Hó-táⁿ bô kiaⁿ ê Lô͘-ui
Siōng-tè só͘ heng-khí lâi soan-thoân I ê oē tı̄ ko-san-cho̍k ê tē-jı̄ ê léng-siù, chiū-sı̄ chı̍t ūi ê chheng-liân kiò-chò Lô͘-ui. Chha-put-to tı̄ 1928 nı̂, tng i iáu chò chı̍t miâ ê ho̍k-bū-seng tı̄ Hoe-liân-káng hū-kūn ê kéng-chhat-só͘ teh ho̍k-bū ê sı̂, bat khoàⁿ-tio̍h hia ê hàn-jı̂n kàu-hoē ê pò͘-tō-thoân teh pò͘-tō, chiū oá khı̀ thiaⁿ. I chek-sı̂ tùi hok-im siⁿ-khí hèng-chhù, chiū khı̀ chham-ka hia ê Sèng-keng-pan; hit pan sı̄ chı̍t ūi lú thoân-tō kiò-chò Iâu--sı̄ Ū (pêng-siông lâng kiò i chò Ū-á) teh léng-tō ê. I khı̀ ka-jı̍p Sèng-keng-pan sı̄ ūi-tio̍h ài chai-iáⁿ chit ê kı̂-ı̄ⁿ ê tō-lí khah siông-sè ê in-toaⁿ. Lú thoân-tō chiū chiong i só͘ bat ê tō-lí chı̄n thoân hō͘ i; chóng-sı̄ i ê sim-koaⁿ kap lêng-hûn iáu kám-kak bô moá-chiok. I chiū kā i kóng, Nā ē tit thang tit-tio̍h kéng-chhat ê ún-chún, lí koh khı̀ Tām-chúi gián-kiù, in-ūi ū chı̍t keng Ka-ná-tāi Soan-tō-hoē ê Sı̂n-ha̍k-hāu tı̄ hia. Chiàu i só͘ ū-liāu ê khoán, kéng-chhat kó-jiân khiok-hā i ê sin-chhéng, m̄-chún i lı̄-khui soaⁿ-tē, chóng-sı̄ i ia̍h bô ūi-tio̍h án-ni lâi sit-bāng. Chit ūi hó-táⁿ ê chheng-liân, chiū bô siū kéng-chhat ê hú-khó thau cháu, kap i ê hū-jı̂n-lâng khı̀ kàu Tām-chúi, ia̍h kiû Sun Bo̍k-su tio̍h chiap-la̍p in.
Sun Bo̍k-su chai-iáⁿ in chit khoán ê iau-kiû, kiám-chhái sı̄ i ê kı̂-tó ê ı̀n siaⁿ; in-ūi i ū kı̂-tó, ǹg-bāng hok-im oē thang thoân jı̍p tı̄ ko-san-cho̍k ê tiong-kan; chiū chiap-la̍p in, piàⁿ lâu-kha hō͘ in toà, ia̍h ūi-tio̍h Lô͘-ui kap tè boé-āu koh kàu ê kúi-nā lâng siat te̍k-pia̍t ê khò-thêng hō͘ in thang tha̍k. Lô͘-ui ū ēng boē soe-thè ê jia̍t-sêng gián-kiù Sèng-keng nn̄g nı̂ khah ke kú, tō-lí chiām-chiām bêng-liâu. Siōng-tè ê chin-lí ū chiong i la̍k-tiâu--teh, Siōng-tè ê chí-ı̀ ū kái-chō i ê sim kap jı̂n-keh, che sı̄ chèng-lâng só͘ chai-iáⁿ ê. I chiū kong-jiân kò-pe̍k i tùi Ki-tok ê sı̀n-gióng, siū sé-lé; tńg-khı̀ tı̄ Thài-iâ-cho̍k ê tiong-kan lâi chò kang.
I beh tńg-khı̀ ê sı̂, Jı̍t-pún ê koaⁿ-hiàn chiū kéng-kò i kóng, “M̄-chún lí thoân Ki-tok-kàu hō͘ lín ka-kı̄ ê peh-sı̀ⁿ. Goán ū teh kā in chún-pı̄ chı̍t khoán ê chong-kàu, chiū-sı̄ beh kà in pài sı̂n-tō (sı̂n-tō á-sı̄ kóng sı̂n-siā chiū-sı̄ Jı̍t-pún lâng pài sı̂n ê hong-hoat).” M̄-kú Thài-iâ-cho̍k goân-lâi chiū-sı̄ boē bat khut-ho̍k lâng ê peh-sı̀ⁿ, iā Lô͘-ui chiū-sı̄ hit ê chin-chiàⁿ tián-hêng-tek ê jı̂n-bu̍t. In-ūi í-keng koat-sim beh thoân-tō, i chiū kū-choa̍t, bô beh chun-siú chit hō ê bēng-lēng. I chiū tńg-khı̀ soaⁿ-nih hóng-būn chhin-chiâⁿ kap pêng-iú, tùi in kóng-khí i só͘ tit-tio̍h sin ê sı̀n-gióng, ia̍h tı̄ in ê ke-nih thoân-tō. I chai-iáⁿ kong-jiân ûi-ke̍h koaⁿ-lēng sı̄ gû-gōng, chiū thèng-hāu kàu poàⁿ-mı̂ āu chiah pı̀-bı̍t lâi khui-hoē. Kúi ge̍h-jı̍t āu, soan-kàu-su ū thiaⁿ-tio̍h hong-siaⁿ, ia̍h ū chiap-tio̍h kàn-chiap-tek ê siau-sit kóng, Lô͘-ui í-keng chū-chı̍p chha-put-to saⁿ-cha̍p miâ ê sı̀n-chiá, chún-pı̄ beh niá sé-lé. Bô lâng oē tit thang jı̍p khı̀ hia chèng-bêng hit ê siau-sit, put-kò Jı̍t-pún ê Sèng-keng ū tı̄ àm-chı̄ⁿ ê tiong-kan the̍h jı̍p-khı̀ Thài-iâ-cho̍k ê tē-thâu, ǹg-bāng hiah-ê Sèng-keng oē thang chhiok-chı̀n hok-im ê chı̀n-tián.
