Kàn-chèng ngiâ Pu̍t-kut ê Pió

Goán koè-lâi chit-pêng thoân tō-lí siông-siông thiaⁿ-kı̀ⁿ lâng kóng sı̄ Goā-kok-kàu kap in bô tı̄-tāi, ū-ê iā mē kóng sı̄ hoan-á-kàu, éng ài chó͘-tòng lâng kah i m̄-thang jı̍p. Hit-hō ê oē kiù-chin sı̄ bô chêng-lí, in-ūi Siōng-tè sı̄ thong Thiⁿ-ē ê Siōng-tè, m̄-sı̄ chı̍t-kok ê Siōng-tè, hit-hō ê oē lán m̄-thang thiaⁿ. Iū-koh hia ê kóng ê lâng ka-tı̄ jia̍t-sim teh pài-pu̍t khí-biō, lóng bē-hiáu-siūⁿ chit-ê pu̍t-kàu kı̂-sı̍t iā-sı̄ goā-kok-kàu, kap in koh-khah bô kan-sia̍p. Chit-ê oē m̄-sı̄ kan-ta goán teh chham lín piān, chiū-sı̄ lín pún-kok ê tha̍k-chheh-lâng iā chē-chē lâng chai, lín ê chheh iā ū kı̀-chài kóng Tiong-kok pún-té sı̄ bô pu̍t, kàu Hàn-tiâu pu̍t-kàu chiah tùi Ìn-tō͘-kok lâi; kok-ông peh-sèⁿ siū i bê-he̍k khı̀ thàn, iáu-kú chiông-tiong ta̍uh-ta̍uh ū bat-lí ê lâng siūⁿ teh-beh tû. Kàu Tông-tiâu Hiàn-chong ê Hông-tè, sı̄ Chú-āu 806-821, hit-sı̂ ū chı̍t-ki kut hē tı̄ Hōng-siông ê só͘-chāi, liû-thoân kóng sı̄ pu̍t-kut, m̄-chai í-keng loā-kú hē tı̄-hia. In-ūi Tông-Hiàn-chong chún hiah-ê hoê-siūⁿ ngiâ-chih hit-ki kut jı̍p Hông-kiong lāi, ū gâu ê jı̂n-sı̂n sèⁿ Hân miâ Jú tiâu-tı̂ chò chit-tiuⁿ pió khı̀ kàn-chèng i, chàu Hông-tè tio̍h tû-bia̍t hit-ê kut, bián-tit hō͘ peh-sı̀ⁿ tı̀-kàu kú-tn̂g ê hō-hoān. Khó-sioh hit-ê Hông-tè bô-beh thiaⁿ i, tian-tò kā i pián khı̀ chò Tiô-chiu-hú. I tı̄-hia chéng-tùn hong-sio̍k, kàu-hoà peh-sı̀ⁿ, bêng-bōng put-chí hián-iông; ta̍k-lâng chheng i chò Hân Bûn-kong, iū-koh khí-biō khiā-pi, kàu kin-á-jı̍t iáu-kú teh siàu-liām i-ê kong-lô, lâi chè-hiàn.

Chit-tiuⁿ-pió kı̀-chài Kó͘-bûn tē cha̍p-it pún, goán chiong hit-nı̍h lâi ké-soeh, Chit pió--nı̍h só͘-kóng--ê bô tek-khak lóng ē pı̂n-sı̀n--tit; put-kò sı̄ ài hō͘ lín chai.

Chit pió--nı̍h só͘-kóng ê sı̂n--jı̄ sı̄ chí tı̄ Hân Bûn-kong pún-sin; sı̄ jı̂n-sı̂n ê sı̂n--jı̄; ké-soeh chò "goá" iā thang.

Sı̂n bó͘-miâ kóng: Phah-sǹg chit-ê pu̍t ê sū, sı̄ goā-kok chı̍t-ê hoat-su̍t niā-niā, tùi Hō͘-hàn hit-sı̂ chiah jı̍p Tiong-kok, khí-thâu boē-bat ū. Chāi-chá N̂g-tè chē-ūi kàu pah-nı̂, hoè-siū chia̍h chı̍t-pah it-cha̍p hoè. Siàu-hō chē-ūi peh-cha̍p nı̂, hoè-siū chia̍h chı̍t-pah hoè. Chhoan-hiok chē-ūi chhit-cha̍p-káu nı̂, hoè-siū chia̍h káu-cha̍p-peh hoè. Khò-tè chē-ūi chhit-cha̍p nı̂, hoè-siū chia̍h pah-gō͘-hoè. Giâu-tè chē-ūi káu-cha̍p-peh nı̂, hoè-siū chia̍h chı̍t-pah cha̍p-peh hoè. Sùn-tè chham Tāi-ú hoè-siū lóng kàu pah-hoè. Hit-sı̂ thiⁿ-ē thài-pêng, peh-sèⁿ pêng-an khoài-lo̍k tn̂g hoè-siū; nā-sı̄ Tiong-kok iáu-boē bat ū pu̍t. Āu-lâi Un-tiâu ê Thong-ông iā chia̍h kàu pah hoè; Thong ê sun Thài-mō͘ chē-ūi chhit-cha̍p-gō͘ nı̂; Bú-teng chē-ūi gō͘-cha̍p-káu nı̂, chò sú-kı̀--ê bô kóng in ê hoè-siū kàu tó-ūi, phah-sǹg in ê siū-sò͘ iā lóng ū chiūⁿ pah-hoè. Chiu-tiâu Bûn-ông ê hoè-siū káu-cha̍p chhit hoè; Bú-ông ê hoè-siū káu-cha̍p-saⁿ hoè; Bo̍k-ông chē-ūi chı̍t-pah nı̂; chit-sı̂ pu̍t-kàu iáu-boē jı̍p Tiong-kok, m̄-sı̄ in-ūi ho̍k-sāi pu̍t chiah ē tit-tio̍h án-ni-siⁿ.

