Thâu-sū
Chit ê kò͘-sū chāi hiān-tāi ê soan-tō-kài choē-choē ūn-tōng ê tiong-kan, thang kóng sı̄ choè tù-hiān ê chı̍t ê. Tng tē-jı̄ chhù sè-kài tāi-chiàn teh chı̀n-hêng ê tiong-kan, Jı̍t-pún ê kéng-chhat sui-jiân ke̍k-le̍k teh ap-pek, iáu-kú Ki-tok-kàu ê tē-hā ūn-tōng ū hoat-khí tı̄ Tâi-oân ko-san-cho̍k ê tiong-kan. Chiàn-cheng āu, soan-kàu-su tńg-lâi kàu Tâi-oân ê sı̂, só͘ hō͘ in tio̍h-kiaⁿ--ê, chiū-sı̄ chiah-ê ko-san-cho̍k in ê chó͘-chong sı̄ teh chhú lâng-thâu-khak--ê －chha-put-to oá 7000 lâng í-keng chiâⁿ-choè Ki-tok-kàu-tô͘ ê sū; chit ê sū sı̄ tùi Siōng-tè ê un-tián thong-kè in tiong-kan nn̄g ê lâng ēng hit khoán jia̍t-lia̍t boē-oē phah-bia̍t-tit ê sı̀n-sim lâi chiâⁿ--ê.
Hit ê bí-lē-tó, á-sı̄ Tiong-kok lâng thong-chheng kiò-choè Tâi-oân ê tó-sū, chāi kúi-ūi tho̍k-chiá lâi kóng, sı̄ í-keng pı̀ⁿ-chiâⁿ in ke̍k se̍k-sāi ê só͘-chāi lah; in-ūi tó-lāi ê kàu-khu sı̄ Eng-kok kap Ka-ná-tāi Tiúⁿ-ló-hoē ê Soan-tō-hoē só͘ to̍k-chiàm ê. Chóng-sı̄ in ê tio̍h-boâ kàu chit-tia̍p ûi-chí, sı̄ kan-ta chè-hān tı̄ hiah-ê chāi jı̂n-kháu-siōng chiàm liáu toā-to-sò͘ ê hàn-jı̂n nā-tiāⁿ. Tùi tı̄ hiah-ê khiā-khí tı̄ tiong-iong ê soaⁿ-chē í-kı̍p tang hái-hoāⁿ ê goân-sí bı̂n-cho̍k, in iáu boē bat tı̄ in tiong-kan choè-kè chı̍t hoê ê Ki-tok-kàu sū-gia̍p; in-ūi tùi 1895 nı̂ khí, kàu 1945 nı̂ ûi-chí, hiah-ê teh thóng-tı̄ chit ê tó-sū ê Jı̍t-pún ê tong-kio̍k-chiá, ū hián-jiân koh chip-áu kū-choa̍t lâng tı̄-hia thoân tō-lí hō͘ hiah-ê goân-chū-bı̂n.
Jı̍t-pún ê chèng-chhek sı̄ ài chiong in hit khoán goân-sí-tek cheng-lêng-soat ê sı̀n-gióng goân-goân kā in lâu-teh, m̄-ài kā in phah cháu-sau; m̄-kú hiah-ê tı̄-lí in ê kéng-chhat khiok sı̄ bô kheh-khı̀ ê, in ū chiong sı̂n-tō ê sı̍p-sio̍k lâi bián-kióng in siú. Kúi-nā nı̂ kú soan-kàu-su ū jia̍t-chhiat kı̂-tó, teh ǹg-bāng mn̂g-hō͘ oē tit khai-hòng, hō͘ in thang chiong tō-lí thoân-jı̍p tı̄ san-tē-nih. Chóng-sı̄ in só͘ oē-tit-thang choè ê chí-ū sı̄ khoàn-iú kúi-ūi ko-san-cho̍k ê lâng khı̀ Tām-chúi tha̍k Sèng-keng ha̍k-hāu, ǹg-bāng in thang tńg-khı̀ chiong tō-lí thoân hō͘ in ka-kı̄ ê lâng. M̄-kú tng chiàn-cheng ê tit-chêng, chiū-sı̄ Jı̍t-pún ê kok-ka chú-gı̄ tng teh toā kín-tiuⁿ ê sı̂, chit khoán ê hi-bōng chiàu khoàⁿ sı̄ lân tit sı̍t-hiān--ê. Nā-sı̄ tùi Siōng-tè ê hó chí-ı̀, “Chı̍t lia̍p ê koà-chhài-chí” ê sı̀n-gióng soà ū khùi-la̍t thang iô-tāng “hit ê soaⁿ-thâu.” 1940 nı̂ ê nı̂-bé, soan-kàu-su thiat-thè ê sı̂, in khiok bô khoàⁿ-tio̍h ū jı̄m-hô ê ūn-tōng chı̀n-tián tı̄ san-tē ê tiong-kan; chóng-sı̄ kàu 1946 nı̂, in tò-tńg-lâi ê sı̂, in ū khoàⁿ-tio̍h hiah-ê chiông-chiân bô hoat-tō͘ thang chiap-kūn tō-lí ê san-tē, taⁿ í-keng khui-chhùi teh chhiùⁿ-koa o-ló Chú lah.
Ka-ná-tāi Tiúⁿ-ló-hoē ê soan-kàu-su Sun Ngá-kok Bo̍k-su, ū chiong chiàn-cheng tiong só͘ tú-tio̍h ê sū chı̍p-ha̍p chò-hoé; i chin hó-ı̀, ū chiong i ê chhâi-liāu kióng-kip goán choè chit pún chheh ê lō͘-ēng; í-goā khiok ia̍h ū koh tùi pa̍t hong-bı̄n tit-tio̍h pó͘-chhiong ê chhâi-liāu. Hoān-nā tha̍k chit ê oē kám-kak lâng ê kı̀-sū ê, ún-tàng beh hoaⁿ-hí lâi chai-iáⁿ chit ê ūn-tōng hiān-chāi sı̄ iáu tı̄ chı̀n-tián ê lō͘-tiong; koh ia̍h beh lí-kái chit ê ūn-tōng ê biân-oán-sèng sı̄ pı̂n chāi hiah-ê lâng, khoàⁿ in ū siū-tio̍h chin tio̍h-hoat ê kà-sı̄ í-kı̍p kian-kò͘ khiā tiâu tı̄ sı̀n-gióng á bô būn-toê. Sı̍t-chāi lâi kóng, ko-san-cho̍k m̄-sı̄ chit pái thâu chı̍t pái lâi chiap-siū tō-lí ê. Saⁿ-pah nı̂ chêng, Hô-lan ê soan-kàu-su iā bat tı̄ chı̍t ê té-té ê kı̂-kan lâi, tı̄ Tâi-oân thoân-tō. Ū-sı̂ lâng kóng in lı̄-khui Tâi-oân í-āu, in ê kang-chok oē hiah-nı̍h khoài bô--khı̀ ê chı̍t hāng goân-in, chiū-sı̄ in bô lâu poàⁿ pún ê Sèng-keng tı̄ peh-sı̀ⁿ ê chhiú-thâu. Hiah-ê ko-san-cho̍k hiān-sı̂ sı̄ ēng Jı̍t-bûn ê Sèng-keng. Nā-sı̄ chit hō ê Sèng-keng chāi in sı̄ siuⁿ chhim, bô hoat-tit-thang lí-kái ê. Sui-jiân sı̄ án-ni, chit ê kò͘-sū ū khak-chèng Chú só͘ èng-ún ê oē.