Án-ni hit ê ūn-tōng ū hoat-tián chin kín. Nı̂-lāu ê Chi-oáng tı̄ tang-hái-hoāⁿ Hoe-liân-káng chiu-ûi teh kang-chok ê tiong-kan, chheng-liân ê Lô͘-ui ū chiong i ê lō͘-thêng phah khah khui, chı̀n-jı̍p kàu tiong-iong soaⁿ-me̍h ê só͘-chāi. Chiong hok-im chı̍t-siā thoân koè chı̍t-siā. Chit ūi Ki-tok ê sù-chiá chiū liâm-piⁿ kiâⁿ-thàu Thài-iâ-cho̍k ê choân tē-khu, ia̍h ū chō-chiū kúi-nā thoân ê sı̀n-tô͘ sàn-chāi tı̄ khui-khoah ê tē-hng. (Nā khoàⁿ tē-tô͘ chiū chai-iáⁿ ū chı̍t tiâu soaⁿ-kok chiong tiong-iong soaⁿ-me̍h kap hái-hoāⁿ ê chèng soaⁿ keh-khui, hit tiâu soaⁿ-kok chiū-sı̄ tùi Hoe-liân-káng tı̍t thàu lo̍h lâm kàu Tâi-tang ê, ia̍h ū chı̍t tiâu thih-lō͘ chō thàu-koè. Lô͘-ui kang-chok chú-iàu ê hoān-ûi sı̄ tiàu-oán ê soaⁿ-tē, chiū-sı̄ Hoe-liân-káng ê sai-pak; Chi-oáng só͘ kàu ê só͘-chāi chiū-sı̄ hoé-chhia lō͘-piⁿ, chiū-sı̄ pí-kàu-tek khah khoài kàu ê só͘-chāi.)
Ū chı̍t jı̍t, kéng-chhat tı̄ chı̍t ūi Thài-iâ-cho̍k ê ke-nih khoàⁿ-tio̍h chı̍t pún Sèng-keng. Chit ê hoat-kiàn ū jiá-khí toā kiaⁿ-hiâⁿ kap heng-hùn. Kéng-chhat chiū tı̄ hit ê choân tē-hng chı̀n-hêng liáu chı̍t chhù ê toā so͘-cha, ǹg-bāng thang tit-tio̍h ta̍k hō bûn ê Sèng-keng kap si-chheh. Chóng-sı̄ tı̄ àm-chı̄ⁿ ê tiong-kan toà-jı̍p soaⁿ-tē ê Sèng-keng it-hoat ná ke-thiⁿ; iū-koh chiah-ê Sèng-keng nā ū kúi pún siū hoat-kiàn-tio̍h, hiah-ê siū hoat-kiàn-tio̍h ê Thài-iâ-cho̍k ê ka-têng ta̍k ê lóng tiàu khı̀ kéng-chhat-só͘, kòng kàu ka-chiah-phiaⁿ huih chim-chim lâu. Kéng-chhat ū kiông-pek in tio̍h pàng-sak Ki-tok-kàu, nā-sı̄ in ı̀n kóng, “Lín oē thang chiàu lín só͘ ài chām-tn̄g goán ê kha-chhiú, chóng-sı̄ goán ê sim goân-chāi sı̄ Ki-tok-tô͘ ê sim.”
Chit ê tāi-chı̀ chiū-sı̄ tı̄ 1938 nı̂, Jı̍t-pún kap Tiong-kok khai-chiàn boē loā-kú ê sı̂ só͘ tú-tio̍h--ê. (Jı̍t-pún kap Tiong-kok khai-chiàn sı̄ 1937 nı̂ 7 ge̍h). Ūi-tio̍h beh ı̂-chhı̂ chiàn-sı̂ tō-tek, Jı̍t-pún ê tong-kio̍k-chiá ū chó͘-chit chı̍t ê phó͘-piàn-tek ê “cheng-sı̂n chóng-tōng-oân ūn-tōng.” Ūi-tio̍h beh chhiok-chı̀n ài-kok-sim tı̄ Tâi-oân lâng ê tiong-kan, in só͘ ēng koè ê hong-hoat ê chı̍t hāng, chiū-sı̄ phoè-hoat sı̂n-kham (kamidana) tı̄ kok ka-têng-nih. Hit ê lūn-tiám, sı̄ kóng chit khoán ê sı̂n-kham sı̄ kap kok-kı̂ kāng khoán, pı̂ⁿ-pı̂ⁿ sı̄ chı̍t chióng ài-kok-sim ê piáu-hiān. Chóng-sı̄ chāi toā-to-sò͘ ê Jı̍t-pún lâng lâi kóng, chit ê khak-sı̍t ū chong-kàu-tek ı̀-gı̄ tı̄-teh. Chóng kóng, kéng-chhat put-tàn bēng-lēng kok ka-têng tio̍h boé chı̍t ê sı̂n-kham, koh ia̍h teh khoàⁿ lâng ū ēng chiàu-khí-kang ê kèng-khiân tùi-thāi i á-bô? Liân hiah-ê khó-lı̂n ê ko-san-cho̍k ia̍h ū siū-tio̍h chit hō sı̂n-kham ê phoè-hoat. Sı̍t-chāi lâi kóng, Chit khoán thang gı̄-lūn ê sı̍p-sio̍k, í-keng ū jiá-khí siong-tong ê pháiⁿ kám-chêng; iā kéng-chhat chai-iáⁿ chit ê sı̂-chūn sı̄ tio̍h ēng “nńg-ap” ê sı̂-chūn. Taⁿ, kap Tiong-kok ê chiàn-tò͘ í-keng khai-sí, in khak-sı̍t bô ài koh kiáu-jiáu hiah-ê ko-san-cho̍k lah. In m̄-ài goā-kok ê chong-kàu lâi kám-hoà hiah-ê lâng, ia̍h kiaⁿ-kı̀ⁿ nā siuⁿ koè-tō͘ ap-pek Ki-tok-tô͘, oē chō-chiâⁿ it-poaⁿ ê put-an, ia̍h tı̄ ko-san-cho̍k ê tiong-kan ū hoat-seng toā hoán-loān ê khó-lêng-sèng tı̄-teh.
