Jı̄-lūn pek-hāi kı̀

(e̍k tùi Pa Phok-sū ê jı̍t-kı̀) Tı̄ Tō͘-kun-eng keh-piah ê chng-siā nih, bat kúi-nā nı̂-kú chı̍t keng pài-tn̂g tı̄-hia. Goân-té hit keng sı̄ pún-tē lâng teh lé-pài, khiok ia̍h ū tām-po̍h kheh-lâng lâi chham-ka. Í-āu ū chı̍t nı̂, Tō͘-kun-eng ê chng-siā hō͘ toā-chúi lâu-khı̀, hit keng pài-tn̂g soà hoè-khı̀. Lé-pài chiū hun-khui, pún-tē lâng hit pêng chiong in ê pài-tn̂g siat tı̄ Tiong-nâ; kheh-lâng chit pêng ko͘-put-chiong ia̍h tio̍h koh chhoē chı̍t ūi sin tē-tiám. Ūi-tio̍h beh ài chı̍t ūi pài-tn̂g tē, in keng-koè chin choē ê kan-lân, in-ūi kheh-chng kóng thong hô, m̄-chún in tiong-kan chı̍t lâng chiong tē boē lán chò pài-tn̂g ê lō͘-ēng. In tah kò-sı̄, bêng-bêng kóng, nā chún lâng tı̄ hia khí kàu-tn̂g, chiū-sı̄ Goā-kok beh lâi thóng-tı̄ ê chiân-tiāu, ū gûi-hiám sèng tı̄-teh. Ū chı̍t lâng táⁿ-sǹg beh tē boē lán, ūi-tio̍h án-ni soà bô sêng, chı̂ⁿ koh hêng lán. Hit-sı̂ ū chı̍t ūi sı̀n-tô͘, kiò-chò Tiuⁿ A-kim, sı̄ Jı̄-lūn ê lâng, chiong i ê chhù boē lán chò pài-tn̂g. Tı̄ 1885 nı̂ ê 6 ge̍h tiong, ū kúi-nā ūi hiaⁿ-tı̄ tı̄ hit keng chhù chò lé-pài, siū-tio̍h hit chng ê lâng chin kek-lia̍t ê pháiⁿ khoán-thāi. In chhe lâng lâi hú-siâⁿ chiong sū-chêng pò goán chai, goá chiū siū-phài lo̍h-khı̀ hia, khoàⁿ tāi-chı̀ tio̍h án-choáⁿ pān. Goá tı̄ 6 goe̍h 18 jı̍t (lé-pài la̍k) kàu hit só͘-chāi, hit-mê-hng, kap in ê lāu-toā (chng-nı̍h ê thâu-lâng) siong-hoē nn̄g pái. In kóng, “Lín lâi chia bé tē khí pài-tn̂g che lín ū koân, goán boē-tit thang tòng lín, m̄-kú lín nā tı̄-chia lé-pài, kiaⁿ-liáu chia ê chheng-liân-poè oē khí-lâi hoán-tùi, ē ēng kiông-pō͘ ê chhiú-toāⁿ lâi khí pō͘-tāng, che sı̄ goán bô hoat-tō͘ thang chó͘-chí--ê, in-ūi in chin hoán-tùi lín ê kàu-hoē.” Sui-jiân sı̄ án-ni, goán koat-sim beh tı̄ hia chı̀n-hêng lé-pài. Keh-tńg-jı̍t (lé-pài-jı̍t chá-khí) ū jı̄, saⁿ cha̍p miâ ê hiaⁿ-tı̄ lâi hia kap goá saⁿ-kap lé-pài, tng goán iáu teh chū-chı̍p ê sı̂, ū thiaⁿ-kı̀ⁿ kòng-lô ê siaⁿ, ia̍h ū lâng khui-siaⁿ kóng, in lâi lah! Goán chū-chı̍p ê chhù sè-á-keng, goā-bı̄n khoan-khoah, bô jia bô cha̍h, goán khoàⁿ-kı̀ⁿ in jı̍p lâi kàu tiâⁿ-nı̍h lah! (Hit ê chêng-hêng