“Goá ê oē tek-khak bô khang-khang tò-tńg lâi goá chia, beh oân-sêng goá só͘ hoaⁿ-hí ê sū, beh tı̄ goá só͘ chhe khı̀ choè ê sū tit-tio̍h heng-thong.”
“Toā soaⁿ kap sió soaⁿ beh khui-chhùi tı̄ goá ê bı̄n-chêng lâi chhiùⁿ-koa.”
Kéng-chhat beh lia̍h i
1945 nı̂ ê nı̂-thâu, ū chı̍t mê-hng, tı̄ Tâi-oân ê tang-hái-hoāⁿ Sam-lı̍p-san ê só͘-chāi, hia ê kéng-chhat-só͘ lāi ê tiān-lêng hiáng kàu liang-liang kiò. Jı̍t-pún lâng ê kéng-tiúⁿ chiū chiong siū-oē-ki gia̍h-khí--lâi, chù-sı̂n kā i thiaⁿ: “Mo͘-si mo͘-sih! Goá chiū-sı̄ kiò-chò Tiân-tiong ê thàm-cheng. Goá chit chūn ūi-tio̍h sū-bū ê koan-hē lo̍h-lâi tı̄ Sam-lı̍p ê chhia-chām. Lí oē kı̀-tit chit kúi-jı̍t kéng-chhat hun-kio̍k ū chí-sı̄ lán, kah lán tio̍h giâm-giâm kı̀m-chí ko-san-cho̍k, m̄-chún in khui put-lūn siáⁿ khoán ê kong-khai chı̍p-hoē. Taⁿ, goá kā lí kóng, ū chı̍t-ê Thài-iâ-cho̍k ê lāu hū-jı̂n-lâng kiò-chò Chi-oáng, chiàu lí só͘ chai-iáⁿ, i sı̄ Ki-tok-kàu ê lú thoân-tō, koàn-sı̀ tı̄ chit ê tē-hng kiâⁿ-iû chò lú-hêng thoân-tō ê kang. I tú-á-chiah tùi chit ê chhia-chām lo̍h-chhia; taⁿ í-keng peh-chiūⁿ soaⁿ-kok khı̀ lah. Ū chı̍t-tı̄n ko-san-cho̍k ê lâng chhut-lâi ngiâ-chih i, kun-sûi i, kap i chò-hoé jı̍p-khı̀. Goá phah-sǹg i ê-hng lâi chia, sı̄ beh khui pı̀-bı̍t ê chū-hoē. Lán nā ē tit-thang chiong i tng in teh chı̍p-hoē ê sı̂ kā i kiám-kú khí--lâi, án-ni téng-si ún-tàng chin hoaⁿ-hí, in-ūi ū lí-iû thang kā i sàng lo̍h kaⁿ.”
Kéng-tiúⁿ chhoán chı̍t ê khùi, nga̍uh-nga̍uh-liām, sè-á siaⁿ kóng, “Kóng--ê khah khoài, sı̍t-hêng--ê káⁿ bô hiah iông-ı̄ⁿ nò͘ⁿ,” chiū chhut khah toā siaⁿ ı̀n i kóng, “Hó! hó! Goá lâi tiàu-chı̍p kéng-oē-tūi, thiat-té-tek lâi so͘-cha. Tı̄ chit ê só͘-chāi ē thang hiâm-gı̂ chò sı̄ Ki-tok-tô͘ ê ū 15 hō͘ ; ia̍h tı̄ keh-piah ê chng-siā, San-lí kap Lô͘-pô͘-san ê só͘-chāi iáu koh-khah choē. In tiong-kan kiám-chhái ū lâng chiong i am-khàm hē-teh, á-sı̄ tı̄ chit ê o͘-àm-mê tı̄ bó͘ só͘-chāi kap i teh chū-hoē iā kú káⁿ. In chiah-ê Ki-tok-kàu-tô͘ chin hô-hia̍p, tāi-ke m̄-khéng sio chhut-boē, in ū ēng lāi-lāi ê gán-kong teh koan-khoàⁿ; sui-sı̄ án-ni, goá koat-toàn beh lia̍h i. Lán tio̍h tı̄ chit ê sı̂-chūn lâi húi-bia̍t Ki-tok-kàu; in-ūi Ki-tok-kàu chhin-chhiūⁿ iá-hoé piàn-thoân tı̄-chiah-ê iá-bân lâng ê tiong-kan lah.”
Tng hiah-ê Ki-tok-tô͘ siū Chi-oáng ê léng-tō, tı̄ in ê pı̀-bı̍t tē-tiám teh chū-hoē, keng-koè boē kúi hun cheng ê sı̂, hit ê thiâm-chēng kı̂-tó ê khong-khı̀ hut-jiân-kan ū hō͘ chı̍t siaⁿ lat-pah ê siaⁿ-im phah-phoà. Lat-pah tu-tu hiáng, che sı̄ kéng-chhat teh tiàu-chı̍p kéng-oē-tūi beh lâi chı̍p-ha̍p tı̄ kéng-chhat-só͘ ê só͘-chāi. Hit chūn hiah-ê Ki-tok-tô͘ chai-iáⁿ kéng-chhat í-keng chiap-tio̍h Chi-oáng chhut-hiān ê siau-sit, ia̍h bô kú kui-chng lóng tio̍h siū so͘-cha; só͘-í in ê hoē chiū liâm-piⁿ kái-sàn, tāi-ke cháu-jı̍p soaⁿ khı̀. Hiah-ê siàu-liân lâng chiū lûn-liû lâi āiⁿ Chi-oáng; in-ūi i sı̄ loán-jio̍k ê lāu hū-jı̂n-lâng, kiâⁿ lō͘ bān. Ū nn̄g ê sian-hong siū chhe kiâⁿ chò chêng khı̀; ia̍h ū nn̄g ê í-siōng kiâⁿ tı̄ āu-bı̄n lâi pó-hō͘ i. In sūn soaⁿ-lō͘ kiâⁿ, kiâⁿ kàu chı̍t só͘-chāi kiò-chò Hā-chhoan (Shimomura), chia sı̄ chı̍t ê sió chng-siā, lı̄ San-lí bô loā-hn̄g. Chit só͘-chāi ê sı̀n-tô͘ chiàu sǹg ū 34 hō͘, tāi-ke chhut-lâi tán-chih Chi-oáng; in-ūi sian-hong-tūi ū cháu chı̀n-chêng khı̀ thong-ti in. Chi-oáng kı̀ⁿ-tio̍h in bı̄n ê sı̂ chiū thı̂-khàu, ūi-tio̍h in ê khiân-sêng lâi kám-siā Siōng-tè.
In hioh-khùn chı̍t tia̍p-á-kú chiū koh kè-sio̍k lâi tô-cháu, cháu-khı̀ San-lí ê só͘-chāi; hiah-ê chheng-liân lâng iáu-kú lûn-liû teh āiⁿ Chi-oáng. Sian-hong-tūi chò thâu-chêng kiâⁿ khı̀ chin hn̄g; ū thàm-thiaⁿ-tio̍h San-lí ê kéng-chhat í-keng chiap-tio̍h Sam-lı̍p-san ê kéng-chhat tiān-oē, chiū bēng-lēng so͘-cha hit ê chng-siā; ǹg-bāng oē thang lia̍h-tio̍h Chi-oáng. Kun-sûi i ê lâng teh ǹg-bāng oē thang bih tı̄-hia ê sı̀n-tô͘ ê ke-nih; m̄-kú in tú-chiah kàu-ūi nā-tiāⁿ, chiū koh tı̄ hit ê o͘-àm-mê hùn-hoat lâi tô-cháu; in-ūi kéng-chhat í-keng hē kha-chhiú tı̄ chng-siā ê tùi-bı̄n hia teh chhiau-chhoē lah.
