jia̍t-sim.
Goá tı̄ Kat-lô-su-tek ê chhin-iú, tùi goá siá-phoe hō͘ in chai goá ū kái-piàn liáu-āu, in chin gông-ngia̍h kiaⁿ-hiâⁿ, tùi goá seⁿ-chhut kiông-lia̍t ê phian-kiàn, sı̄m-chı̀ ū lâng kóng goá sı̄ khí siáu. Nā-sı̄ goá lia̍h chiah-ê choè sè-sè ê chhı̀-liān hoán-tńg sı̄ ū lı̄-ek goá. Bián loā-kú goá chiū hoat-hiān tio̍h lâng ūi-tio̍h Chú ê miâ lâi lı̄-khui pē-bó, bó͘-kiáⁿ, á-sı̄ chhân-hn̂g chhù-the̍h--ê, bô m̄-beh tit-tio̍h pah-poē ê pò-siúⁿ.
3
Tng-sı̂ goá ê sim-kéng, tùi goá thâu-pái chhíⁿ-ngō͘ í-āu, goá kám-kak ū chı̍t-chióng te̍k-pia̍t ê iau chhùi-ta, him-bō͘ Iâ-so͘ Ki-tok ê khiam-sùn, koh hó chhin-chhiūⁿ Ki-tiân tùi Sò͘-kat ê lâng kóng “Goá chiū beh ēng khòng-iá ê chhı̀ kap chhı̀-á phah-siong lín ê bah.” Sı̂n chiàu-iūⁿ iā iōng kok-chióng kiông-lia̍t ê chhı̀-giām lâi kà-sı̄ ín-chhoā goá. Pún-lâi goá chhin-kūn Sı̂n ê sı̂ siông-siông sı̄ kám-kak chin tiⁿ-bı̍t chin bí-hó. Chiah-ê an-ùi bián loā-kú Sı̂n lóng siu khí--lâi, hoán-tńg ēng thang kiaⁿ--ê lâi ap-tó goá. Goá chhéng-kàu goá ê pêng-iú Cha-lí Oē-su-lí, i khó͘-khǹg goá tio̍h kéng-séng kín-siú, hō͘ goá chı̍t-pún chham-khó-su chiū-sı̄ Khéng-poê To-má ê “Hāu-hoat Ki-tok” (The Imitation of Christ by Thomas à Kempis). Chit-chióng kiaⁿ-hiâⁿ ê tāng-tàⁿ tio̍k-chiām cheng-ka, hō͘ goá sit khı̀ só͘ ū be̍k-sióng ê lêng-le̍k, sı̄m-chı̀ su-siúⁿ ê lêng-le̍k to͘ kám-kak tı̂-tūn khı̀. Chí-ū Sı̂n Siōng-tè chai-iáⁿ, ū chē-chē pái goá tn̂g-tn̂g mı̂ tó tı̄ bı̂n-chhn̂g-téng, ūi-tio̍h só͘ kám-kak ê tāng-tàⁿ, haiⁿ-haiⁿ-chhan bô soah. Kui-jı̍t, kui lé-pài, goá phak-lo̍h tı̄ tē-bı̄n, kiû Siōng-tè hō͘ goá chū-iû, chín-kiù goá thoat-lı̄ tùi tē-ge̍k-nı̍h chhut--lâi hit-khoán kiau-ngō͘ ê su-siúⁿ, hiah ê su-siúⁿ siông-siông kheh-jı̍p-lâi goá ê thâu-náu-nı̍h, lâi hun-loān goá ê sim-sū. Hō͘ goá seⁿ-khí chū-ài, chiàu ka-kı̄ ê ı̀-sù, kiau-ngō͘, chit-tò͘, tı̍t-tı̍t lûn-liû lâi kiáu-jiáu goá, chóng-sı̄ goá koat-sim beh iâⁿ koè chiah-ê. Che-iūⁿ keng-koè liáu kúi-nā goe̍h-jı̍t, goá iû-goân hoat-hiān kiau-ngō͘ iā-sı̄ chiàu-kū chham-jı̍p tı̄ goá ê su-siúⁿ, chha-put-to it-chhè ê giân-gú tōng-chok i to lóng-chóng ū tı̄ hit chē-chē lāi-bı̄n. Tı̄ chit-khoán sim bô chheng bô hoaⁿ-hí ê ē-bı̄n, ū chı̍t-jı̍t tha̍k-tio̍h Koa--sı̄ tù ê “Sio̍k-lêng ê chiàn-cheng” (Custauza’s Spiritoal Combat) lāi-bı̄n ê chı̍t-toāⁿ oē kóng: “Hoān-nā beh tı̄-sí ka-kı̄ ê ı̀-chı̀ ê lâng, hit ê khùn-lân sı̄ chhin-chhiūⁿ beh hō͘ Ìn-tı̄-an lâng hoé-kái ê oh”. Tùi án-ni goá chiū ka-kı̄ koaiⁿ tiàm tha̍k-chheh-pâng-lāi, koat-ı̀ ka-kı̄ koaiⁿ tiàm hia, tı̍t-kàu goá ē tı̄ hoān-sū chí-ū ēng Siōng-tè ê êng-iāu choè bo̍k-te̍k. Hiān-chāi Sat-tàn chng-choè kng-bêng ê thiⁿ-sài lâi--lah. I chú-iàu ê hong-hiòng sı̄ beh chhoā goá jı̍p tı̄ chı̍t-chióng siok-chēng ê kong-kéng, Múi-múi tng Sèng-lêng hó ê su-siúⁿ á-sı̄ sı̀n-liām khǹg tı̄ goá sim-tiong ê sı̂, sat-tàn siông-siông lâi chiong hiah ê kā i sak-kàu ke̍k-toan. Pí-phēng kóng goá tı̄ jı̍t-kı̀ ài kı̀ goá ū ēng goā-choē chı̂ⁿ, sat-tàn chiū lâi chhı̀-thàm goá, ài goá m̄-thang kı̀ jı̍t-kı̀. Koa--sı̄ khó͘-khǹg goá khǹg goá khah mài kóng-oē, sat-tàn chiū kóng goá èng-kai tio̍h oân-choân mài kóng oē. Goá pún-lâi choè jia̍t-sim khoàn-bián tâng-phoāⁿ, hiān-chāi kèng-jiân thong-mı̂ chē tı̄ hia, iā bô kóng poàⁿ-kù oē. Koa--sı̄ kóng tio̍h chhı̀ ēng an-chēng ê hoán-séng lâi thèng-hāu Siōng-tè ê sı̂, sat-tàn chiū koh lâi kā goá kóng, tek-khak tio̍h hòng-khı̀ it-chhè ê hêng-sek, sı̄m-chı̀ m̄-thang khui siaⁿ kı̂-tó. Nā-sı̄ múi pái tng sū-chêng ián-piàn kàu ke̍k-toan ê sı̂, Siōng-tè lóng ū choeng goá ê chhò-gō͘ chí-bêng hō͘ goá khoàⁿ. Koh choeng I ê lêng chí-sı̄ ín-chhoā goá chı̍t-tiâu tô-pı̄ ê lō͘.
Goá chha-put-to ū 6 lé-pài ê kú, ka-kı̄ koaiⁿ tı̄ tha̍k-chheh-pâng-lāi. Hiān-chāi koh tit-tio̍h àm-sı̄, beh sı̍t-hêng koh-khah giâm-keh ê chè-io̍k. Goá múi lé-pài kı̀m-chia̍h nn̄g-pái, goá ê chhēng-chhah sı̄ chin phok-sò͘. Goá siūⁿ chı̍t ê chhàm-hoé ê lâng thâu-mn̂g m̄ èng-kai boah-iû. Goá koà iûⁿ-mn̂g ê chhiú-thò, chhēng ū pó͘ ê saⁿ, chhēng am-cham ê phoê-ê. Chū-chá goá chiū chai cha̍p-hun bêng-pe̍k Siōng-tè ê kok, put-chāi lim-chia̍h nā-sı̄ goá kian-koat beh sı̍t-hêng chiah-ê sū, chū-goān pàng-sak ka-kı̄, in-ūi goá siūⁿ choè chiah-ê ē pang-chān goá chı̀n-pō͘ tı̄ sio̍k-lêng ê oa̍h-miā. Kàu chit-sı̂ goá í-keng pàng-sak goá ê it-chhè, koh bô ū sím-mı̍h thang pàng-sak lah. Tû hui hòng-khı̀ kōng-tông ê chū-hoē, kap lı̄-khui khı̀-sak kèng-khiân ê pêng-iú. Goá í-keng bô kı̀ jı̍t-kı̀ lah, bô chhut-siaⁿ kı̂-tó lah, iā m̄ thàm pēⁿ-lâng kap siû-hoān lah. Hiān-chāi koh lâi chı̍t ê àm-sı̄, ài goá ūi-tio̍h Ki-tok ê iân-kò͘ lı̄-khui goá ê kèng-khiân ê pêng-iú. Hó, goá iā koat-ı̀ beh hoán-poē khı̀-sak in. Keh-jı̍t goá m̄-khı̀ chham-ka chèng hiaⁿ-tı̄ pài-saⁿ ê kı̀m-chia̍h, hoán-tńg chhut-khı̀ kàu iá-goā, ka-kı̄ chı̍t ê be̍k-tó. Goá iā m̄ hù àm-sı̂ ê chū-hoē. Keh chá-khí koh m̄ chiàu iok kap Cha-lí Oē-su-lí saⁿ-kap chia̍h chá-khí-tǹg. Tùi chiah-ê sū hō͘ Oē-su-lí hoat-seng giâu-gı̂ lah. I lâi kàu goá ê pâng-keng, chin khoài hoat-hiān goá ê khoán-sit, kín chiong goá ê gûi-hiám kā goá kóng, jı̂-chhiáⁿ kài-siāu goá kap Oē-su-lí Iok-hān (John Wesley) saⁿ bat, in-ūi i tı̄ sio̍k-lêng ê oa̍h-miā-chiūⁿ pí-kàu khah ū keng-giām. Goá kap Iok-hān kóng-oē, i khó͘-khǹg goá khoe-ho̍k goá chiông-chiân it-chhè ê oa̍h-tāng, chóng-sı̄ choa̍t-tùi m̄-thang oá-khò chiah-ê hêng-ûi. Choè-āu tùi tı̄ i hó ê tiong-khok, chiū tit-tio̍h tùi sat-tàn ê khúi-kè tiong siū chín-kiù chhut--lâi.