Hiah-ê ū Sèng-keng ê lâng sui-jiân ū kū-choa̍t, m̄-goān poē-kàu, iáu-kú tû-khı̀ in ê léng-siù Lô͘-ui chı̍t lâng siū koaiⁿ í-goā, lóng siū tháu-pàng tńg-khı̀ soaⁿ-nih. Tû-khı̀ chiong Ki-tok-kàu thoân-pò tı̄ ko-san-cho̍k í-goā, kéng-chhat ū kò i mō͘-to̍k sı̂n-kham, chiū-sı̄ phoè-tı̀ tı̄ i ê ke-nih ê. I tùi hit ê sı̂n-kham bô piáu kèng-ı̀, ia̍h bô kā i pài; i khak-sı̍t ū ēng i lâi chò chı̍t kha siuⁿ-á teh té phoe! Lô͘-ui ê siū-lia̍h kap siū koaiⁿ ê sū, ū jiá-khí boē kàu loā sió ê jiáu-tōng. Tè i ê lâng ū chı̍t toā tı̄n khı̀ kéng-chhat-só͘, toā hoat phı̂-khı̀ kóng, “Lô͘-ui nā-sı̄ ūi-tio̍h chò Ki-tok-tô͘ ê sū lâi siū koaiⁿ, goán tāi-ke ia̍h lóng sı̄ Ki-tok-tô͘. Taⁿ tio̍h cháiⁿ-iūⁿ?” Chóng-sı̄ kéng-chhat kū-choa̍t, m̄-ài kap in piān-lūn, ia̍h kín-sı̄n m̄-ài chiong sū bú-lōng khah toā.
Tong-kio̍k-chiá kiám-chhái siūⁿ kóng, nā chiong chhiòng-siú-chiá Lô͘-ui chı̍t lâng kā i tû-tiāu, hit ê ūn-tōng chiū liâm-piⁿ siau-bia̍t; chóng-sı̄ che sı̄ chin toā ê chhò-gō͘. Lô͘-ui í-keng loah hoé; hit ê hoé-iām taⁿ sı̄ boē tit thang phah-hoa lah. Iáu-kú tı̄ hit ê sı̂-chūn bô lâng oē thang tāi-seng chai-iáⁿ beh tú-tio̍h siáⁿ-sū. Tı̄ 1940 nı̂ ê nı̂-boé, soan-kàu-su thiat-thè ê sı̂, in só͘ chai-iáⁿ--ê, chiū-sı̄ Lô͘-ui í-keng siū koaiⁿ chha-put-to nn̄g nı̂ kú, ia̍h ū hoān-tio̍h kha-khı̀-pı̄ⁿ ê sū. I ê sin-khu bián kóng sı̄ tı̄ thih-thang ê lāi-bı̄n, chóng-sı̄ i ê cheng-sı̂n teh kiâⁿ-iû tı̄ hiah-ê chèng soaⁿ-kan, iā i ê oē iáu-kú teh tín-tāng tı̄ i tông-pau ê sim-nih. Pa̍t lâng ū kè-sio̍k i só͘ khai-sí ê kang-chok. Hit ê nı̂-lāu ê Chi-oáng iáu-kú tı̄ tang-hái-hoāⁿ teh chı̍t-chiūⁿ chı̍t-lo̍h, ia̍h tı̄ khui-khoah ê tē-khu kap chèng Ki-tok-tô͘ teh chiap-chhiok. Hiah-ê khiā-khí tı̄ soaⁿ-kan ê Ki-tok-tô͘, chiū-sı̄ tùi Lô͘-ui ê ín-chhoā lâi jı̍p sı̀n--ê, nā ū su-iàu ê sı̂ oē thang kap i chiap-hia̍p. Tı̄ chit hō ê khó͘-kéng tiong, in ê ūn-tōng iáu-kú hoa̍t-phoat teh chı̀n-tián. Che sı̄ Siōng-tè ê Sı̂n kap in tı̄-teh, ūi-tio̍h I pún-sin ê êng-kng ke̍k-le̍k teh kang-chok, che sı̄ boē hó͘-jı̄n-tit ê sū-sı̍t; nā lı̄-khui chit ê sū-sı̍t, tāi-chı̀ chiū boē-tit thang soat-bêng. Chit ê sū-sı̍t oē ēng-tit ēng “I chhoā in chhut” chit sı̀-jı̄ lâi piáu-hiān. Chhoā in lı̄-khui chhò-gō͘ kap bê-sı̀n ê o͘-àm, lâi jı̍p tı̄ I kı̂-biāu ê kng-bêng ê chiū-sı̄ Siōng-tè.
Lô͘-ui ū ēng thang o-ló ê un-khûn kap bín-chia̍t lâi oân-sêng hit ê “Siōng-téng-siōng ê kang.” I ū tı̄ hit ê hiám-iàu ê tē-tiám pàng hoé sio soaⁿ-phiâⁿ, sı̀n-sok koh bín-chia̍t, iā chit-chūn i ū chiong hoé-pé kau-koè pa̍t lâng ê chhiú, thang lâi oân-sêng chit ê kang; in-ūi Siōng-tè tı̄ i boē chhek-to̍k-tit ê tı̀-hūi-nih, ū hō͘ I só͘ kéng-soán chit ê khı̀-kū siū-tio̍h chı̍t chām koaiⁿ-kaⁿ ê kan-khó͘. Chhı̀ siūⁿ chit ūi giám-ngı̄ ê ko-san chū-bı̂n, tı̄ i sim-nih ū soaⁿ-tiûⁿ ê tiàu-bēng, iā siū bián-kióng lâi óng-hùi chhit nı̂ kú ê kong-im tı̄ Jı̍t-pún ê kaⁿ-ga̍k-nih! I kiám ū chhin-chhiūⁿ siū lia̍h ê eng-chiáu, á-sı̄ sím-mı̍h iá-chiáu ūi-tio̍h beh chông-chhut--lâi, thí-khui i ê sı̍t lâi phia̍t hit ê chiáu-lang mah? Nā ū iáⁿ án-ni lâi kóng, chit phiⁿ ê tê-sû tio̍h oāⁿ chò “Sit-chı̀ ê Lô͘-ui,” á-sı̄ “Sit-pāi-chiá Lô͘-ui.” Chóng-sı̄ sū-sı̍t i bô án-ni! Sui-jiân tı̄ kaⁿ-nih, i ia̍h sı̄ thun-lún, kah ná chhin-chhiūⁿ teh khoàⁿ hit ūi bô khoàⁿ-kı̀ⁿ ê Siōng-tè.