Taⁿ, in tāi-ke koat-sim beh chiong Chi-oáng toà kàu Bat-keng ê só͘-chāi; hia sı̄ chı̍t ê sió chhia-chām, tùi Sam-lı̍p sūn hoé-chhia-lō͘ tı̍t-tı̍t lo̍h lâm, chám-jiân ū hiah hn̄g. In ǹg-bāng tı̄-chia thang hō͘ i thau chē chiūⁿ pak ê chá-pang chhia, lâi sàng i tńg-khı̀ i ê pún-hiuⁿ Ka-lé-oán; chiū-sı̄ Hoe-liân-káng pak-pêng ê só͘-chāi. Che sı̄ mō͘-hiám ê lō͘-thêng, in-ūi kéng-chhat chiàu khoàⁿ ū bâi-ho̍k tı̄ chhia-chām ê chiu-ûi teh thèng-hāu. Sui-jiân sı̄ án-ni, in ū tı̄ chin tú-hó ê sı̂-chūn kàu Bat-keng, chiū chhe sian-hong chò chêng khı̀ khoàⁿ lō͘-tiong ū thò-tòng á bô. Chiàu in só͘ ū-sióng ê khoán, kó-jiân ū saⁿ ê ko-san-cho̍k ê chheng-liân kéng-oē pò͘-tı̀ tı̄ chhia-chām-nih; kéng-chhat hùn-sı̄ in, kóng nā tú-tio̍h Chi-oáng chē chhia beh tô-cháu ê sı̂, tio̍h kā i lia̍h khí--lâi. In tı̄ goa̍t-tâi boé ê têng-nih teh tán-hāu. Hiah-ê āiⁿ Chi-oáng ê chheng-liân lâng kiâⁿ kàu têng-á āu ê sı̂, chiū thêng-kha tia̍p-á-kú, kán-tan kı̂-tó kúi kù, ǹg-bāng tāi-chı̀ oē an-choân. In chiū kiâⁿ koè liâng-têng-á ê chêng-bı̄n, soà peh-chiūⁿ goa̍t-tâi téng tio̍h kap teh kò͘-siú ê nn̄g ê kéng-oē sio-tn̄g. Chin tú-hó, chit saⁿ ê kéng-oē ê tiong-kan, nn̄g ê sı̄ sı̀n-tô͘, piáu-bı̄n-chiūⁿ ko͘-put-chiong teh thàn kéng-chhat ê bēng-lēng; chiū siū khoàn-iú lâi pang-bâng in, siat-hoat hō͘ Chi-oáng thang tô-cháu. In chiū chin sió-sim, kiaⁿ-liáu phah-chhíⁿ hit ê tē-saⁿ ê kéng-oē. ( I m̄-sı̄ sı̀n-tô͘). I tı̄ liâng-têng-nih teh khùn, in chiū siat-hoat lâi sàng hit ūi lāu hū-jı̂n-lâng pêng-an lı̄-khui hia.
Hoé-chhia jı̍p-lâi ê sı̂, in chiū kā i pı̄-pān chı̍t tiuⁿ chhia-phiò; hō͘ i peh-chiūⁿ chhia, kah i bih tı̄ piān-só͘ lāi, thèng-hāu gûi-hiám koè liáu chiah chhut-lâi. In chiū khiā tı̄ piⁿ-á, sim-kông hoé-jia̍t, kàu hoé-chhia pi-á tân, hoé-chhia khui--khı̀, sim chiah an. Kám-siā Siōng-tè, i bô tāi-chı̀ lah; m̄-kú iáu boē thoat-chhut hó͘-kháu. Hoé-chhia kàu Sam-lı̍p chām ê sı̂, ū la̍k ê chheng-liân kéng-oē siū kéng-chhat ê chí-sı̄, pò͘-tı̀ tı̄-hia chún-pı̄ teh-beh peh-chiūⁿ hoé-chhia, thang lâi tui-chhoē Chi-oáng. Chóng-sı̄ Sam-lı̍p ê sı̀n-tô͘ chı̀n-chêng chiū kám-kak-tio̍h tāi-chı̀ oē kiâⁿ kàu chit khoán ê tē-pō͘. In tiong-kan ū chı̍t lâng iû-goân sı̄ tı̄ goa̍t-tâi-nih teh thèng-hāu--ê, chı̍t-ē khoàⁿ-tio̍h Chi-oáng tı̄ chhia-lāi, chiū piàⁿ chı̀n-chêng thiàu chiūⁿ chhia, kín oá-khı̀, ēng chı̍t tiâu moa-thán kā i khàm-teh, hō͘ i chiâⁿ-chò chhin-chhiūⁿ chı̍t kiāⁿ hêng-lí, pau-teh, hē tı̄ í-téng. Kéng-oē jı̍p-lâi teh chhiau ê sı̂, chhia-lāi bū-bū bô bêng, chiū bô khoàⁿ-kı̀ⁿ i. I ū pêng-an keng-koè tē-jı̄ ê koan-ài lah.
Hoé-chhia kàu Sūi-hūi (Mizuho), chiū-sı̄ keh-piah ê chhia-chām ê sı̂, thiⁿ í-keng kng. Tı̄-hia teh sûn-sı̄ ê kéng-chhat lia̍h ū siū tio̍h bēng-lēng, tı̄-hia teh tng-tán hit ūi lāu hū-jı̂n-lâng; chóng-sı̄ in siūⁿ kóng, “Hiān-sı̂ thiⁿ í-keng kng, ún-tàng bô lâng siūⁿ beh tı̄ chit ê tng-thâu pe̍h-jı̍t tùi chit tiâu lō͘ lâi tô-cháu.” In ê tiau-cha chóng kóng chı̍t kù, sı̄ má-má hu-hu--ê; só͘-í chiū bô tit-tio̍h só͘ beh lia̍h ê hū-jı̂n-lâng. Liân kéng-chhat ia̍h bô khak-sı̍t chai-iáⁿ i í-keng chē tı̄ hoé-chhia-nih; in lia̍h chò i káⁿ iáu tı̄ Sam-lı̍p ê hū-kūn-nih. In tı̄ hit ê tē-hng chhiau-chhoē kúi-nā jı̍t, bô tit-tio̍h sím-mı̍h kiat-kó, āu-lâi khoàⁿ-phoà chiū soah--khı̀. Tùi tı̄ i só͘ ín-chhoā lâi jı̍p sı̀n-gióng hiah-ê Ki-tok-tô͘ ê thiàⁿ-thàng kap chı̄n-tiong, hit ūi ióng-kám, khó-ài ê Chi-oáng ū keng-koè choē-choē toāⁿ ê mō͘-hiám, chiah pêng-an tńg-khı̀ kàu i ê chhù. Che sı̄ “Siōng-tè koân-lêng ê pı̀-iū.”