Sui-jiân sı̄ án-ni goá choa̍t-tùi bē-ē tô-pı̄ chiah-ê ka-kı̄ ke-thiⁿ ê hêng-hoa̍t. Tùi tı̄ goá ka-kı̄ kú-kú khó͘-chhó͘ ka-kı̄, tı̀-kàu hō͘ goá ê thé-la̍t toā-toā soe-jio̍k. Sı̄m-chı̀ kàu-boé soà bô la̍t thang peh lâu-thui. Goá hit-sı̂ put-tek-í tio̍h thong-ti hit-ūi jı̂n-chû ê tō-su, tùi i chhut-chı̂ⁿ phèng-chhiáⁿ i-seng lâi khoàⁿ--goá. Tông-o̍h tit-tio̍h thang kong-kek ê pèⁿ, chiū chin tek-ı̀ toā-siaⁿ hán-hoā, kóng, “Khoàⁿ ah! I ê kı̀m-chia̍h tit-tio̍h sím-mı̍h kiat-kó.” Chóng-sı̄ goá sim-lāi ka-kı̄ chū-ùi, seng-khu sui-jiân siau-sán, nā-sı̄ goá ê lêng-miā khiok hoán-tńg ka-kiông. Goá ūi-tio̍h án-ni pı̄ⁿ tó tı̄ chhn̂g-nı̍h 40 goā jı̍t-kú, goá kám-kak sı̄ Siōng-tè só͘ hō͘ goá êng-kng ê kiàn-chek, keng-koè kú-kú ê léng-chēng sit-ı̀, nā-sı̄ kàu-boé tit-tio̍h Chú êng-kng ê tháu-pàng. Pi-ai ê lâng í-keng koè-khı̀, jû-kim chiū toā-toā bêng-pe̍k tiàm-tı̄ Chú lāi-bı̄n ê hoaⁿ-hí khoài-lo̍k tàu-tí sı̄ sím-mı̍h. Keng-koè siū khı̀-sak kap chhı̀-liān o͘-àm ê mı̂ liáu-āu, chiū koh hn̄g-hn̄g khoàⁿ tio̍h hit-lia̍p iā nā-chún ū khoàⁿ-tio̍h, iā ná-chún bô khoàⁿ-tio̍h, ū-sı̂ hō͘ hûn khàm--leh, ū-sı̂ chhut-hiān chhut--lâi ê kng-chhiⁿ, ah! Tiông-sin chhut-hiān lah! Ná-chún thiⁿ-kng-chá ǹg-bāng ê khé-bêng-chhiⁿ, koh chı̍t-pái chhàn-lān kng-chiò tı̄ goá sim-tiong lah!
4
Chú-āu 1737 nı̂ goá siông-siông chiap-tio̍h Oē-su-lí in hiaⁿ-tı̄ tùi Bí-kok kià lâi hō͘ goá ê phoe. Kā goá kóng Kiau-ti-a chiu (Georgia) ê kang-chok. Tùi hit-sı̂ khí goá chiū seⁿ-khí jia̍t-jia̍t ài chhut-kok ê sim, ǹg-bāng thang tı̄ hia pang-chān in choè kang. Goá chiū siā-choa̍t it-chhè ê chiau-chhéng koat-ı̀ beh khı̀ Bí-chiu. Kàu Cha-lí tò-lâi Lûn-tun liáu-āu, kèng koh-khah chhui-chhok goá lı̄-khui Eng-kok khı̀ Bí-kok. Iok-hān iā siá-phoe lâi chhiáⁿ goá khı̀ tâng kang. Tı̄ kià--lâi ê phoe tiong biô-siá in ê kang-chok chōng-hóng, jiân-āu kóng: “Chí-ū Ta̍t-la-mô͘-thê (Mr. Delamotte) kap goá tı̄ chia, tı̍t-tı̍t thèng-hāu kàu Siōng-tè kám-tōng I ê lô͘-po̍k ê sim, kàu hō͘ hiah ê lâng kam-goān chiong in ê sı̀ⁿ-miā kau-tài tı̄ I ê chhiú, chı̀n-chêng lâi pang-chān goán. Hoâi-tek-hui kun, lí nā-sı̄ Sı̂n só͘ beh kám-tōng só͘ ài chhe-khián ê lâng, lí beh cháiⁿ-iūⁿ lâi tah-èng Siōng-tè nı̍h? Lí nā mn̄g goá, ū sím-mı̍h siu-jı̍p á-bô? Ū mı̍h thang chia̍h, ū saⁿ thang chhēng, ū chhù thang toà, che-sı̄ lí ê Chú só͘ bô--ê, nā-sı̄ ū éng-oán bē soe-thè bē pāi-hoāi êng-kng ê bián-liû.” Goá tha̍k liáu chiah-ê oē, goá ê sim-lāi chhin-chhiūⁿ teh tiô-thiàu ê hoaⁿ-hí. Kı̂-û iáu ū chē-chē khoân-kéng, tú-tú phoè-ha̍p hō͘ goá it-hoat chheng-chhó bêng-pe̍k goá só͘ tio̍h kiâⁿ ê lō͘. Thâu chı̍t hāng Oē-su-lí sı̄ goá chı̀-hó ê pêng-iú. Bí-kok Kiau-ti-a chiu sı̄ chı̍t ê chin iù-tı̄ ê sı̍t-bı̂n-tē. Chèng-hú chin koan-sim hit ê tē-hng ê hok-lı̄, jı̂-chhiáⁿ hū-kı̄n thiaⁿ kóng ū chin chē Ìn-tē-an (Âng-sek ê hoan-á) lâng. Chē-chûn koè iûⁿ ê sū chiàu goá (Hoâi-tek-hui) ê seng-khu tāi-khài bô iàu-kín. Keng-koè cha̍p-jı̄-hun ê chhim-siūⁿ kı̂-tó ê kiat-kó, goá chiū koat-sim chhut-hoat khı̀ Bí-kok Kiau-ti-a chiu. Goá chhim-chai nā kap goá ê chhin-chhek chham-siông ún-tàng ē siū chó͘-tòng, tı̀-kàu bē tit sı̍t-hêng. In-ūi án-ni goá chiū chí-ū ēng phoe thong-ti in nā-tiāⁿ.
Bô phah-sǹg kàu Lûn-tun, chiah chai lı̄ chhut-hoat ê kı̂-kan iáu chin kú, chiū lı̄-iōng chit ê sı̂-kan tı̄ ta̍k só͘-chāi choè kang. Goá tı̄ ta̍k só͘-chāi kóng “Tı̄ Ki-tok Iâ-so͘ nı̍h têng-thâu-siⁿ ê sèng-chit kap su-iàu,” tùi chit phiⁿ tō-lí ū tiám-to̍h Kat-lô-su-tek, Put-lia̍t-su-tok, Kap Lûn-tun chiah-ê kàu-hoē ho̍k-heng ê hoé. Goá khai-sí chhái-chhú chı̍t-chióng kang-chok hêng-sek, āu-lâi chiong-sin chiàu án-ni khı̀ kiâⁿ, thâu-boé m̄-bat pı̂n-toāⁿ. Chit-chióng hêng-sek su-iàu siau-mô͘ chin-chē thé-le̍k kap náu-le̍k, ū-sı̂ tı̀-kàu goá ê seng-khu teh beh tòng bē tiâu. Pêng-iú siông-siông khó͘-khǹg goá tio̍h pó-sioh ka-kı̄, chóng-sı̄ goá siông-siông ı̀n kóng “Goá lēng-khó͘ kam-goān ēng-chı̄n, m̄-goān hē teh chhàu-noā. Tı̄ Siōng-tè só͘ sù ê sı̂-kan lāi, koat-toàn m̄-chún êng-êng lâi hoaⁿ-hí, khoàⁿ-oa̍h, hı̀-hiauh, thit-thô.”