Siōng-tè bô pàng-sak i, I bô boē kı̀-tit Lô͘-ui, ia̍h bô boē kı̀-tit i ê tông-pau, chiū-sı̄ tı̄ soaⁿ-kan ūi-tio̍h sı̀n-gióng teh siū pek-hāi ê. Siōng-tè tı̄ hó ê sı̂-ki chhoah-tn̄g pa̍k in ê soh. 1945 nı̂ Jı̍t-pún tâu-hâng ê sı̂, Lô͘-ui siū tháu-pàng tńg-khı̀ tang hái-hoāⁿ lâi ho̍k-tò i thoân hok-im ê kang. I ū khoàⁿ-tio̍h tı̄ i bô tı̄-teh ê tiong-kan chı̍t-chng koè chı̍t chng ê ko-san-cho̍k í-keng pı̀ⁿ-chiâⁿ chò Ki-tok-tô͘ lah. Taⁿ in m̄-bián koh tı̄ pı̀-bı̍t tiong lâi chū-hoē, in kong-jiân kò-pe̍h sı̀n-gióng, ia̍h khí tek ê pài-tn̂g lâi ho̍k-sāi to̍k-it chin ê Siōng-tè. I hoaⁿ-hí khoàⁿ Siōng-tè cháiⁿ-iūⁿ chín-kiù I ê peh-sı̀ⁿ thoat-chhut o͘-àm ê koân-sè, lâi jı̍p tı̄ I thiàⁿ kiáⁿ ê kok. Siōng-tè ê oē bô lo̍k-khong. Toā-soaⁿ kap sió-soaⁿ í-keng khui chhùi teh chhiùⁿ-koa.
1946 nı̂ ê chhun-thiⁿ, soan-kàu-su siū ún-chún tńg-lâi kàu Tâi-oân. Sun Sian-siⁿ chı̄n-liōng koáⁿ-kín khí-sin khı̀ tang hái-hoāⁿ lâi khoàⁿ hiah-ê ko-san-cho̍k tàu-tí án-choáⁿ koè-jı̍t, (in-ūi chiàn-cheng tiong in bô chiap-tio̍h Tâi-oân ê siau-sit. I siông-siông teh sàm-su kóng, “Taⁿ hiah-ê pı̀-bı̍t siū kàm-sı̄ ê lâng m̄-chai án-choáⁿ?” I ia̍h siông-siông thoè in kı̂-tó, kiû Siōng-tè nā oē choè--tit, tio̍h tı̄ kéng-chhat bû-tō ê ap-pek hā jiâu-lâu in ê sı̀ⁿ-miā kàu kin-á-jı̍t). Keng-kè chı̍t jı̍t thiám-thiám ê lō͘-chām, i tı̄ poàⁿ-mı̂ nn̄g tiám kàu Hoe-liân-káng, í-keng chia̍h chı̍t oáⁿ pn̄g, chiū khı̀ khùn. Khùn kàu la̍k tiám ê sı̂, Lô͘-ui ū lâi kiò-chhíⁿ i ê bı̂n. Che chāi Sun Sian-siⁿ ê lı̍p-tiûⁿ lâi kóng, sı̄ chı̍t kiāⁿ oân-choân bô phài-phe ê gông-ngia̍h í-kı̍p thang hoaⁿ-hí ê sū.
Sun Sian-siⁿ siá kóng, “Goá oē thang koh kı̀ⁿ-tio̍h i ê bı̄n sı̄ hēng-hok,” koh ke-thiⁿ chı̍t kù kóng, “I hiān-sı̂ choan-sim teh chò kàu-hoē ê kang, teh ín-chhoā káng chheng ê tông-pau lâi kui Ki-tok.” Lán boē-tit-thang hiâm i kóng liáu khah koè-thâu.
Úi-lân ê kiàn-chèng
Úi-lân chiū-sı̄ Thài-iâ-cho̍k tiong kia̍t-chhut ê jı̂n-bu̍t. I khiā-khí tı̄ Eng-hoa chhoan. Eng-hoa chhoan sı̄ tı̄ Lêng-ko soaⁿ-kok koh khí-khı̀ ê só͘-chāi, lı̄ Hoe-liân-káng sió-khoá ū hiah hn̄g. I tı̄ 1938 nı̂ tùi Chi-oáng thiaⁿ-tio̍h tō-lí, chiū tı̄ hit siā-nih chiâⁿ-chò thâu chı̍t ê Ki-tok-tô͘. I chiū liâm-piⁿ tùi i ê chhin-chhek kap pêng-iú siⁿ-khí koan-sim, chiū khoàn-iú chı̍t thoân ê lâng chèng-sek kap i choè tı̄n khı̀ Ka-lé-oan Chi-oáng hia (saⁿ-lı̄ 15 eng-lí). In tı̄ hia tùi Sèng-keng ū tit-tio̍h ke chı̀n chı̍t pō͘ ê kà-sı̄. 1941 nı̂ 4 ge̍h, ū chı̍t mı̂-hng tng in chū-chı̍p tı̄ hia teh gián-kiù Sèng-keng ê sı̂, kéng-chhat hut-jiân-kan jı̍p-lâi hit keng chhù, chiong chhut-se̍k ê lâng-miâ lóng chò chı̍t-ē kı̀-kı̀ khı̀. Kúi-jı̍t āu, in chiū hō͘ in tiàu khı̀ kéng-chhat-só͘ siū sím-mn̄g. Kéng-chhat ū phah lâi sím-mn̄g in, lêng-tı̄ in, chiau-that in, hı̀-lāng in, ia̍h kah in tio̍h gı̂m-si hō͘ in thiaⁿ, choè-āu Úi-lân chı̍t lâng ū siū phah kàu thiám-thiám. Tùi hit-tia̍p í-āu, kéng-chhat tùi hiah-ê ko-san-cho̍k ê sı̀n-tô͘ sū-sū to m̄ hoaⁿ-hí. Úi-lân kap toà tı̄ Eng-hoa chhoan ê thoân-thé tio̍h kàu poàⁿ-nı̂ āu chiah káⁿ khui pı̀-bı̍t ê chı̍p-hoē. Che sı̄ beh siám-pı̄ cheng-thàm, kiaⁿ-liáu hō͘ in khoàⁿ--tio̍h chiū beh cháu-khı̀ pò.