Hit chân sū-kiāⁿ tı̄ Tâi-oân só͘ tú-tio̍h choē-choē pı̀-bı̍t sū-kiāⁿ ê tiong-kan thang kóng sı̄ tián-hêng-tek--ê. Tı̄ chiàn-cheng tiong, Jı̍t-pún chāi Tâi-oân ê thóng-tı̄-chiá ū chiap-soà ap-pek hiah-ê chū-bı̂n bô soah; put-koán in sı̄ hàn-jı̂n á-sı̄ ko-san-cho̍k. Chiàn-cheng ê kio̍k-sè chı̍t-ē bái, sèng-lı̄ ê ǹg-bāng chı̍t-ē bô--khı̀ ê sı̂, in ê ap-pek chiū oa̍t-jú ke-thiⁿ in ê chân-jím-sèng. Tng liân-ha̍p-kun khek-ho̍k Thài-pêng-iûⁿ ê tó-sū, tháu-pàng hia ê goân chū-bı̂n ê sı̂, Jı̍t-pún lâng chiū oa̍t-jú kiaⁿ-hiâⁿ koh kiông-pō͘, in-ūi liân-ha̍p-kun chiām-chiām ū khó-lêng-sèng thang lâi Tâi-oân chiūⁿ-lio̍k. In siūⁿ kóng Tâi-oân lâng ê Ki-tok-tô͘ sı̄ tı̄ àm-chı̄ⁿ ê tiong-kan teh tông-chêng liân-ha̍p-kun--ê, só͘-í bān-it nā chiūⁿ-lio̍k ê sı̂, oē khı̀ pang-chān in. Ūi-tio̍h án-ni, Jı̍t-pún ê kéng-chhat chiū káng-kiù bān-choân ê tùi-chhek, beh chiong só͘ ū ê Ki-tok-tô͘ chı̍p-tiong chò-hoé; iàu-kín ê sı̂-ki nā kàu, beh chóng châu-bia̍t in. Tâi-oân chiah chē ê jı̂n-kháu sı̄ tùi chha-put-to 600 bān ê hàn-cho̍k ê Tâi-oân lâng lâi cho͘-sêng--ê. Iā chiah-ê lâng sı̄ khiā-khí tı̄ sai-pō͘ ê pı̂ⁿ-iûⁿ, chiū-sı̄ hit ê tùi pak-pêng tı̍t-thàu kàu lâm-pêng--ê. Tı̄-chiah-ê Tâi-oân lâng ê tiong-kan ū saⁿ-bān lâng í-siōng sı̄ í-keng niá sé-lé ê Ki-tok-tô͘. In sı̄ chı̄n-tiong--ê, nā m̄-sı̄ chı̄n-tiong--ê lâi kóng, choè-chió ia̍h sı̄ kui-sūn--ê. Chiah-ê lâng chāi Jı̍t-pún ê tong-kio̍k-chiá lâi khoàⁿ, sı̄ bô sím-mı̍h toā būn-tê. M̄-kú tı̄ tiong-iong ê soaⁿ-me̍h, í-kı̍p tang hái-hoāⁿ ū goân-sí bı̂n-cho̍k khiā-khí tı̄-hia; in ê siàu-gia̍h iok-lio̍k 15 bān, in ê sèng-chit oân-choân sı̄ koh-iūⁿ--ê. Chiah-ê goân-sí bı̂n-cho̍k chiām-chiām teh hō͘ hiah-ê koán in ê Jı̍t-pún kéng-chhat thâu-khak khí toā thiàⁿ. In sı̄ chhin-chhiūⁿ Bō͘-nı̂-ò ê Lâi-khek-cho̍k, iáu-boē oân-choân pàng-sak chhú lâng-thâu-khak ê pùn-sèng. In tiong-kan ū chı̍t-pō͘-hūn phian-jı̍p kun-che̍k, siū phài kàu lâm Thài-pêng-iûⁿ ê só͘-chāi, ūi-tio̍h Jı̍t-pún lâng lâi chiông-sū chhiū nâ tiong ê iû-kek-chiàn. Chóng-sı̄ ū chı̍t hāng hō͘ kéng-chhat kám-kak jû-loān koh thang hoân-ló ê, chiū-sı̄ Ki-tok-kàu ê pı̀-bı̍t ūn-tōng tı̄ kı̄n-nı̂ tiong í-keng hoat-seng tı̄-chiah-ê goân-sí bı̂n-cho̍k ê tiong-kan; che sı̄ boē-tit-thang soat-bêng ê sū-sı̍t; in sui-jiân ke̍k-le̍k teh ap-chè, iáu-kú chit ê ūn-tōng ū ēng thang kiaⁿ ê khùi-la̍t kap sok-le̍k teh chı̀n-tián. Taⁿ chit ê tāi-chı̀ tàu-tí sı̄ sûn-chūi ê cheng-sı̂n ūn-tōng, á-sı̄ chiah-ê chhú lâng-thâu-khak--ê kò͘-ı̀ koà chong-kàu ê pâi-pián lâi teh kè-e̍k chı̍t chióng ê poān-loān ah?
Bêng-kı̂-jiân, chit ê ūn-tōng sı̄ tùi nn̄g ūi hián-tù ê jı̂n-bu̍t lâi khai-sí--ê, nn̄g ê koh lóng sı̄ sio̍k pak-hng ê Thài-iâ-cho̍k; chı̍t ê sı̄ hū-jı̂n-lâng kiò-chò Chi-oáng, i ê mō͘-hiám tı̄ chı̀n-chêng í-keng kóng-khí liáu; koh chı̍t ê chiū-sı̄ siàu-liân lâng kiò-chò Lô͘-ui, Tı̄ chiàn-cheng tiong bat siū koaiⁿ-kaⁿ. Lô͘-ui bat siū koè chin kek-lia̍t ê pháiⁿ khoán-thāi. I ê kò͘-sū khah bān beh lâi kóng-khí. Iā chit ūi Chi-oáng tàu-tí sı̄ sím-mı̍h khoán leh? I sui-jiân sı̄ bô ha̍k-būn, sin-thé lám-lám, iáu-kú khak-sı̍t lâi kóng, i m̄-sı̄ loán-jio̍k ê lâng. Tùi i ê gán-lāi ū hián-chhut chı̍t chióng put-khó bú-jio̍k ê cheng-sı̂n, iā chit chióng cheng-sı̂n ū chiàm-léng i ê choân jı̂n-keh, hō͘ kı̀ⁿ-nā oá-lâi chiū-kūn i ê lâng lóng siū-tio̍h i ê kám-hoà. Liân Jı̍t-pún lâng iā khoàⁿ i chin ū khí, nā-sı̄ in ka-kı̄ ê lâng sı̄ jı̄n i chò sı̂n-lêng ê lāu-bú; ēng boē-oē hoa-khı̀ ê khiân-sêng teh thiàⁿ i. Lí nā tha̍k koh soà--lo̍h-khı̀ chit chiuⁿ, chiū-sı̄ choan-kang beh kóng-khí i ê lí-le̍k ê chı̍t chiuⁿ. Lí kiám-chhái choè-chió ia̍h beh tông-ı̀ kóng, I sı̄ choè tù-miâ ê hū-lú ê chı̍t-ê; chiū-sı̄ Siōng-tè só͘ ēng lâi oân-sêng I hit ê úi-tāi koh ko-siōng ê chí-ı̀ ê.