Tı̄ Chú-āu 1737 nı̂ 12 goe̍h goá chē “Gūi-ta̍k-kek lûn” (Whittaker) thâu-pái kàu Bí-kok.
5
Goá tı̄ Bí-kok chiah ū 4 goe̍h-jı̍t, chiū koh tò-tńg lâi Eng-kok, chı̍t-bı̄n ūi-tio̍h pān-lí chı̍t-koá pit-iàu ê chhiú-sio̍k, lēng-goā chı̍t-bı̄n ū hū-tam ài tı̄ Kiat-ti-a khai-pān ko͘-jı̂-ı̄ⁿ, ǹg-bāng tò-lâi ē-thang tı̍t-tio̍h pang-chān. Kàu tò-lâi Eng-kok liáu-āu, chiah hoat-hiān chêng-sè toā piàn-oāⁿ, ū chē-chē thoân-kàu-ka khoàⁿ goá choè tùi-te̍k, chí-ū ke̍k sió-sò͘ ê káng-toâⁿ chún-goá kóng. Choè tē-it hō͘ kàu-kài it-poaⁿ ê thoân-kàu-chiá bô hoaⁿ-hí ê, chiū-sı̄ kóng goá ûi-hoán chāi-lâi ê kàu-kui, chiàu pêng-iú ê iau-kiû, tı̄ in ê ka-têng lâi káng-ián khui-thiah sèng-keng. Chit hāng-sū chiū ū le̍k-sú í-lâi boē bat ū án-ni, koat-toàn bē-tit iông-ún. In-ūi án-ni goá tı̄ Lûn-tun chiong-kūn chı̍t goe̍h-jı̍t, bē tit chiūⁿ-tâi lâi káng tō. Siāng-khoán iā hoat-seng tı̄ Pit-lia̍t-su-tok, tı̄ hia nn̄g lé-pài kú iáu-kú bô ki-hoē. Chí-ū Niú-kài (Newgate) kaⁿ-ga̍k ê khàn-siú chún goá tùi kaⁿ-hoān lâi thoân-tō, chóng-sı̄ chhı̄-tiúⁿ iū chhut-lâi kan-sia̍p, tı̀-kàu kaⁿ-ga̍k ê mn̂g-lō͘ iā koaiⁿ khı̀.
Goá ê pêng-iú khó͘-khǹg goá bô pit-iàu koh tò-tńg khı̀ Bí-kok choè kang, tùi goá kóng: “Hô-pit tio̍h chhut kok nı̍h? Chit só͘-chāi kiám-bô Ìn-tē-an lâng? Ká-sú lí iú-ı̀ ài ín-chhoā Ìn-tē-an lâng hoán-hoé, Khèng-su-o͘ (Kengswo͘d) hū-kūn Put-lia̍t-su-tok, ū kàu-gia̍h chē ê khòng-hu khó-í chín-kiù ah!” Goá siūⁿ kóng ū-iáⁿ, káng-tâi m̄-khéng hō͘ goá káng-tō, nā-sı̄ khó-liân ê khòng-hu in-ūi khiàm-khoeh chai-bat chiū tı̂m-lûn, goá chiū khı̀ hia, khiā tı̄ sè-sè ê soaⁿ-lûn-á téng ǹg 200 goā ê khòng-hu lâi kóng tō-lí. Kám-siā o-ló Siōng-tè, thoè goá tû-khı̀ it-chhè ê chó͘-tòng kā goá khui-lō͘, goá chiū koat-sim kàu iá-goā khı̀ choè kang. Goá siūⁿ chit-khoán kang-chok, he̍k-chiá chiū-sı̄ o̍h chhòng-chō ê chú-cháiⁿ ê hong-hoat. I chiong toā-soaⁿ choè i ê káng-tâi, ǹg khong-tiong lâi kóng-pò͘ i ê siaⁿ-im, Iû-thài lâng kū-choa̍t I ê hok-im, I chiū chhe-khián I ê lô͘-po̍k chhut-khı̀ kàu toā-lō͘ téng lı̂-pa-piⁿ lâi chio-ho͘ lâng.
Chit ê siau-sit lı̍p-khek thoân-khui. Tē jı̄ pái chiū ū chı̍t-bān lâng í-siōng lâi chū-chı̍p thiaⁿ goá káng-tō, chhiū-á-kha lı̂-pa-piⁿ lóng kheh-moá khó-liân ê lâng. Tı̄ chiah-ê kang-chok ê jı̍t-chí lóng-sı̄ hiah ê bı̄n o͘-o͘ kap chhēng lâ-sâm lâm-lúi ê i-chiûⁿ ê lâng lâi thiaⁿ. Goá kóng kui tiám-cheng, thèng-chiòng lóng an-chēng bô kiáu-jiáu ê siaⁿ-im, siaⁿ-im ê toā, kàu-gia̍h hō͘ choân-thé lóng ē-tit thiaⁿ-tio̍h. In kı̀-jiân bô ū ka-kı̄ ê gı̄, á-sı̄ sím-mı̍h thang siūⁿ choè hó--ê thang pàng-sak, chai sim-lāi só͘ ū chhiong-moá--ê lóng sı̄ pháiⁿ, chiū hoaⁿ-hí thiaⁿ kóng ū chı̍t-ūi Iâ-so͘, I sı̄ thiu-hiòng--ê kap choē-jı̂n ê pêng-iú, I lâi m̄-sı̄ beh chio gı̄ lâng, sı̄ beh chio choē-jı̂n hoé-kái. Thèng-chiòng kó-jiân toā siū kám-tōng, chē-chē lâng lâu ba̍k-sái, háu-kàu phı̄ⁿ-lâu noā-tih. Chē-chē lâng chin-chiàⁿ hoán-hoé chiap-la̍p Chú Iâ-so͘, āu-lâi tùi in ê só͘-kiâⁿ lâi chèng-bêng in kó-jiân ū tit-tio̍h kiù.
Put-lia̍t-su-tok ê lé-pài-tn̂g oân-choân ǹg goá hong-só, chóng-sı̄ peh-sı̀ⁿ khiok chhin-chhiūⁿ iau chhùi-ta ê him-bō͘ Siōng-tè oa̍h-miā ê oē. Án-ni beh cháiⁿ-iūⁿ choè-nı̍h? Goá chı̍t-sut-á to bô tiu-tû, chí-koán nā ū ki-hoē chiū hōng Chú ê miâ lâi chı̀n-chêng. M̄-bián goā-kú goá chiū tı̄ that-kiû ê chháu-po͘ (Bowleng Green) khui-khoah ê só͘-chāi lâi pò͘-tō. Siōng-tè ài beh choè-kang, chı̄-chūi ē-thang chó͘-tòng nı̍h? Kaⁿ-ga̍k ǹg goá koaiⁿ-mn̂g, A-ché ê chhù bô kàu thang iông-ún lé-pài-jı̍t lâi chı̍p-hoē sı̀-hūn-chı̍t ê lâng, án-ni Siōng-tè chiū hō͘ goán siūⁿ-tio̍h, lâng chiū chiong chı̍t-ūi toā that-kiû-tiûⁿ hō͘ goán ēng, hō͘ goá tı̄ hia thang ǹg chiong-kı̄n 5000 lâng lâi káng-tō.