goá sı̄ kiàn-siàu kàu m̄-káⁿ siá chhut-lâi). Hiah ê lâng taⁿ kúi-nā tàⁿ toā chho͘, chiū-sı̄ tùi chng-lāi ê chhè-tı̂ hia taⁿ lâi--ê. Goán chek-sı̂ chiong mn̂g koaiⁿ khí-lâi, lâng thè jı̍p āu-kak, nā sı̄ mn̂g liâm-piⁿ hō͘ in ēng chio̍h-thâu hám chhùi, chiū chiong toā-chho͘ tı̍t-tı̍t phoah jı̍p-lâi, phoah kàu kui keng chhù moá-moá sı̄, goán ta̍k lâng lóng chiâu-chiâu phoah tio̍h. Goá chiū kiâⁿ chı̀n-chêng chhut-lâi, siūⁿ beh kā in kóng oē, nā-sı̄ in m̄-thiaⁿ, chiong toā-chho͘ tùi goá tı̍t-lâm tı̍t-phoah, tùi thâu-khak téng kàu kha-té, kui seng-khu ù-oè moá-moá. Goá liâm-piⁿ kám-kak chı̍t hāng, goá siūⁿ kóng in tek-khak ū giâm-giâm siū chí-sı̄, ún-tàng m̄-káⁿ sûi-piān hē-chhiú hāi goā-kok lâng, chiū khiā tiāⁿ-tiāⁿ, chhut-chāi in só͘ ài khı̀ chò. In hit khoán ê só͘ chò, ū hō͘ tı̄-hia teh khoàⁿ ê lâng ke-thiⁿ sóng-khoài, chóng-sı̄ chāi goá pún-sin mā-sı̄ ū lı̄-ek ê só͘-chāi. Khún-tio̍k goán ê lâng ū ê ná béng-lia̍t, in tùi hiah ê bô tí-khòng ê sı̀n-tô͘, chhiu-chhàng ba̍k-kàng, khiú in ê thâu-chang, chhoah in ê chhùi-chhiu, thiah-lı̍h in ê i-chiûⁿ, phah in kàu thiám-thiám, goá khoàⁿ in ê ka-chiah-phiaⁿ, o͘-chhiⁿ chéng, siong-hûn moá-moá. Goá ū chı̄n só͘ ē beh khı̀ noâ-cha̍h hiah ê lâng, nā-sı̄ bô hāu, oa̍t-jú ke-thiⁿ in ê siū-khı̀. In mē goá, chiù-chó͘ goá, kah-ná chhin-chhiūⁿ hoat-kông chı̍t-iūⁿ. Ū ê gia̍h kùn-á beh oá lâi phah goá, in tiong-kan ū khah sı̄n-tiōng--ê, tùi chhiú kā i la̍k teh, chiah bô oá-lâi. In te̍k-pia̍t chhiau-chhē hit keng chhù ê chú-lâng, lòng phoà-piah, ta̍k keng pâng chhē thàu-thàu, hó kai-chài, hit jı̍t i chhut-goā, nā ū tı̄-teh kiám-chhái sit-lo̍h sı̀ⁿ-miā. Tāi-chı̀ chò liáu, in sûi lâng chiū tńg-khı̀, kan-ta lâu chı̍t tı̄n êng-lâng teh khoàⁿ goá, goá kui seng-khu ù-oè moá-moá. Lâi lé-pài ê lâng lóng sı̀-soàⁿ, chóng-sı̄ iáu ū kúi-ūi hū-jı̂n-lâng kap chhù-chú kúi ūi boē sı̀n Chú ê chhin-lâng kap goá saⁿ-kap tı̄-teh. Goá chiū ēng chúi lâm seng-khu, khiok bô oāⁿ saⁿ, chí-ū chhēng khùn saⁿ, ia̍h chia̍h tām-po̍h mı̍h koè tiong-tàu tǹg. Goá khiok bô tńg-khı̀, Tō͘-kun-eng goân-chāi toà hia, che sı̄ beh hō͘ in chai goán bô hòng-khı̀ khí