Hô-pêng ê chhe-sài--Chi-oáng
1895 nı̂, tē-it chhù Tiong Jı̍t chiàn-cheng āu, kun-kù Má-koan tiâu-iok ê tiâu-kiāⁿ, Tiong-kok siū pek, ko͘-put-chiong tio̍h chiong Tâi-oân jiōng-tō͘ hō͘ Jı̍t-pún. Chóng-sı̄ Tâi-oân ê peh-sı̀ⁿ kū-choa̍t, m̄ sêng-jı̄n chit ê tiâu-iok; chiū soan-pò͘ Tâi-oân chò to̍k-lı̍p ê kiōng-hô kok. Ūi-tio̍h án-ni, Jı̍t-pún ê hái-kun chiū chek-sı̂ tùi pak-pō͘ siōng-lio̍k, hit ê tē-hng chèng-koân chiū tı̄ iu-sè ê bú-le̍k ê bı̄n-chêng liâm-piⁿ khui-hoe khı̀. Chí-ū koân-soaⁿ ê goân chū-bı̂n ū hó-táⁿ kap i tí-khòng, kè-sio̍k kap i chiàn kúi-nā nı̂. Khí-chho͘ Jı̍t-pún lâng chin bô êng, mı̂-jı̍t ēng sim tı̄ siat lu̍t-lē kap hoat-lēng, thang lâi tı̄-lí hiah-ê khiā-khí tı̄ sai-pō͘ pı̂ⁿ-iûⁿ ê Tâi-oân lâng; chiū bô sim-chiâⁿ thang koán-kò͘ soaⁿ-tē, í-kı̍p kái-koat hiah-ê chhú lâng-thâu-khak--ê. Kàu in hē kha-chhiú chó͘-chit thó-hoa̍t-tūi beh khı̀ thó-hoa̍t in ê sı̂, chiah chai-iáⁿ beh cheng-ho̍k in m̄-sı̄ iông-ı̄ⁿ, ū ı̀-goā ê hi-seng kap kan-lân tı̄-teh. In ê iû-kek-tūi bih tı̄ ām ê chhiū-nâ lāi, í-kı̍p chhim ê soaⁿ-giâm-nih, tı̄-chia tı̄-hia thau phah Jı̍t-pún kun, hō͘ in la̍p liáu tāng-tāng ê hiat-soè. Chiah-ê lâng chū-jiân sı̄ chin m̄ hoaⁿ-hí jı̄m-hô ê bú-chong pō͘-tūi lâi chhim-lio̍k in ê soaⁿ-chē; in-ūi in lia̍h hiah-ê soaⁿ-chē chò sı̄ in ê te̍k-iú châi-sán. In siông-siông khoàⁿ hiah-ê khiā-khí tı̄ pı̂ⁿ-iûⁿ ê Tâi-oân lâng sı̄ làu-sái-bé--ê, in-ūi tù bô saⁿ-ē pó͘-thâu chiū liâm-piⁿ un--lo̍h-khı̀. To̍k-to̍k in chiah sı̄ ài-hò͘ⁿ chū-iû ê koân-soaⁿ téng ê chū-bı̂n, ia̍h chiù-choā m̄ tâu-hâng.
Iû-kek chiàn kè-sio̍k cha̍p nı̂ kú, tı̄ hit ê khùn-lân ê soaⁿ-tē-nih, ū-sı̂ thâi, ū-sı̂ hioh; āu-lâi hit ê chong-pı̄ iu-siù ê Jı̍t-pún-kun ū chiām-chiām tı̍t-tio̍h iú-lı̄ ê tē-pō͘. Jı̍t-pún lâng ūi-tio̍h koáⁿ-kín beh tı̄ ko-san-cho̍k ê tē-kài lâi chhái-hoa̍t chiuⁿ-ló soaⁿ í-kı̍p kı̂ⁿ-thaⁿ choē-choē pó-kùi ê bo̍k-chhâi. Chiū chún-pı̄ beh kap chiah-ê ū kè-ta̍t ê te̍k-jı̂n─Thài-iâ-cho̍k, Bú-lún-cho̍k, í-kı̍p Pâi-oan-cho̍k─lâi tèng-lı̍p chı̍t ê bô sit thé-biān ê hô-iok. Jı̍t-pún-kun kap chiah-ê hoan-siā teh chiàn ê sı̂, chám-jiân ū hi-seng, ū sit-lo̍h kúi-nā ê pō͘-tūi. Chiū chiong ko-san-cho̍k ê iàu-sài ēng tiān-soàⁿ kā i ûi--khí-lâi, pàng hō͘ in khı̀ ko͘-lı̍p.
In ê boa̍t-lō͘ sı̄ boē bián-tit ê. Hoan-siā chı̍t-siā koè chı̍t-siā tı̍t-tı̍t hâng--khı̀, soà kap in káng-hô; chí-ū chhun chı̍t ūi ióng-béng ê Thài-ló͘-kok siā (Thài-iâ cho̍k ê chı̍t siā) kian-siú m̄-goân hâng. In ê tı̄n-tē sı̄ siat tı̄ Thài-ló͘-kok soaⁿ-giâm téng hiám-iàu ê chio̍h-tōng-nih, in ū chiàm-kù chı̍t jiah thian-jiân ê chhiū-nâ, sı̄ Jı̍t-pún kun bô hoat-tō͘ thang sı̍p-kek ê; sui-bóng sı̄ án-ni, in kàu bé ia̍h sı̄ tio̍h hâng, nā bô chiū gō-sí. Āu-lâi jı̍t-chí í-keng kàu, Thài-iâ cho̍k ê thâu-lâng chiū kám-kak tio̍h kóng in ê khùi-la̍t í-keng chhiong-hun tit-tio̍h chèng-bêng lah, nā kè-sio̍k koh thâi lo̍h-khı̀, án-ni sǹg m̄-sı̄ chhong-bêng; siūⁿ kóng tı̄ hit ê sı̂-chūn lâi káng-hô ia̍h í-keng m̄-sı̄ kiàn-siàu ê sū lah. In-ūi “Ū-sı̂ thang thâi-lâng, ū-sı̂ thang i-tı̄, ū-sı̂ thang kau-chiàn, ū-sı̂ thang hô-hó.” Kiám bô sím-mı̍h ta-po͘-lâng á-sı̄ hū-jı̂n-lâng thang ūi-tio̍h in lâi kap tùi-te̍k tèng-lı̍p chı̍t ê kong-êng ê hô-iok mah? Chı̄-chūi beh chhut-thâu lâi tam-tng in ê thong-e̍k í-kı̍p tiau-kái-chiá ê chit-bū ah? Chiòng-gı̄ it koat, chiū tùi in ka-kı̄ ê peh-sı̀ⁿ ê tiong-kan soán-chhut chı̍t ūi hū-jı̂n-lâng kiò chò Chi-oáng, sı̄ 36 hoè lâng. I bat kap chı̍t ê Tâi-oân ê seng-lí lâng kiat-hun, iā khiā-khí tı̄ tang-hái-hoāⁿ ê Hoe-liân-káng. I bat Jı̍t-pún oē, ia̍h oē kóng chin liû-lı̄ ê Tâi-oân oē kah ná chhin-chhiūⁿ kóng in ka-kı̄ ê Thài-iâ oē chı̍t-iūⁿ. Tùi pa̍t hong-bı̄n lâi kóng, i iā sı̄ chı̍t ūi phoàⁿ-toàn-le̍k kiān-choân ê tı̀-sek hū-lú, chin ū koan-sim tı̄ i ê tông-pau ê lı̄-hāi koan-hē. Tùi i ê gâu chiu-soân, tı̄ Jı̍t-pún kun kap Thài-iâ-cho̍k ê tiong-kan kó-jiân sêng-lı̍p liáu chı̍t ê lióng-hong moá-ı̀ ê hô-iok. Tùi hit-tia̍p í-āu, Chi-oáng chit ê miâ-jı̄ chiū ta̍uh-ta̍uh hō͘ lâng khoàⁿ chin ū khí. Jı̍t-pún ê tong-kio̍k-chiá ūi-tio̍h i ê kòng-hiàn m̄-bat bô tùi i piáu-sı̄ kám-liām ê ı̀-sù; ia̍h hō͘ i pí pa̍t lâng khah ū hêng-tōng chū-iû ê koân, pa̍t lâng beh tı̄-hia chhut-jı̍p tio̍h siū kéng-chhat ê hú-khó, nā sı̄ i chiū m̄-bián. I bô-lūn kàu sím-mı̍h só͘-chāi, lâng to lóng bat i chiū-sı̄ hit ūi chō-chiū hô-pêng ê hū-jı̂n-lâng, sı̄ “Hô-pêng ê chhe-sài Chi-oáng.” Jı̄-cha̍p nı̂ āu, sı̂-kan teh-beh kàu, i beh siū tiàu lâi chò hit ê oa̍t-jú koh-khah ko-siōng ê kang, chiū-sı̄ ín-chhoā lâng kap Siōng-tè hô-hó ê kang.