Goá sui-jiân siū tio̍h toā-kûn ê tùi-te̍k sı̀-bı̄n kong-kek, khiok bô tı̀-kàu kám-kak khùn-khó͘, hoán-tńg kám-kak ū kóng boē-chhut ê sóng-khoài, in-ūi chai tı̄ thN-nı̍h ê Chú-lâng ū hoaⁿ-hí goá ê ho̍k-sāi. Ū chē-chē lâng lâi chhoē goá, lâi chhoē-kiû sio̍k-lêng ê an-ùi kap chí-tō. Goá siông-siông tı̄ jı̍t-sı̂ káng-tō kúi-nā-pái, àm-sı̂ kè-sio̍k tap-ho̍k só͘ mn̄g ê būn-tê, kái-koat lóng-chóng ê giâu-gı̂ kap khùn-lân. Nā-sı̄ goá ū chhiong-moá chin-toā ê hoaⁿ-hí kap khoài-lo̍k. Goá siông-siông kám-kak chı̍t lé-pài chin khoài-koè. Goá sı̍t-chāi khó-liân ūi-tio̍h hiah ê thó͘-khùi sı̂-kan oh koè ê lâng. Chí-iàu in thiàⁿ Ki-tok, ēng choân-pō͘ ê sı̂-kan lâi hōng-hiàn hō͘ Chú, in chiū bē chhoē-tio̍h iu-ut ê sı̂-kan. Ū lâng thiaⁿ tio̍h goá kóng siū khún-tio̍k chiū kám-kak chin kı̂-koài kiaⁿ-hiâⁿ, siūⁿ kóng sè-kài to í-keng Ki-tok-hoà lah, thái-thó iáu ū khún-pek? Chóng-sı̄ chin khó-sioh, ká-sú Ki-tok chit-sı̂ hoaⁿ-hí lı̂m-kàu tē-chiūⁿ, I iā-sı̄ beh siū tio̍h chiông-chiân tâng-khoán ê khó͘-chhó͘. Chı̄-chūi beh ūi-tio̍h I chhut-khı̀ thoân-iông hok-im, chiū èng-kai kı̂-thāi chá sù-tô͘ só͘ tú-tio̍h ê thāi-gū. Chú ah! Kiû Lí pı̄-pān goá, lâi èng-hù jı̄m-hô ê sū-piàn. Kàu ūi-tio̍h Lí ê iân-kò͘ lâi siū lâng lia̍p-chō pháiⁿ-oē, goá sū-sı̍t chiàⁿ chiàⁿ ēng chit ê choè khoài-lo̍k, in-ūi goá ê Chú-lâng Lí chá-chá iā í-keng tāi-seng goá siū-lâng ê húi-pòng.
6
Chú-āu 1739 nı̂ 10 goe̍h goá koh kàu Bí-kok. Siat-sú hō͘ goá tit-tio̍h sè-kài chheng-bān-poē ê hó-gia̍h, goá iā m̄-khéng hòng-khı̀ chit-pái ê chhut-iûⁿ, goá ê sim kám-kak chin iú-ek. Goá ē-tit pêng-an tı̄ ta̍k-khoán ê kéng-gū, Siōng-tè ài goá khı̀ sím-mı̍h só͘-chāi, goá chiū-khı̀; goá ǹg-bāng it-seng kam-goān choè chhut-goā, tı̍t-tı̍t pêng-an kàu Thiⁿ-pē tau. Goá tùi tı̄ kang-chok ná chhin-chhiūⁿ kái-oāⁿ hong-chiam. Pún lâi goá ê sim-sèng koat-toàn bē-tit tiām-tiām tiàm-tı̄ chı̍t ê phian-phiah ê tē-hng. Goá ê sim chhin-chhiūⁿ hoé jia̍t-jia̍t teh-tio̍h, chhiat-bāng piàn-kiâⁿ Bí-chiu toā chhiū-nâ, thang tit-tio̍h lêng-hûn lâi kui Chú. Tng-sı̂ Eng-kok kàu-hoē sio̍k-lêng ê chêng-hêng chin kē, chin tò-thè, goá ê sim kak-tit chin thòng-khó͘. Ah! Khó-liân, Chú ah! Goān Lí khó-liân Eng-kok kàu-hoē ê chêng-hêng, chē-chē hiaⁿ-tı̄ chí-moāi phian-lı̄ sı̀n-tiâu, soan-thoân in ka-kı̄, pēng m̄-sı̄ thoân-iông Iâ-so͘ Ki-tok choè Chú. Chú-ah! Goān Lí thiaⁿ goá khún-kiû, kó͘-lē khah choē chı̄n-tiong jia̍t-sim ê lô͘-po̍k, chhut-khı̀ kàu toā-lō͘-téng lı̂-pa-piⁿ, tı̄-hia bián-kióng hiah ê khó-liân ê choē-jı̂n jı̍p-lâi. Goá ê sim sı̀n choân sè-kài sı̄ goá ê kang-tiûⁿ, goá ê Chú-lâng put-lūn kiò goá khı̀ sím-mı̍h só͘-chāi, goá í-keng chún-pı̄ hó, chek-sı̂ thang chı̀n-chêng khı̀ thoân-iông I éng-oa̍h ê hok-im.
Khí-chho͘ lâng iáu-sı̄ chiàu-khoán hoan-gêng goá, tı̄ Eng-kok só͘ tú-tio̍h ê hoán-tùi, hit ê siau-sit iáu-boē thoân-kàu Bí-chiu. Kàu Liú-iok, chiū tı̄ hia tú-tio̍h lâi Bí-kok choè-chho͘ ê hoán-tùi. Tong-sı̂ kàu-hoē tı̍t-sio̍k Lûn-tun chú-kàu, in-ūi án-ni chiū m̄-chún goá sú-iōng jı̄m-hô tó chı̍t-ūi ê káng-tâi. Tùi án-ni goá chiū khı̀ kàu iá-goā, ǹg chū-chı̍p tı̄ hia ê thèng-chiòng 2000 goā lâng lâi choè lō͘-thian ê pò͘-tō. Goá ê pêng-iú ū thoè goá chham-siông chioh chhı̄-chèng-thiaⁿ bē sêng-kong, āu-lâi goá chí-ū ē-tit tùi goá tiàm ê pâng-keng ê thang-á, khiā tiàm thang-á kháu ǹg ke-lō͘ kûn-chiòng káng-tō. Goá múi-pái ēng sin ê kí-tōng lâi choè-kang, ta̍k-pái to ū tú-tio̍h sin ê chhı̀-liān. Siōng-tè tı̄ ko-seng goá ê í-chêng, sı̂-siông seng kàng-kē goá. Goá ū-sı̂ chhin-chhiūⁿ siū kú-khí kàu tı̄ soaⁿ-téng, ū-sı̂ chhin-chhiūⁿ hō͘ o͘-àm ê hûn-bū só͘ tà, nā-sı̄ o-ló Chú, ta̍k-sı̂ kap I saⁿ-kap tı̄-teh. Choè chı̍t ê chin ê Ki-tok-tô͘ sı̄ goā-nı̍h ū hok-khı̀ ê sū, iā-sı̄ chin sı̄n-tiōng ê sū. Thâu chı̍t-pō͘ tio̍h phah-chhùi lán ê sim, sim siū choē ê kám-kak só͘ iûⁿ-hoà, tùi án-ni tı̍t-tı̍t cháu-kàu Ki-tok, tâu-khò I, lâi tı̀-kàu chheng-gı̄. Lán thiaⁿ Í-sek-lia̍t lâng tı̄ Ai-kı̍p “choè-kang,” che m̄-sı̄ kan-ta iau-kiû in tio̍h choè chng-á, jı̂-chhiáⁿ sı̄ kiò in tio̍h ka-kı̄ khioh chhâ-chháu lâi sio. Goá it-hoat siū thê-chhíⁿ, lán thoân-iông Ki-tok ê hok-im, bē-ē chhiau-koè lán ka-kı̄ lāi-sim só͘ keng-le̍k hok-im ê tāi-lêng. Choè-kang ê téng-bı̄n iáu-ū choē-choē chhı̀-liān, chóng-sı̄ chiah-ê lóng sı̄ chin hó ê keng-le̍k thang hō͘ lán it-hoat hián-chhut hok-im ê toā koân-lêng.
Goá bô-lūn kàu tó-ūi, hok-im ê lêng-le̍k chiū toè kàu hia lâi hián-bêng. Goá tı̄ chia lâi ín-khí chı̍t ê lē: Chú-āu 1740 nı̂ 11 goe̍h chhe 2 ê Chú-jı̍t, káng-tō chêng 30 hun, goá ê sim kám-kak chin cha̍t chin loé-chı̀. Boē lı̄-khui goá tiàm ê só͘-chāi ê í-chêng, goá chí-ū phak tı̄ Chú ê bı̄n-chêng, kóng goá sı̄ khó-liân ê choē-jı̂n, chin kı̂-koài Ki-tok kèng-jiân un-thāi liáu goá che-iūⁿ ū choē pi-chiān ê lâng. Goá tı̄ lō͘-nih ê sı̂, kèng-ka kak-tit loán-jio̍k. Tng goá ta̍h chiūⁿ káng-tâi ê sı̂, nā ē ēng-tit, goá lêng-khó͘ ài tiām-tiām bô kóng-oē. Nā-sı̄ khai-sí káng-tō bô loā kú, choân hoē-chiòng lóng kiaⁿ-hiâⁿ khí--lâi, âu-kiò thı̂-khàu ê siaⁿ tùi sı̀-bı̄n hoat-chhut. Goá ka-kı̄ ê sim-lêng toā siū kám-tōng, sı̄m-chı̀ kàu hō͘ goá ka-kı̄ bē-hiáu koh kóng sím-mı̍h. Goá hō͘ Siōng-tè chû-ài ê kám-kak ap-tó, tùi káng-tâi lo̍h--lâi, ū chı̍t ūi hū-jı̂n-lâng tùi goá kóng: “Chhiáⁿ lâi khoàⁿ Siōng-tè kim-mı̂ ūi goá só͘ choè ê.” Goá khoàⁿ-kı̀ⁿ i ê cha-bó͘-kiáⁿ tı̄ ke̍k-toā ê pi-ai thòng-hoé ê tiong-kan, hoah kóng “Ah! Goá ê Chú Iâ-so͘ ah! Goá ê Chú Iâ-so͘ ah!” Koh ū chı̍t ê gín-ná phak tı̄ lâu-thui, chha-put-to khiā bē tı̍t, tı̍t-tı̍t khàu, lâng mn̄g i ūi sím-mı̍h khàu? I kóng: “Chı̄-chūi ē bô khàu-nı̍h? Só͘ thiaⁿ tio̍h ê oē chhin-chhiūⁿ lāi-to chha̍k-jı̍p goá ê sim.” Goá tò lâi kàu-chhù tó tiàm bı̂n-chhn̂g téng, tı̄ siok-chēng ê tiong-kan siūⁿ khí thang kiaⁿ thang kèng-poē Siōng-tè hiah toā bô tı̀-chí, chū-iû chū-chāi, êng-iāu jı̂-chhiáⁿ iū kam-goān kàng-lo̍h kàu-tı̄ pi-bı̂--ê ê thiàⁿ. Siōng-tè Sèng ê an-ùi chhin-chhiūⁿ choâⁿ-chúi tı̍t-tı̍t chhèng chhut--lâi, hit ê sè-bı̄n iā ná chún hái-éng béng koh kín, hō͘ goá loán-jio̍k ê seng-khu kàu chha-put-to beh tòng bē tiâu.