1943 nı̂, ū chı̍t mı̂-hng, kéng-chhat chiap-tio̍h in teh chū-hoē ê siau-sit, chiū chhim-jı̍p in ê hoē-tiûⁿ, lâi bu̍t-siu in lóng-chóng ê Sèng-keng. Keh tńg-jı̍t hiah-ê chham-ka chū-hoē ê lóng tiàu khı̀ Hoe-liân-káng kéng-chhat-kio̍k, tı̄ hia tùi Iú-tiân (Tomoda) hù chú-jı̄m siū-tio̍h chı̍t tiûⁿ chin khok-hêng ê sím-mn̄g. Hit lâng mē in kóng, in pài “Bí-kok lâng ê Siōng-tè.” Hit-tia̍p í-āu ūi-tio̍h beh kiám-chió siū cheng-thàm ê gûi-hiám, Eng-hoa chhoan ê Ki-tok-tô͘ chiū chiong in ê chū-hoē hun chò saⁿ ê thoân-thé. Sui-jiân siū-tio̍h kéng-chhat chin kek-lia̍t ê ap-chè, in ê lâng-gia̍h ia̍h sı̄ goân-chāi teh ke-thiⁿ. Ūi-tio̍h beh siám-pı̄ lâng ê giâu-gı̂, in tı̄ lé-pài-jı̍t chhēng kang-chok-ho̍k (chò kang teh chhēng ê saⁿ) chhut-khı̀. Kéng-chhat sı̄ siūⁿ kóng, in káⁿ beh khı̀ hn̂g-nih chò kang, nā-sı̄ sū-sı̍t in sı̄ beh khı̀ soaⁿ-nih chò-hoé lé-pài.
Sio-siāng hit nı̂, Úi-lân ū koh chı̍t pái siū tiàu kàu kéng-chhat ê bı̄n-chêng, siū kò-sò͘, kóng i ū soan-thoân ok-sèng ê oē. Ū lâng kan-chèng i, kóng i bat kóng-khí Jı̍p-pún beh thâi su Bí-kok, ia̍h Tâi-oân ê Ki-tok-tô͘ beh siū kái-hòng. Ūi-tio̍h beh kiông-pek i lâi chiàu-sı̍t kóng, hit mı̂-hng ū nn̄g ê kéng-chhat phah Úi-lân, phah kàu sí-sí hūn-hūn--khı̀. In thêng chhiú hioh-khùn chı̍t tiap-á-kú, hit ê kiò-chò Chubaki ê kéng-tiúⁿ chiū mn̄g i, khoàⁿ i beh poē-kàu á m̄; nā-sı̄ Úi-lân kū-choa̍t kóng, i boē-tit-thang pàng-sak hok-im. Kéng-chhat chiū kòng i ê thâu-khak, hō͘ i hūn--lo̍h-khı̀. In lia̍h chò i káⁿ í-keng hō͘ in phah-sí, chiū kā i hiat-ka̍k tı̄ kéng-chhat-só͘ goā. Ū chı̍t ūi Eng-hoa chhoan ê chheng-liân sı̀n-tô͘ chiong i āiⁿ tńg-khı̀ in tau. I tı̄ chhù-nih nn̄g-jı̍t kú tó-teh, lóng m̄-chai lâng; i ê ka cho̍k jia̍t-chhiat thoè i kı̂-tó, ǹg-bāng i oē koh hoê hûn. Tı̄ tē-saⁿ jı̍t, i chiū peh khí-lâi. Tú-chiah kám-kak oē koh khí-lâi kiâⁿ nā-tiāⁿ, chiū kè-e̍k beh khı̀ Hoe-liân-káng kàu-hoē, chóng-sı̄ tı̄ lō͘-nih ū hō͘ kéng-chhat kiò jı̍p-khı̀ kéng-chhat-só͘. Chit hoê kéng-tiúⁿ kā i kóng, in bô àn-sǹg beh phah i, chóng-sı̄ ū chı̍t hāng, ài i tio̍h koáⁿ-kín kā in kóng, chiū-sı̄ Bí-kok sı̄ án-choáⁿ teh kè-e̍k beh tı̄ Tâi-oân siōng-lio̍k, soà kái-hòng Ki-tok-tô͘ ê sū. Úi-lân kā i kóng, i m̄ chai-iáⁿ chit chân sū, kéng-chhat chiū ı̀n kóng, “Hó! hó! beh chı̍t lé-pài kú hō͘ lí bô khùn poàⁿ-tiám bı̂n.”