Taⁿ chit ê Chi-oáng tàu-tí sı̄ ūi-tio̍h sím-mı̍h in-toaⁿ, iā tı̄ sím-mı̍h sı̂-chūn thâu chı̍t pái lâi chiap-chhiok-tio̍h sı̀n-gióng? Che khiok sı̄ bô lâng chai-iáⁿ, put-kò só͘ chai-iáⁿ chı̍t hāng, chiū-sı̄ nā m̄-sı̄ i ê tiōng-hu, chiū-sı̄ i ê ta-ke ū chiâⁿ-chò jia̍t-sim ê Ki-tok-tô͘. I ê ta-ke tı̄ Chiong-hoà Ki-tok-kàu pı̄ⁿ-ı̄ⁿ chò hoān-chiá ê sı̂, thâu chı̍t pái thiaⁿ-tio̍h tō-lí. Ka-ná-tāi Tiúⁿ-ló-hoē thoè-jı̄m ê soan-kàu-su Lia̍t Ko͘-niû bat tı̄ Tâi-oân chò kang choē-choē nı̂. I kóng i tı̄ 1929 nı̂, ū khı̀ Tâi-tiong tē-hng hóng-būn chı̍t keng toā-toā keng ê lông-ka, tı̄-hia ū tú-tio̍h chı̍t ūi lāu hū-jı̂n-lâng, chiū-sı̄ chiông-chiân bat tı̄ Lân I-seng hia thiaⁿ-tio̍h tō-lí ê. I ê tō-lí kiám-chhái bat bô kah loā chhim, m̄-kú tı̄ só͘ bat ê hoān-ûi lāi chin kian-kò͘ sı̀n. Hit jı̍t i ê sim-pū Chi-oáng ū chē tı̄ i ê bı̂n-chhn̂g piⁿ, in saⁿ-kap ēng chı̍t khoán hi-kı̂ ê ko-san tiāu teh gı̂m Sèng-si tē-it siú “Siōng-tè chhòng-chō thiⁿ kap toē.” Lēng-goā koh chı̍t pái, Lia̍t Ko͘-niû ū tı̄ chı̍t ūi Ko-san-cho̍k ê lú-chú ê ke-nih tú-tio̍h Chi-oáng, hit ūi lú-chú kiò chò Siù-lí, chiông-chiân bat tı̄ Tām-chúi tha̍k-chheh. Lia̍t Ko͘-niû chiū siūⁿ beh khoàn-iú Chi-oáng khı̀ Tām-chúi tha̍k Sèng-keng ha̍k-hāu.
Ka-ná-tāi Tiúⁿ-ló-hoē ê soan-kàu-su Sun Ngá-kok Bo̍k-su tı̄ 1929 nı̂, ia̍h bat tú-tio̍h Chi-oáng. Hit-chūn chiàu i só͘ khoàⁿ, i sı̄ chı̍t ūi “tiong-ló í-siōng loán-jio̍k ê hū-jı̂n-lâng” (hit-chūn sı̄ 58 hoè), tı̄ i ê bı̄n-nih ū chhiah Thài-iâ-cho̍k to̍k-iú ê hoe-jı̄ tı̄-teh. (Thài-iâ-cho̍k lóng ū chhiah hoe-jı̄ tı̄ in ê thâu-hia̍h-nih; kiat-hun liáu ê hū-jı̂n-lâng ia̍h ū chhiah, chiū-sı̄ tùi chhùi-kak kap chhùi-ē-táu tı̍t chhiah thàu kàu hı̄-á piⁿ). Sun Bo̍k-su thâu-chı̍t pái só͘ tú-tio̍h ē-hiáu kóng Tâi-oân oē ê ko-san-cho̍k chiū-sı̄ i. I chiū khoàn-iú i khı̀ Tām-chúi tha̍k Sèng-keng ha̍k-hāu, chóng-sı̄ i ū tiû-tû m̄-káⁿ khı̀. I chin ài lâi, chóng-sı̄ i kiám-boē siuⁿ choē hoè? Lâng nı̂-kí chiah-nı̍h lāu, chiah beh koh lâi tha̍k chiah-ê chheh, án-ni kiám ū siáⁿ lō͘-ēng? Iū-koh kám-kak-tio̍h ka-kı̄ ê bı̄n-nih ū chhiah hoē-jı̄, chhiah kàu hoe-lí hoe-lo, nā tı̄ chèng ha̍k-seng ê tiong-kan ún-tàng kám-kak ko͘-to̍k, ka-kı̄ chı̍t ê bô-lām bô-lām. Sui-bóng sı̄ án-ni, i chiū koat-sim beh khı̀, chiū kap Sun Sian-siⁿ chò phoāⁿ, khı̀ Tām-chúi; tı̄-hia phian-jı̍p Sèng-keng ha̍k-hāu, tha̍k-chheh nn̄g nı̂ kú.
Ū lâng gı̄-lūn kóng, Iông-ún chit khoán poè-kéng kı̂-ı̄ⁿ jı̂n-bu̍t kap lâng bô kāng khoán ê ha̍k-seng tı̄-hia tha̍k-chheh, tàu-tí sı̄ sím-mı̍h tı̀-hūi? Put-tàn án-ni, i ê sin-khu koh bô kah loā ióng, chiàu khoàⁿ beh oân-sêng i ê ha̍k-gia̍p sı̄ chin lân-tit ê khoán. Nā-sı̄ Sèng Sı̂n ê la̍t ū chhiong-moá-tio̍h i hit ê loán-jio̍k ê thé-keh, chiū lı̄-khui(pit-gia̍p) hit keng ha̍k-hāu, “tı̄ Chú ê oē ióng-chòng,” ēng thiâm-chēng ê sı̀n-sim lâi soan-thoân Siōng-tè só͘ kau-thok i ê oē.