Tı̄ goá ê jı̍t-kı̀ siōng, goá siông-siông iōng chı̍t-kù koàn-sı̀ iōng ê oē: “Káng-tō ū lêng-le̍k.” “Lêng-le̍k ê ı̀-sù, goá jı̄n choè chē-chió sı̄ sim-lêng ê khok-toā, ū chı̍t-chióng sóng-khoài ê sim-kéng, sı̄ tùi téng-bı̄n siúⁿ-sù hō͘ goá, hō͘ goá kóng-oē ū chū-iû, jı̂-chhiáⁿ chheng-chhó ū la̍t, lâng thiaⁿ liáu í-āu oē siū kám-tōng.”
7
Chú-āu 1740 nı̂ goá kap pêng-iú Oē-su-lí hoat-seng liáu chin-lí kiàn-kái siōng ê mô͘-chhat. Oē--sı̄ tı̄ goá khı̀ Bí-kok liáu-āu bô loā-kú, chiū kap Mô͘-ní-ı̂-a hiaⁿ-tı̄ (Morabians) toān-choa̍t óng-lâi, khai-sí thoân-iông kiông-lia̍t ê A-bí-nı̂-a tō-lí (Arminian Doctrines), siong-sı̀n chū-iû ı̀-chı̀ ê soat, siāng-sı̂ i koh te̍k-pia̍t chù-tiōng ta̍t-kàu bô-choē ê oân-choân (Sinless Perfectiong). Chiah-ê khoàⁿ-hoat kap goán tong-chho͘ só͘ léng-siū ê oân-choân siong-hoán. Goá (Hoâi-tek-hui) chhim-sı̀n kéng-soán ê tō-lí (Doctrine of Election). Goá sı̄ án-ni kóng: “Chí-ū kàm-chhat jı̂n-sim ê Chú, hiáu-tit tùi goá thoat-lı̄ sè-sio̍k í-āu, goá thang kiaⁿ ê sim-lêng só͘ keng-le̍k ê khó͘-thàng. Choē-ok ê hoê-e̍k hō͘ goá kak-tit chin sit-táⁿ, goá mı̂-jı̍t ēng ba̍k-sái choè pn̄g thun. Nā-sı̄ goá gióng-bōng goá só͘ chha̍k ê Chú. (Chú ê sí sı̄ ūi goá). Goá siū un tit kı̀ⁿ I ê un-tián che-sı̄ hô-téng ê chū-iû kap hong-hù, I ê chû-ài sı̄ hô-téng bô hān koh éng-kiú, tùi án-ni goá ê sim tit-tio̍h an-ùi. Ah! Tùi tı̄ hiah ê khak-sı̍t tit-tio̍h èng-ún ê lêng ê! Ìn-kı̀ ê lâng, kéng-soán ê un-hūi kap éng tit pó-siú ê tō-lí sı̄ goā-nih koân koh chhim! Goá chhim-chhim lia̍h-choè tû-hui lâng ē siong-sı̀n jı̂-chhiáⁿ ka-kı̄ thé-hoē chiah-ê tiōng-iàu ê chin-lí, i chiū boē-oē thoat-lı̄ ka-kı̄. Chí-ū chhim-sı̀n chiah-ê chin-lí, jı̂-chhiáⁿ khak-sı̍t chai cháiⁿ-iūⁿ lâi èng-iōng tı̄ ka-kı̄ ê sin-chiūⁿ, i chiah ē sı̍t-hêng tı̄ sı̀n-sim ê tiong-kan, bô ūi-tio̍h ka-kı̄ lâi oa̍h, lâi oa̍h tı̄ Siōng-tè ê Kiáⁿ ê lāi-bı̄n. Sı̄ thiàⁿ chhui-pek i khı̀ sūn-ho̍k, pēng m̄-sı̄ tùi kiaⁿ-hiâⁿ ê sim. Lán hô-pit tui-chhoē lâi kiû ka-kı̄ ê gı̄ thê-chhiòng chū-iû ı̀-chı̀; lán í-keng ū chı̍t-ê hó tit bô pí ê gı̄ thang hióng-siū, koh ū Siōng-tè beh chiong éng-oán ê êng-iàu ke-thiⁿ hō͘ lán, chiàu I só͘ hoaⁿ-hí ê tı̄ lán ê lāi-bı̄n lı̍p-chı̀ kiâⁿ tāi-chı̀.
Goá kiaⁿ liáu ūi-tio̍h chin-lí siōng kiàn-kái ê put-tông, chiū hō͘ hiaⁿ-tı̄ pun-khui. Só͘-í goá siūⁿ chiah-ê tı̄ hiaⁿ-tı̄ tiong ê hun-lı̍h, ū sı̂ hō͘ goá ê sim chin tam-iu, nā-sı̄ bô kàu-gia̍h hō͘ goá kiaⁿ-hiâⁿ kı̂-koài. Chèng kàu-su bē-oē siūⁿ siāng-khoán ê sū, kóng siāng-khoán ê oē, kiat-kó tong-jiân sı̄ hun-lı̍h. Nā-sı̄ goān Siōng-tè siúⁿ-sù goán, hō͘ goán ē pí-chhú pó-chhı̂ sêng-sı̍t khún-chhiat jı̂-chhiáⁿ pun bē-khui ê thiàⁿ sim, chū-jiân goán ta̍k-lâng ū ka-kı̄ ê ı̀-kiàn. Ah! Goá hô-téng him-bō͘ thian-ka! Tı̄ hia éng-oán bô hun-lı̍h, iā bô ū cheng-chip, tāi-ke chı̄n-la̍t chhiùⁿ-koa o-ló hit-ūi chē tı̄ pó-chō téng ê iûⁿ-ko. Goá chún-pı̄ lâu thiàⁿ ê ba̍k-sái, goá khoài-lo̍k goān-ı̀ sé jı̄m-hô hiaⁿ-tı̄ ê kha. Chin--ê, goá goān-ı̀ choè chèng-lâng ê lô͘-po̍k. Chú só͘ ke-thiⁿ hō͘ goá ê chun-kùi, it-hoat hō͘ goá kám-kak ka-kı̄ put-phoè. Ū-sı̂ goá seⁿ-khí iàm-ò͘ⁿ ka-kı̄ ê sim.
Keh-nı̂ goá tò-lâi Eng-kok, pún koat-tēng beh giâm-siú tiong-lı̍p, nā-sı̄ khoân-kéng pek goá put tek-put tio̍h kong-khai soan-pò͘ goá ê só͘-sı̀n, pēng hoán-tùi Oē--sı̄ só͘ thoân--ê. Ka-chài chit-khoán chêng-kéng bô kú, goán nn̄g-lâng chiū koh saⁿ hô-bo̍k. Goá bat siá phoe hō͘ Oē-su-lí (Bí-í-bí, á-sı̄ kiò-choè Sûn-lí-hoē ê khai-chó͘) kóng, “Goá sui-jiân chú-tiuⁿ te̍k-pia̍t ê kéng-soán, tān-sı̄ goá chiong Iâ-so͘ pe̍h-pe̍h sàng hō͘ ta̍k-ê lâng. Chhut-chāi lí chiong sèng-kiat chú-tiuⁿ kàu goā-nı̍h ke̍k-toan, goá chóng-sı̄ bē thang tông-ı̀ lâng iáu oa̍h tı̄ sè-kan ê sı̂, lāi-bı̄n ê choē-sèng oē thang oân-choân siau-bia̍t. Tān-sı̄ goān só͘-ū ê cheng-piān lóng-chóng thêng-chí. Hō͘ lán bô kóng pa̍t-hāng, chí-ū thoân Iâ-so͘ Ki-tok kap I tèng sı̍p-jı̄-kè. Che-sı̄ goá ê koat-sim. Goān Chú kap lí ê lêng tông-chāi.”