Úi-lân só͘ hoat-piáu koh soà--lo̍h-khı̀ ê oē, chiū-sı̄ i só͘ bat tú-tio̍h choè thòng-khó͘ ê keng-giām. Kúi-nā ê chheng-liân, ta̍k mê-hng lâi kò͘-siú i, m̄-chún i khùn, jı̍t--sı̂ tio̍h chò ngē-thâu ê kang, chiū-sı̄ tı̄ sı̂n-siā lāi ê tiâⁿ-nih koah-chháu. Kàu-gia̍h ià-siān koà thiám-thâu, kàu hit lé-pài ê boé-jı̍t, i chiū khí cheng-sı̂n ı̄ⁿ-chōng. Ū chı̍t pái, tng cheng-sı̂n teh hoat-choh ê sı̂, tn̄g-tio̍h kéng-chhat, chiū iau-kiû in tio̍h the̍h Sèng-keng lâi hêng i; pàng-tiau kóng, nā m̄ the̍h lâi hêng, i beh chhūn-sí phah-sí chı̍t-pah lâng. Kéng-chhat chit pái khak-sı̍t ū kiaⁿ--tio̍h. Ūi-tio̍h in ê chân-jím khoán-thāi i, tı̀-kàu hō͘ i pı̀ⁿ-chiâⁿ chı̍t ê gûi-hiám ê siáu-lâng; in chiū chiong Sèng-keng the̍h lâi hêng i; ia̍h ēng hoat-tō͘ beh lâi tı̀n-chēng i hit tiám khı̀. Keng-koè boē loā-kú, i ê cheng-sı̂n ū hoê-ho̍k, kú-tōng kap pêng-sı̂ bô koh-iūⁿ. Chóng-sı̄ ū-sı̂ chiū koh khí, iā tùi ka-kı̄ ê hêng-ûi soà boē-tit-thang hū chek-jı̄m. In-ūi kiaⁿ-kı̀ⁿ i oē siong-hāi lâng, á-sı̄ pàng-hoé sio sı̂n-siā, kéng-chhat chiū ēng bo̍k-liāu chò chı̍t kha toā-toā kha ê lo̍k-tû hē tı̄ in tau, kā i tû--khí-lâi. I siū koaiⁿ tı̄ chit kha lo̍k-tû-nih chı̍t nı̂ kú! Sui-jiân hō͘ lâng khoán-thāi chò ná chhin-chhiūⁿ chı̍t chiah-ê iá-siù, iáu-kú i ê cheng-eng ū chiām-chiām hoê-ho̍k, āu-lâi ū siū pàng chhut. Hit-tia̍p í-āu kéng-chhat tı̄ chı̍t ê kı̂-kan ū pàng kù-chāi i ka-kı̄. Ūi-tio̍h i m̄-bat koh hián-chhut hiong-béng ê hêng-ûi, in chiū siūⁿ kóng i taⁿ pı̀ⁿ-chiâⁿ chı̍t ê boē siong-hāi lâng ê gōng-lâng, chiū-sı̄ í-keng bô cheng-sı̂n ê lâng.
Nā-sı̄ Úi-lân koat-toàn m̄-sı̄ cheng-le̍k thoat-lo̍h ê lâng. I ê lí-sèng ū ho̍k-goân, tùi tı̄ chēng-chēng sū-hāu Chú, i ê cheng-sı̂n le̍k-liōng ū oāⁿ-sin; Ki-tok ê thiàⁿ noâ-cha̍h i, Siōng-tè ê khùi-la̍t chi-chhı̂ i, hō͘ i oē thang koh chı̍t pái lâi kà-sı̄ lâng kap thoân hok-im. I bô-lūn kàu sím-mı̍h só͘-chāi, hó-táⁿ ūi Ki-tok chò kiàn-chèng, tı̀-kàu i ê hoa̍t-tōng ū koh chı̍t pái lâi ín-khí kéng-chhat ê chù-bo̍k. Kéng-chhat teh giâu-gı̂, siūⁿ kóng káⁿ ū tām-po̍h ko-san-cho̍k ê lâng chhut-se̍k tı̄ Hoe-liân-káng hàn-jı̂n ê kàu-hoē-nih, chiū siūⁿ beh kā in thêng-chí. Kéng-chhat sui-jiân teh kéng-kò, i ia̍h sı̄ chiap-soà khı̀ chhut-se̍k. Tı̄ 1944 nı̂ ê chı̍t ê lé-pài-jı̍t, i tı̄-hia hō͘ kéng-chhat lia̍h-tio̍h, siū ah-sàng tńg-khı̀ Eng-hoa-chhoan ê kéng-chhat-só͘.
Kéng-tiúⁿ kóng, “Lí iū-koh lâi lah, hó ah, lí kah m̄-thiaⁿ chhùi, ko͘-put-chiong tio̍h thâi lí.” I chiū kiò chı̍t ê pō͘-hā, kah i khı̀ khui chı̍t ê bōng, kóng, “Chit hō kha-siàu tio̍h hō͘ i sí.” I hoah iáu chı̍t ê pō͘-hā, kóng, “To, kā goá gia̍h--lâi.” Hit lâng chiū khı̀ gia̍h to chhut-lâi. Kéng-tiúⁿ chiū pu̍ih to chhut siù, ia̍h hoah to-bah khoàⁿ ū lāi bô. Che kiám-chhái sı̄ chı̍t tiûⁿ ê khióng-hat, chóng-sı̄ iā ū hāu-kó tı̄-teh. Úi-lân ka-kı̄ ia̍h sı̀n choè-āu ê sı̂-kan í-keng kàu lah. I chiū khoàⁿ hit ki to, iâ kám-kak khak-sı̍t oē siū thâi-sí. Kéng-tiúⁿ kóng, “Lí taⁿ bô sı̀ⁿ-miā thang tńg-khı̀ lah, lí nā ū sím-mı̍h ûi-giân beh kā lí ê hū-jı̂n-lâng kóng, chit-chūn kā goá kóng.”
Úi-lân lóng bô ı̀n i chı̍t kù. Kéng-tiúⁿ chiū mn̄g i, khoàⁿ ūi-tio̍h sím-mı̍h iân-kò͘ sı̀n Ki-tok-kàu, sı̀n kàu chiah jı̄n-chin? Úi-lân táⁿ-sǹg beh tı̄ choè-āu ê sùn-kan ūi sı̀n-gióng chò kiàn-chèng, chiū ı̀n kóng, “Kı̀ⁿ-nā sı̀n ê lâng beh tit-tio̍h éng-oán ê oa̍h-miā.” I chiū mn̄g i kóng, “Án-ni lí m̄ kak-gō͘ beh sí lah?” I chiū ēng chāi-ngó͘, bô têng-kù ê siaⁿ-tiāu ı̀n kóng, “Sı̄, goá kak-gō͘.” Hit-chūn ū chı̍t ê kéng-chhat oa̍t-tńg-sin, chhiⁿ-chhiⁿ cho̍h-cho̍h kā pa̍t ê kéng-chhat kóng, “Sı̀n-gióng sı̄ sím-mı̍h? Bô chı̍t hāng oē thang iô-tāng i.” Āu-lâi in chiū pàng i chhut--lâi, chún i tńg-khı̀.