1931 nı̂, i chiū tńg-khı̀ tang-hái-hoāⁿ, chēng-chēng lâi khai-sí i ê kang-chok. I ū tı̄ Thài-iâ-cho̍k ê hiuⁿ-siā-nih lâi kà-sı̄ kò-jı̂n kap sió thoân-thé ê lâng. Jı̍t-pún ê kéng-chhat ū thàm-thiaⁿ-tio̍h i ê hoa̍t-tōng, ia̍h iau-kiû in tio̍h tiong-chí. Taⁿ, kong-khai ê chū-hoē kı̀-jiân sı̄ gûi-hiám, i chiū tı̄ pı̀-bı̍t ê tiong-kan lâi chū-hoē. Kéng-chhat chiū chin bı̍t-chhiat lâi kàm-sı̄ i ê hêng-tōng, hō͘ i bô pān-hoat thang chı̍t-siā iû koè chı̍t-siā. Sū-chêng sui-jiân pı̀ⁿ kàu án-ni, i ia̍h ēng hoat-tō͘, ēng mê-sı̂ lâi chiu-ûi ê kok só͘-chāi chhut-se̍k pı̀-bı̍t ê chū-hoē. I khiā-khí tı̄ Ka-lé-oán, chiū-sı̄ tú-tú tı̄ Hoe-liân-káng pak-sı̀ ê pı̂ⁿ-iûⁿ (khoàⁿ tē-tô͘), peh-sı̀ⁿ tùi hn̄g-kı̄n ê só͘-chāi lâi chiū-kūn i ê kà-sı̄; hit ê siàu-gia̍h ū jı̍t-jı̍t teh ke-thiⁿ. Múi-pái kéng-chhat ê kàm-sı̄ nā khah leng-khı̀ ê sı̂, i chiū liu--chhut-lâi, sūn hoé-chhia-lō͘ lo̍h lâm khı̀ chò hit ê “Siōng-téng-siōng ê kang.” I put-lūn khı̀ sím-mı̍h só͘-chāi, éng ū chō-chiū chı̍t-koá sı̀n-chiá, in tiong-kan choē-choē lâng ū kè-sio̍k khı̀ Ka-lé-oán chhoē i, lâi ha̍k-sı̍p hok-im khah siông-sè. I ê chhù chiū pı̀ⁿ-chiâⁿ kek-lē tông-chı̀ ê chhù. Choē-choē Ki-tok-tô͘ ê siú-léng kap kang-lâng ū tı̄-hia kap hiah-ê tùi tang-hái-hoāⁿ ê lâm-pak jı̄-lō͘ chı̍p-oá-lâi ê Ki-tok-tô͘ siong-hoē. I ê ha̍k-seng tāi-ke ū chı̍t hāng ê kiōng-thong tiám, chiū-sı̄ lâng-lâng tio̍h tńg-khı̀ thoân hok-im hō͘ pa̍t lâng, soà ín-chhoā in lâi kui Ki-tok. In tiong-kan toā-poàⁿ ê lâng lóng ū hū-chek tio̍h kiàn-siat in ka-kı̄ ê kàu-hoē. In iáu ū lēng-goā chı̍t hāng ê kiōng-thong tiám, chiū-sı̄ siū kéng-chhat ê oàn-hūn kap hoán-tùi. In tio̍h khı̀ kiàn-siat in ê kàu-hoē, chiū-sı̄ ū pı̀-bı̍t ê hoē-iú ê; chiah-ê hoē-iú nā siū hoat-kiàn-tio̍h ê sı̂, tāi-ke tio̍h ūi-tio̍h sı̀n-gióng chin chia̍h-khó͘. Tı̄ téng-chiuⁿ só͘ kóng ê Sam-lı̍p-san, í-kı̍p kı̂-û nn̄g ê kàu-hoē, chiū-sı̄ án-ni sêng-lı̍p--ê.
Chi-oáng tùi Sam-lı̍p-san thoat-hiám ê sū ū kek-khí kéng-chhat ê siū-khı̀, só͘-í in chiū chiong in ê siū-khı̀ chhian kàu tı̄-hia ê Ki-tok-tô͘ ê sin-chiūⁿ. In chiū bu̍t-siu in ê Sèng-keng kap Sèng-si pàng-hoé sio. Ū kúi-nā ê sı̀n-tô͘ hō͘ in lêng-tı̄, ia̍h hō͘ in phah, phah kàu phı̄ⁿ-khang-huih siang-káng tò. In ia̍h sai in ê thâu-khak, cheng in ê hı̄-á bong, hō͘ in pı̀ⁿ-chiâⁿ chhàu-hı̄-lâng kúi-nā-jı̍t kú boē thiaⁿ-kı̀ⁿ. In tiong-kan ū chı̍t ê chit-būn kéng-chhat, kóng, “Lín siáⁿ-sū khoán-thāi goán án-ni?” Kéng-chhat ı̀n i kóng, “In-ūi lín sı̀n Bí-kok lâng ê Siōng-tè.” In chiū chú-tiuⁿ kóng, “I m̄-sı̄ Bí-kok lâng ê Siōng-tè; I sı̄ choân sè-kài ê lâng ê Siōng-tè.” Kéng-chhat chhiú kí sı̂n-siā pò in khoàⁿ, kóng, “Lín khoàⁿ-māi! hit ê chiah sı̄ lán ê sı̂n-bêng.” Tı̄ hit-chūn hiah-ê sı̀n-tô͘ ū chı̍t ê chin hó-táⁿ, kā i kóng, “Hiah-ê nā-sı̄ sı̂n-bêng lâi kóng, in thái boē ín-chhoā lín kiâⁿ sı̀-chiàⁿ ê lō͘?” Kéng-chhat siū-khı̀ toā siaⁿ hoah kóng, “Lí teh kóng siáⁿ?” Hit ūi sı̀n-tô͘ chiū ēng tı̂m-tio̍k ê thài-tō͘, kí sı̍t-lē soat-bêng kóng, “Tı̄ lín ê Jı̍t-pún kàu-oân ê tiong-kan ū chı̍t ê hêng-ûi bô sù-chèng, iáu-kú i ia̍h teh pài......” Kéng-chhat toā siaⁿ hoah kóng, “Bián kóng! tiām-tiām hó, ...... lín kin-á-jı̍t bú-jio̍k goán chin thiám.” Āu-lâi hiah-ê sı̀n-tô͘ ū siū khòng-sò͘, “in-ūi in ū khah hèng-sū tām-po̍h, kóng-oē ū khan-gāi-tio̍h kàu-io̍k ê būn-tê.”
Chhin-chhiūⁿ chit hō ê pek-hāi (che sı̄ chin-chē pái ê) nā hō͘ Chi-oáng thiaⁿ-tio̍h ê sı̂, i chiū toā-toā chhau-sim peh-pak. I ia̍h ū keng-giām-tio̍h sèng Pó-lô só͘ kóng ê oē, “Ū chı̍t ê tāng-tàⁿ jı̍t-jı̍t teh teh goá ê, chiū-sı̄ thoè chèng kàu-hoē iu-būn ê sū.” I khak-sı̍t chin ı̀-ài i só͘ ín-chhoā lâi jı̍p sı̀n-gióng ê lâng lóng tióng-toā tı̄ chin-lí ê tı̀-hūi, ia̍h chiâⁿ-choè ióng-chòng thang lâi jím-siū khó͘-lān. I put-sı̂ put-khek chin tio̍h-boâ, ǹg-bāng in tı̄ Sèng-keng oē thang tit-tio̍h chhiong-hun ê kà-sı̄, thang lâi hû-ha̍p tı̄ in só͘ ū ê ǹg-bāng.
Chiàn-cheng āu keng-koè liáu kúi-nā nı̂, Sun Sian-siⁿ ū khı̀ Hoe-liân-káng pak-sı̀ ê tē-thâu soaⁿ-kiā koân-koân ê só͘-chāi, hóng-būn chı̍t ūi sió hiuⁿ-siā kiò-chò Gū-khu-chuh (Gukuchu). I tı̄-hia ū khoàⁿ-tio̍h chı̍t keng chin toā-keng ê kàu-hoē, ia̍h oē thang kap Ia̍p Īn-tô tâm-lūn choē-choē ê tāi-chı̀; chit ê lâng tı̄ ín-chhoā hit chng-nih ê lâng lâi sı̀n Chú ê sū, ū chin toā ê kòng-hiàn tı̄-teh.