Ū lâng khó͘-khǹg goá ka-kı̄ siat kàu-phài, nā-sı̄ goá kian-koat hoán-tùi chit-hāng sū. Goá bat siá-phoe hō͘ goá ê pêng-iú lâi piáu-bêng goá ê sim-chı̀ kóng: “Lí ê koan-chhat sı̄ chèng-khak ê, goá m̄-goān sêng-lı̍p chong-phài, iā m̄-goān-ı̀ ka-kı̄ choè léng-siù. Bô, goá goān lâng ê miâ, chong-phài, kap kong-hoē lóng sit-pāi; chí-ū Iâ-so͘ Ki-tok sı̄ it-chhè, koh sı̄ chhiong-moá it-chhè! Goá siū koè kàu-gia̍h chē ê iòng-hō͘ chhui-chun, hō͘ goá kám-kak thó͘-khùi hùi-khı̀. Nā m̄-sı̄ goá hit ūi thang chheng-ho͘ o-ló ê Chú ê lı̄-ek, I ài goá tı̄ kûn-chiòng ê tiong-kan chhut-hiān, sè-kài kim-āu oh-tit koh thiaⁿ-kı̀ⁿ goá ê tāi-chı̀ lah.”
“Kū-lâng sı̄ hô-téng ê m̄-kam tèng-sí tı̄ sı̍p-jı̄-kè téng, chiū-sı̄ í-keng kio̍k-pō͘ oāⁿ-sin ê sim-su iā lân-tit kàng-lo̍h khiam-pi, thoat-lı̄ chū-su kap phian-kiàn. Lâng hòng-khı̀ koân-ūi, sı̄ cha̍p-hun ê ko͘-put-chiong, chı̄-chūi goān tı̄ kàu-hoē kap sè-kài ê ba̍k-chiu chêng kàng kē, pí choè sè ê iáu-khah sè.
Chóng-sı̄ che-sı̄ Iâ-so͘ ê kiàn-chèng-jı̂n só͘ tek-khak tio̍h ha̍k-sı̍p ê ha̍k-khò. Ah! Goá chí-ū o̍h chı̍t-ê khí-thâu nā-tiāⁿ. Goá kám-kak chū-iû, bô ū ka-kı̄ ê kè-oē, bô só͘ kı̂-kiû, bô só͘ ai-oàn; nā-sı̄ goá siong-sı̀n ka-kı̄ ū chı̍t tùi tan-sûn ê ba̍k-chiu, chí-ū kiû kiù-un ê khòng-khoah soan-thoân, chı̍t-sut-á to bô ūi-tio̍h ka-kı̄ siat-lı̍p kàu-hoē kap kàu-phài ê ı̀-sù. Che-sı̄ goá ê sim chhim-chhim kiaⁿ-ùi ê. Chí-ū chhin-chhiūⁿ án-ni, goá tit liáu pêng-an, chit ê pêng-an sı̄ sè-kan-lâng só͘ m̄-chai--ê, sı̄ cheng-koân toa̍t-lı̄ ê lâng só͘ m̄-bat--ê. Hō͘ lâng pâi-thek, siū lâng biáu-sı̄, chek-pı̄ kap húi-pòng, chiah-ê tùi goá sı̄ iú-ek. Goá choè chhin-bı̍t ê pêng-iú phoe-phêng goá, kap goá hun-lı̍h, hoán-tńg hō͘ goá chhoē kàu hit ūi pêng-iú tiong ê pêng-iú ê chı̄n-tiong sêng-sı̍t. In-ūi chit-ê goá siū-liáu kà-sı̄, ún-khǹg ka-kı̄ tı̄ êng-iāu Í-má-loē-lı̄ éng-oán kong-gı̄ ê lāi-bı̄n, cha̍p-hun ti-chiok, in-ūi chai-iáⁿ lâng ê sim kap ı̀-sù ê Chú hiān-chāi khoàⁿ-kı̀ⁿ goá ê sim-liām, chiong-lâi iáu-kú beh tı̄ chèng-lâng ê bı̄n-chêng piáu-pe̍k goá sim-tiong ê chèng-tı̍t.” (í-siōng sı̄ Hoâi-tek-hui sian-siⁿ siá hō͘ pêng-iú ê phoe-tiong ê oē).
8
Pêng-iú in tı̄ Bō͘-ní-hui (Mo͘rfild) tah chı̍t-ê toā pò͘-pêⁿ tı̄ hia káng-tō. Chú-āu 1742 nı̂ Sèng-lêng kàng-lı̂m cheh ê chiu-nı̂ kı̀-liām-jı̍t, goá chhái-chhú chı̍t-ê hó-táⁿ ê hêng-tōng. Hit só͘-chāi ū chı̍t ê toā kóng-tiûⁿ, múi-pái tú-tio̍h cheh-jı̍t, choân-tiûⁿ chhiong-moá cha̍p-hoè-thoaⁿ, ū cháu kang-ô͘--ê, piàn pá-hı̀--ê, choè ka-lé-ang-á-hı̀--ê, chiū-sı̄ cha̍p hoe gō͘-sek lóng chiâu-chn̂g. Tı̄ hit chı̍t pái goá kap kúi-nā ūi hiaⁿ-tı̄ tı̄ hit chá-khí ê 6 tiám chiū chhut-hoat, tı̄ kóng-tiûⁿ-siōng kéng chı̍t-ūi tú hó ê só͘-chāi, choè goán iá-goā pò͘-tō ê káng-tâi. Chheng-chá í-keng ū chı̍t-bān-goā lâng chū-chı̍p tı̄ hia. Goá peh-chiūⁿ iá-goā ê káng-tâi, sim-lāi kám-kak chin hoaⁿ-hí, in-ūi khoàⁿ--lâi chit pái goá sı̄ í-keng chiàm hong-thâu, pí mô͘-kúi tāi-seng hē-chhiú kang-chok. Lâng liam-piⁿ cháu oá-lâi ûi goá, goá chiū ēng “Mô͘-se tı̄ khòng-iá cháiⁿ-iūⁿ kú-khí choâ, Jı̂n-chú iā tek-khak chiàu án-ni siū kú-khí” ê oē ǹg-thèng-chiòng khai-káng. Choân-thé siok-chēng, in chù-ba̍k khoàⁿ goá, in chù-sı̂n teh thiaⁿ, kàu-boé in thı̂-khàu lah. Goá tit-tio̍h kó͘-lē, ē-po͘ koh chhut-hoat. Nā-sı̄ kong-kéng toā piàn lah, hiān-chāi kiuh-kiuh-jióng hoā-hoā-háu chin hūn-cha̍p chin jiáu-loān. Phah-kó͘--ê, pûn-chhoe--ê, sió-thiú-á, choè ka-lé-ang-á-hı̀--ê, tián-lám iá-siù--ê, kap kı̂-thaⁿ ê hı̀ bô-kı̂ put-iú, khip-ín kui-kûn ê lâng tāi-iok ū nn̄g-bān goā lâng. Chin-chiàⁿ sı̄ chhân-nı̍h ê ngó͘-kok í-keng se̍k-lah, thang siu-koah lah, khó-sioh siu-koah kui Pia̍t-se-pok, m̄-sı̄ kui hō͘ kiù-sio̍k ê Chú.
Goá ê káng-tâi siat tı̄ tùi-bı̄n, khoàⁿ khí--lâi hó chhin-chhiūⁿ Pó-lô só͘ kóng chı̍t-iūⁿ, siū tiàu lâi kap Í-hut-só͘ ê iá-siù chiàn-tò͘, in-ūi án-ni goá chiū tùi in toā-siaⁿ kóng “Toā ah! Í-hut-só͘ ê A-tí-bí”. Choè pá-hı̀ ê lâng khoàⁿ-kı̀ⁿ kûn-chiòng lı̄-khui in, choán-ǹg tùi pò͘-tō ê lâng, chiū toā siū-khı̀, chiū khui-siaⁿ soan-jióng chhá-nāu, āu-lâi chiū tùi goán tı̀m chhàu-nn̄g, chio̍h-thâu kap sí-niau. Goán chı̍t-sı̂ chhin-chhiūⁿ seng-khu siū pau-ûi tı̄ béng-sai ê tiong-kan, nā-sı̄ toā pō͘-hūn ê thèng-chiòng iû-goân kè-sio̍k koh chiap-soà teh thiaⁿ. Kàu kiat-sok ê sı̂, goá koh soan-pò͘ kim-àm beh koh tı̄ chia siāng chit ê tē-tiám koh káng-ián.