Úi-lân chiap-soà koh tı̄ soaⁿ-kan ê só͘-chāi khui pı̀-bı̍t ê chū-hoē. 1945 nı̂ sı̀ ge̍h ū chı̍t jı̍t, i siū tiàu khı̀ kéng-chhat-só͘, kéng-chhat kā i kóng, Lô-su-hok Chóng-thóng í-keng sí, in siūⁿ beh saⁿ-kap khui chı̍t-tǹg ngó͘-chhan lâi khèng-chiok i ê sí. Lēng-goā iáu ū chı̍t-ūi Eng-hoa-chhoan ê Ki-tok-tô͘ kiò-chò Pai-lân ê, iā hō͘ in kiò khı̀. In chiū chiong chı̍t tiuⁿ miâ toaⁿ hō͘ i, miâ-toaⁿ-nih ū khiā gō͘ ê lâng-miâ, i tio̍h chhoā hit gō͘ ê lâng khı̀ hù khèng-chiok-hoē. Ūi-tio̍h hiah-ê lâng-miâ lóng sı̄ Ki-tok-tô͘ ê miâ, Pai-lân chiū tı̄ sim-lāi siūⁿ kóng, Káⁿ-sı̄ ū sím-mı̍h só͘-chāi teh bô tú-hó, Ki-tok-tô͘ lóng-chóng teh-beh khı̀ siū kéng-chhat sím-mn̄g lah! In iáu-boē khı̀ hù-hoē ê tāi-seng, i chiū tiàu-chı̍p in lâi tı̄ i ê chhù-nih, bián-lē in tio̍h khiā-chāi, nā èng-kai sí, chiū sí; m̄-thang pàng-sak hok-im. Tng i teh bián-lē in ê sı̂-chūn, ū chı̍t ê kéng-chhat jı̍p-lâi, hı̄-hong-á ū thiaⁿ-tio̍h i só͘ kóng ê boé kù, chiū khòng-kò in, kóng in sı̄ teh kā Lô Chóng-thóng khui tui-tō-hoē; Ki-tok-tô͘ hó͘-jı̄n, kóng bô iáⁿ, nā-sı̄ kéng-chhat m̄-sı̀n.
Chit-tia̍p í-āu chiàn-cheng ê kio̍k-sè chāi Jı̍t-pún ê lı̍p-tiûⁿ lâi kóng, sı̄ ke̍k-kı̂ àm-tām ê. Chāi Tâi-oân ê tong-kio̍k-chiá ū kàu-gia̍h teh ū-sióng liân-ha̍p-kun chiūⁿ-lio̍k ê sū. Ta̍k só͘-chāi ê kéng-chhat chū-jiân ū siū-tio̍h bēng-lēng, kah in tio̍h ka-kiông kàm-sı̄ lóng-chóng ū khó-lêng-sèng thang chò “tē-gō͘ chhiòng-tūi ê lâng.” Só͘ ū ê Ki-tok-tô͘ put-lūn sı̄ hàn-cho̍k ê, á-sı̄ ko-san-cho̍k ê, lóng siū pau-hâm tı̄ chit lūi ê lāi-bı̄n. Chāi Eng-hoa chhoan ê só͘-chāi bô koh-iūⁿ pa̍t-ūi, kéng-chhat ū ka-kín lâi teh koán-sok in. Ki-tok-tô͘ ê tiong-kan ū kúi-nā lâng ēng hoat-tō͘ koh tit-tio̍h Sèng-keng. Kéng-chhat ū iau-kiû chiah-ê chheng-liân tio̍h pàng-sak Sèng-keng kap si-chheh, iā soà pàng-sak sı̀n-gióng; nā-sı̄ in kā i kū-choa̍t. Kéng-chhat ūi-tio̍h ài chai-iáⁿ chāi chng-nih sím-mı̍h lâng khak-sı̍t sı̄ Ki-tok-tô͘, chiū khai-sí chı̍t hoê chin thiat-té ê hō͘-kháu tiau-cha. In múi mê-hng kiám-cha chı̍t hō͘, chiong in ê ka-cho̍k sûi-ê sûi-ê kiò chhut-lâi mn̄g, choè-āu chiah chhiau in ê chhù. Ki-tok-tô͘ keng-koè chı̍t chām ê toā chhı̀-liān. In ū chèng-sek khui kı̂-tó-hoē lâi ka-kı̄ kian-kò͘. In kı̂-tó kóng, Ǹg-bāng in oē thang tùi Ki-tok chı̄n-tiong, chhı̂-siú tō-lí kàu sí.
Jı̍t-pún tâu-hâng ê sı̂, tāi-ke chin hoaⁿ-hí. Hiah-ê Ki-tok-tô͘ chiū chek-sı̂ kong-khai lâi chū-hoē, ia̍h kè-e̍k beh khí pài-tn̂g. In bô lia̍h khí ka-kı̄ ê kàu-hoē chò boán-chiok. Taⁿ í-keng bô kéng-chhat ê kı̀m-lēng thang chó͘-tòng in, in taⁿ oē thang chiong hok-im piàn thoân tı̄ ko-san-cho̍k ê choân tē-kài. In taⁿ oē thang chū-iû sı̀-koè kiâⁿ-iû, put-lūn kàu sím-mı̍h só͘-chāi ē thang ūi Ki-tok choè kiàn-chèng. 1946 nı̂ chiaⁿ-ge̍h, ū chı̍t thoân Eng-hoa siā ê Ki-tok-tô͘ siū Úi-lân ê léng-tō, tı̄ saⁿ lı̄ kúi-nā Eng-lí hn̄g ê chı̍t ê A-mi-cho̍k ê hiuⁿ-siā-nih khui pò͘-tō-hoē. Kàu káu-ge̍h ê sı̂, ū tit-tio̍h chiah-ê A-mi-cho̍k chin-choē lâng lâi kui Ki-tok, in sı̄ kàu-gia̍h ū khùi-la̍t thang ūi in pún-sin khí pài-tn̂g. Hit keng kàu-hoē sı̄ to̍k-it bû jı̄ ê; chiū-sı̄ tùi hiah-ê m̄-bat A-mi oē ê goā-cho̍k (Thài-iâ-cho̍k) ê kang-lâng ê ló͘-le̍k lâi kiat-chiâⁿ ê. In m̄-bat A-mi oē, só͘-í beh thoân tō-lí hō͘ in tio̍h ēng Jı̍t-gú. Put-tàn án-ni, chiah-ê thoân tō-lí hō͘ A-mi-cho̍k ê Thài-iâ-cho̍k ia̍h ū ūi-tio̍h in pún-sin khí pài-tn̂g, che sı̄ chı̍t nı̂ chêng ê sū nā-tiāⁿ. In bô siū siat-lı̍p ê bo̍k-su á-sı̄ siū koè hùn-liān ê léng-tō-chiá. In liân chı̍t ê siū siat-lı̍p ê tiúⁿ-ló ia̍h iáu-boē ū, chóng-sı̄ in ū oa̍h-oa̍h ê sı̀n-gióng kap thoân-tō cheng-sı̂n. In ê kàu-hoē sı̄ tng teh siū hoán-tùi kap pek-hāi ê sı̂ kiàn-siat ê. In ê hoē-iú toā-to-sò͘ ū tùi iām-iām ê hé-lô͘ keng-kè, chóng-sı̄ bô tāi-chı̀.