Sun Sian-siⁿ mn̄g i kóng, “Lí tı̄ khí-chho͘ sı̄ án-choáⁿ-iūⁿ tit-tio̍h hok-im leh?” Ìn kóng, “Goá tit-tio̍h hok-im sı̄ tùi goá ê hū-jı̂n-lâng ê chí-moē; i tı̄ 1942 nı̂, ū tùi Thài-ló͘-kok ê só͘-chāi lâi goá chia.” I ūi-tio̍h ài bat khah siông-sè, chiū le̍k-koè kúi-nā lé-pài kú ê lō͘-thêng khı̀ Chi-oáng hia, tùi i ha̍k-sı̍p. Chit ê lō͘-thêng saⁿ-lı̄ iok 20 eng-lí. I tio̍h tı̄ mı̂-sı̂ khı̀, kàu ūi kap i ha̍k-sı̍p nn̄g-tiám á-sı̄ saⁿ-tiám cheng kú, chiū tò-tńg--lâi, tio̍h tı̄ thiⁿ boē kng ê sı̂ kàu chhù.
Ia̍p Īn-tô ēng chhim-tı̂m ê thài-tō͘ kóng, “Chi-oáng kā goá kóng, Tng I iáu-bē chiong tō-lí kà-sı̄ goá kàu chin thò-tòng ê sı̂, kah goá m̄-thang ūi-tio̍h beh tit-tio̍h lâng lâi tùi lâng kóng tō-lí.”
Sun Sian-siⁿ mn̄g i kóng, “I kà lí loā kú?”
Ìn kóng, “Saⁿ kò-ge̍h.”
Koh mn̄g i kóng, “Lí ū thèng-hāu só͘ kóng ê kı̂-kan kàu, chiah chhut-khı̀ chò kang á-bô?”
I kóng, “Hé bô nò͘, goá iā oē thang thèng-hāu kàu hiah kú; sı̂-kan boē kàu, goá tio̍h tùi kúi-nā lâng kóng tō-lí lah.”
“Tng i teh kà-sı̄ lí ê kı̂-kan iáu-boē kiat-sok ê sı̂, lí tit-tio̍h loā-choē lâng?” I ı̀n kóng, “Gō͘ kháu-chàu.”
I boē tán-tit kàu, kı̂-kan kàu chiah tùi lâng kóng tō-lí! Ia̍h tı̄ teh siū hùn-liān ê saⁿ kò-ge̍h kan i ū tit-tio̍h 25 lâng. Āu-lâi kéng-chhat ū hoat-kiàn-tio̍h i teh khui pı̀-bı̍t ê chū-hoē, chiū hō͘ i siū-tio̍h chin ē kiaⁿ lâng ê pek-hāi.
Chóng-sı̄ chit ūi Chi-oáng chò ko-san-cho̍k Ki-tok-tô͘ ê léng-siù, i pún-sin m̄-bat hō͘ kéng-chhat lia̍h-khı̀, soà koaiⁿ-lo̍h kaⁿ; che tàu-tí sı̄ sím-mı̍h iân-kò͘? Tùi chit ê būn-toê ê kái-tap, lán khah toā bı̄n thang án-ni kóng, ‘Siat-sú in nā káⁿ lia̍h i, in khak-sı̍t oē thang lia̍h i.’ Hō͘ kéng-chhat m̄-káⁿ sûi-piān mō͘-hiám lâi tùi lâng chò chhut ke̍k-toan ê hêng-ûi ê, chit ūi Chi-oáng chiū-sı̄ ı̂-it ê hó lē. Tē-hng ê kéng-chhat kap sió-koaⁿ kiám-chhái khı̀ kàu phut-phut-thiàu, ia̍h ēng koè choē-choē chióng ê hêng-hoa̍t lâi háⁿ i, m̄-kú hiah-ê pí-kàu-tek khah toā ê koaⁿ-lı̄ sı̄ kàu-gia̍h chai-iáⁿ, siat-sú in nā sún-hāi i chı̍t ki ê thâu-mn̂g, chiū Thài-iâ-cho̍k choân-cho̍k kiám-chhái oē khí hoán-loān; in-ūi in éng bô boē kı̀-tit i ūi-tio̍h in só͘ kiàn-lı̍p hián-tù ê kong-lô͘; iā choē-choē lâng ún-tàng kam-goān ūi-tio̍h i lâi hi-seng in ê sı̀ⁿ-miā. Kiám-chhái thang kóng, Jı̍t-pún lâng ia̍h m̄-sı̄ bông-un poē-gı̄ ê, ūi-tio̍h án-ni, chiah sı̄n-tiōng bô pháiⁿ khoán-thāi i. Chóng-kóng, Tı̄ chiàn-sı̂ ke̍k khùn-lân ê kúi nı̂ tiong, i ū sı̀-koè kiâⁿ bô tāi-chı̀, tı̄ i loán-jio̍k ê sin-thé só͘ oē iông-ún-tit ê hoān-ûi-lāi, chı̀n-hêng kàu-hoē ê kang-chok.
I tı̄ 1946 nı̂ ê chhun-thiⁿ lı̄-khui sè-kan, hióng-siū 74 hoè. I lı̄-khui sè-kan nn̄g kò-ge̍h āu, Sun Sian-siⁿ ū khı̀ Hoe-liân-káng Ki-tok-kàu kong-thióng-nih khoàⁿ i ê bōng, tı̄-hia i khoàⁿ-tio̍h Thài-iâ-cho̍k ê Ki-tok-tô͘ ū kiàn-chō chı̍t tè gō͘-chhioh koân ê chio̍h-pi, téng-bı̄n koà chı̍t ki toā-toā ki ê sı̍p-jı̄-kè teh kı̀-liām i. I ū án-ni siá kóng, “Chit ê bōng chin-chiàⁿ sı̄ sı̂n-sèng ê só͘-chāi; in-ūi káng-chheng lâng ū jı̄n i chò in ê sı̂n-lêng ê lāu-bú. Siōng-tè ēng chit ê lâng tı̄ chiah-nı̄ té ê kı̂-kan lâi oân-sêng chiah-nı̄ choē ê tāi-chı̀, che chāi Tâi-oân sı̄ lóng bô, chāi pa̍t-ūi ia̍h sı̄ hán-tit ū ê.”
Lán iā thang chai 1945 nı̂ 9 ge̍h, Jı̍t-pún tâu-hâng ê sı̂ i iáu tı̄-teh. Chı̍t-ē thiaⁿ-kı̀ⁿ i só͘ thiàⁿ ê tông-pau tit-tio̍h kái-hòng, m̄-bián koh siū pek-hāi, i ê hoaⁿ-hí kàu cháiⁿ-iūⁿ! Kúi-nā nı̂ kú i ū thoè in kı̂-tó, ēng chin-lí lâi kà-sı̄ in, ēng sı̀n-gióng kap ióng-khı̀ lâi kó͘-lē in, hō͘ in oē-tit-thang jím-siū hoān-lān, chiok-hok in, in-ūi in í-keng jı̍p tı̄ sı̀n-kàu chū-iû ê sin sı̂-tāi; nā-sı̄ i pún-sin khiok í-keng jı̍p tı̄ Chú ê khoài-lo̍k.