Tng goá koh kàu kóng-tiûⁿ ê sı̂, goá tit-tio̍h chin toā ê kó͘-lē, khoàⁿ-kı̀ⁿ í-keng ū kúi-nā-chheng tı̄ hia teh thèng-hāu, chóng-sı̄ goá ū gū-tio̍h koh-khah ū cho͘-chit ê hoán-khòng. Tùi káng-tâi ê chiàⁿ-bı̄n, ū chı̍t ê Sat-tàn ê thâu-chhiú phah-chhiú, tı̄ toā-hı̀-tâi téng ǹg kûn-chiòng hiàn i thiám-mı̄-lâng ê khoe-hâi. Nā-sı̄ tng in khoàⁿ-kı̀ⁿ goá chhēng o͘-phàu bo̍k-su-ho̍k chiūⁿ káng-tâi ê sı̂, i chiū lı̄-khui i ê hı̀, cháu koè-lâi. Án-ni Sat-tàn toā hoat i ê koân-ui, lím goá bē tiâu ê khoán, tùi án-ni hit ê sió-thiú-á chiū gia̍h chı̍t-ki tn̂g-tn̂g ê piⁿ, cháu oá--lâi, āu-bı̄n toè chı̍t-tı̄n siū-khı̀ moá-moá bô ūi thang tháu-khùi chin sit-ı̀ ê choè-hı̀-á. Chı̍t ê gâu chhia-pùn-táu ê sió-thiú chiū khiâ tı̄ tâng-phoāⁿ ê keng-thâu-téng, ēng piⁿ phah goá, jı̂-chhiáⁿ chng-choè siuⁿ chhut-la̍t soà tùi keng-thâu-téng siak-lo̍h--lâi. Āu-lâi in koh thiau-so chı̍t ê bō͘-chı̍p peng ê kun-chô phah-kó͘ lâi keng-koè kûn-chiòng. Goá khoàⁿ-kı̀ⁿ in tı̄ thâu-chêng tùi-bı̄n teh lâi, goá chiū chhiáⁿ kûn-chiòng poah-khui chı̍t tiâu lō͘, tāi-ke pâi choè nn̄g-pêng, kun-chô tiām-tiām kiâⁿ koè-khı̀, kûn-chiòng chiah koh ha̍p-oá. In só͘-ū ê kiáu-jiáu lóng sit-pāi, chiū chū-chı̍p kui kûn, ēng tek-ko pa̍k kı̂ ǹg thèng-chiòng ê ūi lâi, nā-sı̄ kiâⁿ-oá lâi chhun kúi-nā chhioh chiū kàu-ūi ê sı̂, hut-jiân in ê loē-pō͘ hoat-seng cheng-chip ka-kı̄ loān, chiū hiat-ka̍k kı̂, oa̍t-tńg-sin tô-cháu. Tùi án-ni goá chiah tit-tio̍h an-chēng pò͘-tō. Goán tò-lâi kàu pò͘-pı̂ⁿ, goá siang-pêng ê tē-á-lāi té moá hiah ê siū kám-tōng ūi-tio̍h ka-kı̄ ê lêng-hûn tio̍h-kip ê lâng só͘ siá ê choá-toaⁿ-á, goá tı̄ kúi-nā-chheng lâng hoaⁿ-hí âu-kiò o-ló Chú ê tiong-kan sûi-tiuⁿ sûi-tiuⁿ tha̍k hō͘ tāi-ke thiaⁿ. Keh-jı̍t goá siū chhiáⁿ kàu tı̄ Má-lı̄-lâi-pho ê toā chháu-po͘ (Marylebone Fields), tı̄ hia sı̄ phah kûn-thâu, kap kèng-ki ê lâng só͘ chū-chı̍p ê só͘-chāi. Goá khoàⁿ-kı̀ⁿ ū chē-chē lâng chū-chı̍p, chiū ēng “Goá bô lia̍h hok-im choè kiàn-siàu, che hok-im pún sı̄ Siōng-tè ê toā koân-lêng, beh kiù it-chhè siong-sı̀n ê lâng” (Lô-má 1:16).
Goá só͘ khiā ê káng-tâi sı̄ cha̍p-hun bô chāi, múi-pái kiâⁿ tín-tāng ê sı̂, iô-iô pái-pái lo̍k-lo̍k-hián beh péng-koè ê khoán. Tùi-te̍k khoàⁿ-chhut chit ê gûi-hiám chiū thiau-tı̂ e-kheh kı̄n káng-tâi ê lâng, kai-chài goá lóng bô siū hāi. Tng goá lı̄-khui káng-tâi, kiâⁿ ǹg bé-chhia ê sı̂, kak-tit āu-bı̄n ū lâng ēng sím-mı̍h lâi kha̍p-tio̍h goá ê bō-á kap thâu-mn̂g ê khoán-sit, goá kín oa̍t-thâu koè-lâi khoàⁿ, chiah chai tùi-bı̄n ū chı̍t ê lâng chhiú gia̍h kiàm, i ê kiàm-boé tú-tú tùi goá ê pı̀n-piⁿ chha̍k--lâi. Kai-chài ū pa̍t-lâng khoàⁿ-kı̀ⁿ, ēng koáiⁿ-á phah ka-la̍uh hit ki kiàm. Kûn-chiòng khoàⁿ hit ê khoán-sit toā siū-khı̀, chiū kui-kûn khí-lâi kong-kek hit ê gia̍h-kiàm ê lâng, siat-sú nā m̄-sı̄ goá ê pêng-iú kiû-chêng, hit ê lâng khióng-kiaⁿ ē siū chèng-lâng phah chin thiám.
Goá chı̍t sut-á to bô lún-neh sit-táⁿ, keh-jı̍t koh khı̀ hit ê goân-ūi. Tùi-te̍k koh lâi soan-jióng, khióng-hek, nā-sı̄ lóng bô kong-hāu. Ū chı̍t ê lâng pí pa̍t-lâng koh-khah hiông-ok, peh-chiūⁿ oá-kı̄n káng-tâi ê chhiū-á, choè-chhut pháiⁿ-khoàⁿ ê hêng-hâi. Khí-thâu goá bô tiuⁿ-tı̂ tio̍h chı̍t-kiaⁿ, goá siūⁿ sat-tàn hiān-chāi bı̄-bián thài-koè-thâu lah. Kàu goá sim an-tiāⁿ ê sı̂, goá chiū khó͘-khǹg chèng-lâng kóng, lín kı̀-jiân chhin-ba̍k khoàⁿ-kı̀ⁿ chit-khoán ê chêng-hêng, chiū ē chū-toàn goá tùi tı̄ lâng ê phoàⁿ-toàn hit ê oē sı̄ chhò-gō͘ á m̄-sı̄. Chiàu-tio̍h kèng-khiân ê Hok-ní Chú-kàu (Bishop Hall) ê oē kóng, “Chhut-chāi lâng ka-kı̄ ê sı̂, lâng sı̄ poàⁿ kúi poàⁿ khı̂m-siù,” tùi án-ni choân-tiûⁿ tiông-sin siok-chēng. Goá jia̍t-sêng khoàn-bián in, jiân-āu kap goá ê tâng-phoāⁿ tò-lâi pò͘-pı̂ⁿ. Goán chiū tı̄ hia lâi lóng tha̍k siá hō͘ goá ê choá-toaⁿ, lâi kiat-sok chit ê cheh-jı̍t ê kang-chok, kúi-nā chheng lâng chū-hoē o-ló kám-siā Siōng-tè.
Goá tı̄ chia beh te̍k-pia̍t thê-khí chı̍t-hāng ke̍k chhù-bı̄ ê sū. Chiū-sı̄ tng-tı̄ goá teh káng-ián ê sı̂, ta̍k-pái ū chin-chē gín-ná hoaⁿ-hí ûi-ûi lâi chē tı̄ tâi-á ê kiā-á-téng, pang-chān the̍h thèng-chiòng ê choá-tiâu-á. In tng tı̄ kiáu-jiáu hoah-hiàm ê tiong-kan in chiông-lâi lóng m̄-bat piáu-sı̄ kiaⁿ-hiâⁿ beh cháu. Múi-pái goá siū phah ê sı̂, in lóng gia̍h-khí lâu ba̍k-sái sè-sè ê ba̍k-chiu khoàⁿ goá, ná chhin-chhiūⁿ in ǹg-bāng ē-tit thoè goá hō͘ lâng phah. Chit-pái ê pò͘-tō tit-tio̍h 350 goā lâng hoán-hoé.