kàu-hoē ê koat-sim. Tı̄ hit ē-po͘ goá chē tı̄ chı̍t keng sè-sè keng ê chhù-lāi ê sı̂, ū chin-chē lâng chhut tı̄ hò͘-kı̂-sim, chhut-lâi khoàⁿ só͘ tú-tio̍h ê sū. Tng siū kong-kek ê sı̂-chūn, goá ū toà chı̍t tiuⁿ hō͘-chiò (Lú-hêng kǹg) tı̄ seng-khu nih, hit tiuⁿ bô koh-iūⁿ pa̍t-hāng mı̍h, ia̍h lóng hō͘ in phoah kàu tâm lok-lok, goá chiū kā i thí-khui, hē tı̄ chhn̂g-téng lâi thèng-hāu i ta. Tı̄ hit sı̂ goá ū kóng chı̍t kù oē kóng, “Koaⁿ-hú nā khoàⁿ-tio̍h i pún-sin só͘ chhiam-ı̀n chit tiuⁿ su-lūi pı̀ⁿ kàu án-ni, m̄-chai beh cháiⁿ-iūⁿ.” Thêng chı̍t-tia̍p-á kú, Tō͘-kun-eng ê hiaⁿ-tı̄ chhe chı̍t ê hū-jı̂n-lâng toà chı̍t tiuⁿ phoe lâi hō͘ goá. In kā goá kóng, tāi-chı̀ kı̀-jiân kàu án-ni, kim-mı̂ m̄-thang toà Jı̄-lūn keh mı̂, tio̍h siat-hoat kap chit ūi hū-jı̂n-lâng chò-hoé koè-lâi Tō͘-kun-eng, i thang kā lí taⁿ hêng-lí. Goá chiū khoán hêng-lí kap i chò-hoé khı̀. Goán kiâⁿ boē loā-hn̄g ê sı̂, ū nn̄g ê lâng tùi boé-āu jip oá-lâi, kā goán kóng, Tı̄ chng lāi ū lâng chiong in ê lāu-lâng oa̍h-oa̍h teh kā i thâi, chhiáⁿ lín kín tò-tńg lâi. Goá khoàⁿ-chhut in ê chà-kè, kā in kóng, he sı̄ in ê chek-jı̄m kāng goán siáⁿ tı̄-tāi, chiū kū-choa̍t m̄ kap in khı̀, in chiū hē-chhiú lia̍h-goá, kui seng-khu kā goá chhiau thàu-thàu, ài beh tit-tio̍h goá ê hō͘-chiò; chin kai-chài, goá tı̄ chhut-hoat ê sı̂, ū chiong chit tiuⁿ pa̍k liâm tı̄ lāi-saⁿ ê toà-nih. In chiū pu̍ih-to chiong goá goā-saⁿ ê heng-chêng tē-á koah-khui, ǹg-bāng tùi hia lâi tit-tio̍h. Goá ê pió-á kap liân-á ka-la̍uh thô͘-kha hō͘ in khioh-khı̀, liōng-pit káⁿ-sı̄ chit ê sı̂-chūn. Tı̄ chit sı̂ ū kúi-nā ê choh-sit lâng tı̄ keh-piah hn̂g teh chò-kang, koáⁿ-kín cháu-oá lâi kái-kiù, chiong hit nn̄g ê kiông-tō koáⁿ-cháu. Í-āu goán khiok ū pêng-an kàu Tō͘-kun-eng ê só͘-chāi. Kúi-jı̍t āu goá tńg-lâi kàu hú-siâⁿ, chiah chai-iáⁿ goá ê kang-lâng í-keng tāi-seng goá tùi Jı̄-lūn tńg-lâi, ū chiong só͘ keng-koè ê sū pò kàu-sū-hoē. Kàu-sū-hoē ū chiong tāi-chı̀ pò-kò koaⁿ-hú (chheng-tiâu chèng-hú), ū lâng kā goá kóng, koaⁿ-hú tùi chit chân sū chin hùn-khài, in ū phài chı̍t ūi te̍k-jı̄m úi-oân lo̍h-khı̀ Pi-thâu beh hia̍p-chō͘ hia ê tē-hng