Keng-kè hit ê kú-kú ê hoān-lān, khı̂ⁿ-tiâu tı̄ Chú, bô sı̂ bô khek ēng sı̂n-lêng ê ùi-an teh kó͘-bú i ê tâng-cho̍k ê, chiū-sı̄ hit ūi ū sı̀n-sim ê Úi-lân. I ūi-tio̍h chin-lí chò kiàn-chèng bô siūⁿ siān. Siū kòng, siū phah, sı̄m-chı̀ ūi-tio̍h Ki-tok ê iân-kò͘, cheng-sı̂n khí ı̄ⁿ-chōng. I m̄-goān tı̄ chân-jím bô tàng sǹg-khí ê Jı̍t-pún ê hoat-lu̍t ē lâi khut-ho̍k lâng. I sı̄ chı̍t ūi phok-sò͘, láu-sı̍t, kiaⁿ-ùi Siōng-tè ê pêng-siông lâng. I kóng-oē sêng-sı̍t, hêng-ûi toan-chong, m̄-goān khut-ho̍k tı̄ jı̄m-hô oē pāi-hoāi ê lâng ê bı̄n-chêng; in-ūi i siong-sı̀n chí ū “Iâ-so͘ ê miâ bān kha-thâu-u tio̍h kūi-pài.” Úi-lân kin-á-jı̍t iáu sı̄ kàu-hoē ê tòng-liông, chāi Tâi-oân chiah-ê pêng-bı̂n ê thoân-kàu-chiá ê tiong-kan, i sǹg sı̄ choè iú-le̍k ê chı̍t ê.
Chiàn-cheng āu ê chı̀n-pō͘
Chit ê hō͘ lâng gông-ngia̍h ê kò͘-sū, chiū-sı̄ tı̄ chiàn-cheng tiong chāi ko-san-cho̍k ê tiong-kan, chit ê ūn-tōng án-choáⁿ hoat-tián, tāi-chı̀ tùi Sun Sian-siⁿ tńg-lâi í-āu, ū chiām-chiām tit-tio̍h bêng-liâu. In-ūi i ū tùi ko-san-cho̍k pún-sin so͘-chı̍p siau-sit. Koan-hē sı̀n-tô͘ cháiⁿ-iūⁿ ióng-kám jím-siū chân-jím ê pek-hāi, chit hāng í-goā, iáu ū choē-choē sı̍t-lē thang kı̀. Chóng-sı̄ lán ê bo̍k-tek tı̄-chia m̄-sı̄ beh chiong chân-jím ê hêng-hoa̍t kóng hō͘ i chin siông-sè, tı̀-kàu hō͘ thiaⁿ ê lâng lún boē tiâu, siūⁿ beh thò͘ ; in-ūi nā lūn kàu chân-jím ê hêng-hoa̍t, Jı̍t-pún kéng-chhat sǹg sı̄ miâ-siaⁿ thàu kiaⁿ-siâⁿ--ê. Chit chióng ok-mô͘-sèng ê chhiú-gē, tı̄ ‘chiàn-sı̂ kı̀-lio̍k’ tiong koan-hē ‘chı̍p-tiong-iâⁿ ê chōng-hóng,’ hit phiⁿ í-keng kóng-khí liáu, sio-siāng khoán ê hong-hoat, tı̄ Tâi-oân ū ēng koè. Lán ê bo̍k-tek, bo̍k-hui sı̄ beh pò lâng chai Siōng-tè ê Sı̂n ū chı̀n-jı̍p tı̄ soan-kàu-su só͘ boē-tit-thang chiap-kūn ê toē-hng, iā Sèng-keng ê oē, in só͘ bat sui-jiân sı̄ chı̍t pō͘-hūn nā-tiāⁿ, iáu-kú oē-tit-thang tit-tio̍h in lâi hoan-gêng choè sı̄ Siōng-tè ê oē; iū-koh oa̍h-oa̍h ê Ki-tok tı̄ toā hoān-lān tiong oē-thang hō͘ hiah-ê lâng lâi ūi I chò kiàn-chèng, sı̄m-chı̀ tek-sèng kàu ū chhun, téng-téng.
Goán taⁿ beh lâi oa̍t hong-hiòng, chiū-sı̄ beh lâi kóng-khí chū chiah-ê ko-san-cho̍k thoat-lı̄ sok-pa̍k, jı̍p tı̄ chū-iû í-lâi, só͘ chō-chiū ê chı̀n-pō͘. Kàu-hoē tong-kio̍k ū chı̄n liáu choē-choē ê ló͘-le̍k, beh lâi èng-hù in hiah-nih choē ê lâng; in hiah-ê lâng tùi sı̀n-gióng-siōng ê chai-bat kap sı̍t-hêng ū kiàn-lı̍p ê pit-iàu tı̄-teh.