9
Chú-āu 1769 nı̂ goá tē 13 pái koè-iûⁿ khı̀ Bí-kok, kàu ta̍k só͘-chāi káng-tō, moá-moá tit-tio̍h Siōng-tè chiok-hok. Keh-nı̂ ǹg tang-pêng pò͘-tō, lō͘ keng-koè Ài-sài-tek (Exeter), tit-tio̍h tong-tē ê lâng kian-ı̀ ê phèng-chhiáⁿ, sûi-sı̂ tı̄ lō͘-thian khai-hoē. Ū lâng khoàⁿ-kı̀ⁿ goá ià-siān ê chêng-hêng, khó͘-khǹg goá hioh-khùn, m̄-thang koh kóng tō-lí. Goá ı̀n kóng: “Sı̍t-chāi” oa̍t-tńg-sin, goá siang-chhiú ha̍p-chiúⁿ kióng-chhiú gia̍h-ba̍k ǹg thiⁿ kóng: “Chú Iâ-so͘ ah! Goá in-ūi Lí ê kang-chok lâi ià-siān, chóng-sı̄ pēng m̄-sı̄ pı̂n-toāⁿ tı̄ lí ê kang. Siat-sú goá ê lō͘ iáu-boē cháu oân, kiû Lí hō͘ goá koh chı̍t-pái tı̄ iá-goā ūi-tio̍h Lí kóng-oē, kiàn-chèng lí ê chin-lí, jı̂-āu tò-khı̀ thiⁿ-nih.” Jiân-āu goá tāi-iok kóng nn̄g-tiám cheng, kám-kak hui-siông ià-siān. Che-sı̄ goá choè-āu ê káng-tō.
10
Hoâi-tek-hui sian-siⁿ sı̄ kı̄n-tāi siāng tāi-seng chhái-ēng iá-goā thoân-tō ê lâng, i ēng lō͘-thian pò͘-tō lâi kiat-sok i ê kang-chok, sı̍t-chāi sı̄ chin tú-hó. Chhin-ba̍k khoàⁿ-tio̍h i hit-jı̍t ê chêng-hêng ê lâng kiàn-chèng kóng: “I tùi chō-sek khí-lâi khiā ê sı̂. I ê bı̄n-māu í-keng sı̄ chı̍t-phiⁿ ke̍k ū lêng-le̍k ê tō-lí. I ê bı̄n-māu chiau-chūi, bı̄n-sek chheⁿ-pe̍h, hián-sı̄ thiⁿ-téng ê kng tı̄ i soe-lám ê sin-thé-nı̍h hoat-chhut. Chiah-ê kám-tōng lâng ke̍k-chhim. Sim-lêng sui-jiân goān-ı̀, nā-sı̄ jio̍k-thé í-keng tòng-bē-tiâu. I khiā khí-lâi tiām-tiām kúi-nā hun-cheng kú bô kóng-oē. Āu-lâi chiah khui-chhùi kóng: “Goá chiàⁿ-chiàⁿ sı̄ thèng-hāu Siōng-tè ê si-un pang-chān, in-ūi goá chhim-chai I beh koh chı̍t-pái hû-chhı̂ goá, hō͘ goá ē hōng I ê miâ kóng-oē.” I kó-jiân thoân-chhut chı̍t-phiⁿ ke̍k-hó ê siau-sit (soat-kàu). Hit ê soà-boé tāi-khài sı̄ kóng án-ni: “Goá (chí Hoâi-tek-hui pún-sin) beh khı̀ lah, beh khı̀ hióng-siū chı̍t ūi í-keng ū-pı̄ liáu hó ê an-hioh; Goá ê jı̍t-thâu í-keng chiūⁿ-khí--lâi, tùi thiⁿ phó͘-chiò chē-chē lâng, hiān-chāi khoài beh lo̍h lah,....m̄-sı̄, éng-oán bē-ē án-ni, sı̄ tian-tò khoài beh seng-koân kàu bē húi-hoāi êng-iāu ê ke̍k-koân. Goá pí chē-chē lâng tı̄ tē-chiūⁿ oa̍h khah kú,......Goá ê jio̍k-thé sui-jiân soe-lám, nā-sı̄ goá ê lêng khiok sı̄ ióng-chòng. Goá hô-téng goān-ı̀ éng-oán oa̍h teh lâi thoân-iông Ki-tok, tān-sı̄ goá khı̀, sı̄ kap I tông-chāi. Goá ê it-seng sı̄ hô-téng ê té koh chiām-sı̂, kap pâi tı̄ goá ba̍k-chêng toā jı̂-chhiáⁿ boē oân-sêng kang-chok pí-kàu khí-lâi, chin-sı̄ toán-chhiok, nā-sı̄ goá it-tàn lı̄-khui sè-kan, pêng-an ê Siōng-tè tek-khak beh koàn-kò͘ lín, in-ūi kin-á-jı̍t koan-sim sio̍k thiⁿ-téng ê sū ê lâng sı̄ hô-téng ê hi-hán.”
Tı̄ hit-àm toā-khùi chhoán ê pēⁿ koh hoat, ho͘-khip kan-lân. Keh chá-khí 6 tiám chiū lı̄-khui sè-kan tò-khı̀ thiⁿ-nı̍h. Sı̄ tı̄ Chú-āu 1770 nı̂ 9 ge̍h 30 jı̍t, hióng-siū 56 hoè.
11
Hoâi-tek-hui sı̄ tùi Sù-tô͘ í-āu kàu-taⁿ lân tit ū ê toā thoân-tō-chiá. Kham-tit chheng choè “chı̍t-ki jia̍t-lia̍t chhàn-lān ê hoé-pé” tı̄ 18 sè-kí ê Eng-kok sio̍k-lêng ê sū chin-kē chin tūi-lo̍h. Nā-sı̄ kı̄n-kı̄n tı̄ i choè-kang ê 30 goā nı̂ kú, chiū chiong kok lāi sio̍k-lêng ê chêng-hêng toā piàn, heng-khí toā-kng lâi piàn-chiò chit ê o͘-àm ê sı̂-tāi, bán-kiù liáu Eng-kok ê ūn-miā. I piàⁿ-miā choè-kang, m̄-káⁿ chı̍t-ba̍k nih kú lâi bē-kı̀-tit Siōng-tè kau-tài sèng ê chit. I tı̄ kúi lé-pài kú ê só͘ choè, chiū pí pa̍t-lâng chı̍t-nı̂ ê só͘-choè khah chē, 30 goā nı̂ kú m̄-káⁿ chı̍t-jı̍t pı̂n-toāⁿ. Chē-chē nı̂ kú siông-siông múi lé-pài hiòng kúi-nā-chheng ê thèng-chiòng lâi kóng tō-lí tùi 40 tiám-cheng kàu 60 tiám-cheng ê kú. Kang-chok āu bô hioh-khùn, tı̄ chhù-nı̍h kè-sio̍k kı̂-tó, thoè lâng kiû, á-sı̄ gı̂m-si tha̍k-keng, chē-chē lâng tùi i lâi pe̍h-pe̍h tit-tio̍h hok-im. Bo̍k-koài lâng o-ló i kóng “Châi-tek ê lâm-chú chē-chē, nā-sı̄ to̍k-to̍k lí iâⁿ-koè it-chhè.” Taⁿ i lêng-le̍k ê pı̀-koat chāi tı̄ tó-ūi? Chiū-sı̄ chāi tı̄ jia̍t-ài lêng-hûn. Tng i ǹg choē-jı̂n kóng-oē ê sı̂, i siông-siông lâu ba̍k-sái. I ê thı̂-khàu kám-tōng lâng chin chhim, chió-chió lâng hoán-khòng. I kóng “Lín chek-pı̄ goá siông-siông khàu, nā-sı̄ goá cháiⁿ-iūⁿ ē tit kı̀m-chí bô khàu nı̍h? Lín bē sí ê lêng-hûn í-keng tı̄ húi-bia̍t ê lı̍p-kı̂ⁿ, nā-sı̄ lín ka-kı̄ m̄-chai thang ai-chhám thı̂-khàu. Lín tio̍h chai lín khó-lêng chiū-sı̄ thiaⁿ choè-āu chı̍t-phiⁿ ê tō-lí, í-āu koh bô ū ki-hoē thang chiap-siū Ki-tok lah!”
Bí-í-bí hoē (Sûn-lí-hoē) ê Oē-su-lí Iok-hān kiàn-chèng kóng “Só͘ sù ê Sèng-lêng chiong Siōng-tè ê thiàⁿ koàn-ak tı̄ i ê sim, hō͘ i tùi lâng moá-moá ū un-jiû hô-pêng bô phian-su ê thiàⁿ. Tùi chit ê chhèng-chhut oang-oang lâu ê kháu-châi, lâu kàu thèng-chiòng ê sim-pâng, tı̀-kàu hō͘ tāi-ke toā siū kám-tōng, hō͘ ngı̄-sim ê choē-jı̂n oh-tit tí-khòng. Chit ê thiàⁿ-sim sı̂-siông hō͘ i ê thâu-khak chhin-chhiūⁿ chúi-tı̂, ba̍k-chiu ná-chún ba̍k-sái ê chúi-choâⁿ.”