Kàu Hàn-tiâu Bêng-tè, hit-sı̂ taⁿ-chiah ū pu̍t ê hoat-su̍t; Bêng-tè chē-ūi chí-ū cha̍p-peh nı̂ niā-niā; hit-tia̍p hoán-loān sí-sit sio-soà, kok-ūn bô kú-tn̂g. Sòng, Chê, Liông, Tı̂n, Goân, Gūi, í-hō͘ ho̍k-sāi pu̍t chiām-chiām khı̂n-kín, hoè-siū sè-tāi ná-té. Sui-jiân Liông Bú-tè chē-ūi sı̀-cha̍p-peh nı̂; i chêng-āu saⁿ-koè siá-sin kèng-pu̍t; chè-hiàn chong-biāu bô-ēng seng-lé; chı̍t-jı̍t chia̍h chı̍t-koè, chí-sı̄ chhài-se koé-chí niā-niā; liáu-āu kèng-jiân hō͘ Hô͘-kéng só͘ pek, gō-sí tı̄ Tâi-siâⁿ, kok iā soà bia̍t-bô; ho̍k-sāi pu̍t kiû hok-khı̀ hoán-tńg ū hō-hoān. Chiàu án-ne khoàⁿ iā chiū chai pu̍t ê bē kham--tit hō͘ lâng ho̍k-sāi.

Tông Ko-chó͘ taⁿ-chiah chiap-tio̍h Sûi ê thiⁿ-ūi, chiū gı̄-lūn teh-beh tû hiah-ê pu̍t; khó-sioh tng-sı̂ ê jı̂n-sı̂n tı̀-sek bô koân, bē-ē chhim chai sian-ông ê tō-lí, kó͘-kim ê ha̍p-gı̂, saⁿ-kap chhián-bêng sèng-tō ēng--lâi kiù chit-hō pè-toan, chiū chit-ê tû-pu̍t ê tāi-chı̀ soà pàng-soah--khı̀. Sı̂n siông-siông oàn-hı̄n, to̍k-to̍k khim-gióng sèng-jı̂n bûn-bú choân-châi ê Hông-tè Bān-soè-iâ lí chı̀-sı̂n chı̀-sèng eng-hiông ióng-bú, sò͘ chheng pah-nı̂ lâi bô lâng ē pí--tit, taⁿ-chiah chē-ūi chiū m̄-chún Ìn-tō͘ lâng lâi chò hoê-siūⁿ sai-kong, koh m̄-chún siat biō-ú, sı̂n éng-éng phah-sǹg Ko-chó͘ ê chı̀-khı̀ tek-khak tùi Bān-soè-iâ ê chhiú lâi chò-chiâⁿ; hiān-kim chiū-sı̄ bē-tit liâm-piⁿ chò-chiâⁿ, kiám-thang pàng hō͘-i tian-tò sēng--mah?