koaⁿ saⁿ-kap pān-lí chit chân-sū. Chit nn̄g ūi kàu Jı̄-lūn beh tiau-cha ê sı̂, iû-goân tú-tio̍h chit khoán ê bú-jio̍k, chiū bô tit-tio̍h kiat-kó, khang-khang tńg-lâi. Koaⁿ-hú kā Léng-sū kóng, nā bô phài peng sı̄ bô hoat in ta-oâ, goán kap Léng-sū tâng-ı̀, kóng, án-ni pān khah bô ha̍p-gı̂, āu-lâi in tiong-kan ū chı̍t nn̄g lâng siū kéng-kài, goá ê pió-á kap liân-á goân-mı̍h hêng goá, koh poê goá tām-po̍h chı̂ⁿ, tāi-chı̀ chiū kái-koat. Chèng-hú ū chhut kò-sı̄ chek-pı̄ hiah ê lâng ê pháiⁿ só͘ kiâⁿ, ia̍h ū seng-bêng kóng, kàu-hoē kap châi-sán tong-jiân sı̄ lán ê. Sū-kiāⁿ āu, koè bô loā kú, Pa Bo̍k-su ū án-ni siá kóng: ...... Goá chin hoaⁿ-hí lâi kóng-khí, chāi hoān-lān tiong hiah ê Ki-tok-tô͘ só͘ hián-chhut ê hêng-ûi thang kóng sı̄ ta̍t-tit khó-chhú--ê. In ê sè-sio̍k chhin-lâng kong-jiân pàng-tiau kóng, koaⁿ-hú tùi chit chân bô ha̍p-lí teh chiu-soân hō͘ i hó sè, in beh pò oan-siû, nā-sı̄ hiah-ê sı̀n-tô͘ ēng hit khoán thang o-ló ê tiām-chēng ê thài-tō͘ khó͘-khǹg in kóng, “Bô iàu-kín, só͘ keng-koè ê kiat-kó nā ē-thang hō͘ goán tı̄ chit tē-hng tùi sı̀n kàu tit-tio̍h tē-ki, koè-khı̀ ê sū goán to-m̄ tui-kiù, goán beh ēng án-ni lâi kám-siā goán ê Siōng-tè.” Tâi-oân ê Ki-tok-tô͘ éng bô boē kı̀-tit chit chân sū. In siông-siông thê-khí chit chân lâi siàu-liām Pa Bo̍k-su ê un-jiû, kap i gâu thun-lún ê Ki-tok-tô͘ cheng-sı̂n. Iû-kı̂-sı̄, in éng-bô boē kı̀-tit lâi goán-sióng hit ūi So͘-kek-lân lâng, tùi i ê hoán-tùi-chiá só͘ kóng chit kù ku̍t-khe ê oē kóng, Chin phah-sńg, chiah-nı̍h hó ê pûi-liāu, chiah ê kàu lín lo̍h-tang ê sı̂, ún-tàng chin khiàm-ēng. Tı̄ Sèng-keng tiong kiám ū chı̍t kù pí ē-bı̄n chit kù khah ū ha̍h tı̄ Pa Bo̍k-su só͘ keng-koè ê kò͘-tián, “Siū lé-mē, chiū kā lâng chiok-hok, siū khún-tio̍k, chiū thun-lún, siū pòng-to̍k, chiū kā lâng hó chhùi; goán chiâⁿ-chò sè-kan ê pùn-sò, bān-mı̍h ê che-tái.” Hit keng kàu-hoē lō͘-boé ū soá-khı̀ ke-chhı̄ tē, Lāi-po͘-á ê só͘-chāi, 50 nı̂ āu, chiū-sı̄ 1932 nı̂, hit ūi chiong chhù bē lán ê Tiuⁿ A-kim ê sun, ū tı̄-hia chò bo̍k-su, che sı̄ chin chhù-bı̄ ê sū. (oân). (Tâi-oân Kàu-hoē-kong-pò 750-752 koàn; 1951 nı̂ 6-8 goe̍h)