Taⁿ thiaⁿ-kı̀ⁿ Bān-soè-iâ hō͘ chiah-ê hoê-siūⁿ khı̀ Hōng-siông ngiâ-chih pu̍t-kut, Gū-kà chiūⁿ-lâu lâi khoàⁿ in kng-jı̍p-khı̀ lāi-tiān; iū-koh kah chiah-ê biō-sı̄ sio-lûn-liû ngiâ-chih, saⁿ-kap khoán-thāi--i; sı̂n sui-jiân ke̍k-gōng, tek-khak chai Bān-soè-iâ bē-ē hō͘ pu̍t bê-he̍k, tı̀-kàu pı̄-pān chit-hō chun-chông ho̍k-sāi lâi ǹg-bāng hok-khı̀; tı̍t-tı̍t sı̄ phah-sǹg, hó nı̂-tang lâng hoaⁿ-hí-sim, thàn peh-sèⁿ ê ı̀-sù, thè Kiaⁿ-siâⁿ tha̍k-chheh lâng í-kı̍p peh-sèⁿ siat kı̂-koan, chò chhit-thô ê khı̀-khū niā-niā; kiám chin-chiàⁿ ū chhong-bêng ê jı̂n-kun khéng lâi sı̀n chit-hō ê sū--mah? Chóng-sı̄ peh-sèⁿ gû-chhún khoài siū bê-he̍k, oh--tit hiáu-lí; siat-sú khoàⁿ-kı̀ⁿ Bān-soè-iâ án-ne, chiū lia̍h-chò lí sı̄ chin-chiàⁿ sı̍t-sim teh ho̍k-sāi pu̍t; lóng beh kóng Hông-tè toā-toā ê sèng-jı̂n siōng-chhiáⁿ choân-sim kèng-sı̀n, lán peh-sèⁿ sı̄ hā-chiān ê lâng, m̄ eng-kai pí i khah sioh sı̀ⁿ-miā; kiaⁿ-liáu tı̀-kàu sio thâu-khak, sio chhiú-cháiⁿ, chiâⁿ-pah kui-kûn lâi sio keng-i choá-chı̂ⁿ, tùi chá kàu àm tāi-ke sa-khoàⁿ-iūⁿ; iū kiaⁿ-liáu āu-lâi lāu kap chíⁿ phû-phû iô-iô, pàng-sak pún-hūn ê sū-gia̍p kan-kí. Nā-m̄ liâm-piⁿ kı̀m-chí ngiâ pu̍t ê lâng tùi hiah-ê biō-sı̄ khı̀ sûn, tek-khak ū chām-chhiú chhò-sin lâi khoán-thāi iúⁿ-chhı̄--i; che sı̄ siong-hong pāi-sio̍k thoân kàu sı̀-hng hō͘-lâng chhiò, m̄-sı̄ sió-khoá ê sū.

Lūn-kàu pu̍t pún sı̄ goā-kok ê lâng, chham Tiong-kok giân-gú bô kāng, i-chiûⁿ koh-iūⁿ, chhùi bô kóng sian-ông ê hoat-tō͘ ê oē, sin bô chhēng sian-ông hoat tō͘ ê ho̍k, iā m̄-chai kun-sı̂n ê lí-gı̄, iā m̄-bat pē-kiáⁿ ê in-chêng. Siat-sú i-ê seng-khu kàu-taⁿ iáu tı̄-teh, hōng kok-ka ê bēng lâi kiàn-tiâu, Bān-soè-iâ nā-beh iông-ún chiap-la̍p--i, put-kò soan-lēng chı̍t-sı̂ hō͘ i kı̀ⁿ, kiâⁿ chú-pin ê lé, siúⁿ-sù i-chiûⁿ chı̍t-thò; kı̀ⁿ-liáu chhoā i chhut-khı̀ kèng-goā, bo̍h-tit hō͘ i tiàm kèng-lāi bê-he̍k peh-sèⁿ, khó-í; hòng-kiam i seng-khu sí í-keng kú, ko͘-tâ ê kut, ù-oè ê khı̀, kiám eng-kai hō͘ i jı̍p-lâi Hông-kiong-lāi? Khóng-chú kóng, Kèng kúi-sı̂n tio̍h lı̄-khui--i. Kó͘-chá ê Chu-hô͘, nā beh khı̀ kok--nı̍h tiàu-song, siōng-chhiáⁿ tio̍h kah sai-kong má-ı̂ tāi-seng ēng thô-ki sàu-tû soe-sap-khı̀, jiân-āu chiah káⁿ khı̀ tiàu-song, taⁿ, Bān-soè-iâ, lí bô iân-kò͘ chhú ù-oè ê kut-hâi, chhin-sin lı̂m-kàu khı̀ khoàⁿ, iā bô ēng sai-kong, iā bô ēng thô-ki, chiah ê jı̂n-sı̂n bô kóng-khí m̄-tio̍h, Gū-sú iā-bô kóng-khí sit-chhò, sı̂n sı̍t-chāi kiàn-siàu. Khún-kiû chiong chit-ê kut hoat-lo̍h hō͘ iú-si-koaⁿ tàn-lo̍h-khı̀ chúi--nı̍h hoé--nı̍h, éng-oán bia̍t-choa̍t hō-kin, choa̍t-tn̄g thiⁿ-ē giâu-gı̂, choa̍t-tn̄g āu-tāi ê bê-he̍k, hō͘ thiⁿ-ē ê lâng chai toā sèng-jı̂n ê só͘ chò iâⁿ-koè sim-siông bān-poē, kiám-m̄ heng-ōng khoàⁿ-oa̍h--mah? Pu̍t nā-sı̄ ū lêng-siàⁿ, ē chok-chōng, ē khián-chek, eng-kai chek-hoa̍t sı̂n ê seng-khu, Thiⁿ-kong teh kàm-chhat, sı̂n m̄ oàn-hı̄n, m̄ hoán-hoé.

Taⁿ ǹg-bāng Bān-soè-iâ bo̍h-tit kù-chāi sı̂n pek-chhiat khún-kiû kàu-ke̍k. Kín-sı̄n pài-pió hō͘ Bān-soè-iâ khoàⁿ; sı̂n chin-chiàⁿ kiaⁿ chin-chiàⁿ ùi.

(Tâi-oân Hú-siâⁿ Kàu-hoē-pò, Tē 16 koàn, 1886 nı̂ 10 ge̍h)