Táu-la̍k
Kúi-jı̍t chêng, hut-jiân-kan thiaⁿ-tio̍h goá só͘ siàu-liām ê lāu pêng-iú Mûi Kam-bū Bo̍k-su lı̄-khui sè-kan. Sim chin kan-khó͘. Ū lâng ài goá Kong-pò hō͘ lâng thang siàu-liām--i. Goá iā put-chí ı̀-ài. Khó-sioh bē thang siá chin siông-sè. Khah iàu-kín, chiong i tı̄ Tâi-oân ê sū, chiàu goá só͘ chai ê, kı̀ tām-po̍h, ǹg-bāng ē thang kap lia̍t-ūi saⁿ-kap siàu-liām--i.
1. Chheng-liân ê sı̂ kàu hiàn-sin
Bo̍k-su chhut-sı̀ kap tióng-sêng tı̄ kèng-khiân ê So͘-kek-lân. Tha̍k Kek-lah-su-ko ê Tāi-ha̍k, khı̂n-khı̂n bián-kióng, sêng-chek iu-siù, siông-siông chò Tāi-ha̍k iu-téng-seng ê tāi-piáu tı̄ ha̍k-kài thó-lūn.
Kàu Tāi-ha̍k chut-gia̍p liáu, sim lı̍p-chı̀ ài chò Soan-kàu-su khı̀ goā-kok thoân-tō. chóng-sı̄ sı̂ ki boē kàu, chiū chiām-sı̂ tı̄ pún-kok ê kàu-hoē chò kang.
Ū chı̍t mê-hng, khı̀ hù chı̍t ê Soan-kàu-su ê káng-ián-hoē, kóng-khí Soan-tō-hoē ê khiàm kang. chit ê Soan-kàu-su, chiū-sı̄ tı̄ Tâi-oân thoân-tō ê Pa Khek-lé Bo̍k-su. Thiaⁿ i kóng-khí Tâi-oân hái-sū ê siau-sit, sim siū kám-kek. Káng-ián āu, kap Pa Bo̍k-su saⁿ-kap chē, tit-tio̍h Pa Bo̍k-su ê khoàn-iú. Āu-lâi tit-tio̍h Siōng-tè ê liap-lí, kap Pa Bo̍k-su tùi Soan-tō-hoē ê chiu-soân, chiū koat-sim hiàn-sin chò Tâi-oân ê Soan-kàu-su.
2. Lı̄-khui pún-kok lâi Tâi
Koat-sim liáu-āu, m̄-káⁿ kā i ê lāu-bó kóng, in-ūi kiaⁿ-liáu lāu-bó hoân-ló, siū i chó͘-tòng, kàu beh chhut-hoat ê sı̂, chiah tùi lāu-bó kóng, lāu-bó kó-jiân siong-sim toā thı̂-khàu. Bo̍k-su thiàⁿ Chú khah koè-thâu thiàⁿ lāu-bó, sim bô siū iô-tāng, ēng chē-chē oē an-ùi i ê lāu-bó. Chiū án-ni lı̄-pia̍t lāu-bó, chhin-chhek, pêng-iú kap hiuⁿ-lí, lo̍h-chûn.
Siāng hit chiah chûn, kı̂-thaⁿ iáu ū nn̄g lâng tâng-sı̂ chı̀ goān iû-goân beh lâi tâi-oân ê Soan-kàu-su, chiū-sı̄ Lân Tāi-oē I-seng kap Liâm Tek-lia̍t Bo̍k-su. Siū Chú pı̀-iū, saⁿ lâng tı̄ Bêng-tı̄ 28 nı̂ (A. D. 1895 nı̂), 12 goe̍h 18 jı̍t, tùi Tâi-lâm An-pêng káng pêng-an chiūⁿ-lio̍k. Chiām-sı̂ toà tı̄ Tâi-lâm Sin-lâu, tùi Lı̂m Iàn-sı̂n Sian-siⁿ o̍h Tâi-oân ê thó͘-khiuⁿ.
3. Chāi Tâi soan-kàu
Kàu Bêng-tı̄ 29 nı̂ boé (A. D. 1896 nı̂), chiū soá lâi toà Chiong-hoà Sai-mn̂g ke 226 hoan-tē. Hit-sı̂ iáu-boē ū i-koán, chí-ū soè nn̄g-khám tiàm teh chò lé-pài ê só͘-chāi. Lé-pài-jı̍t 3, 40 lâng teh lé-pài nā-tiāⁿ. Chiām sı̂ ēng chit nn̄g-khám chò hêng-i, soat-kàu ê lō͘-ēng, āu-lâi chiah siat-hoat oāⁿ-ūi.
Bêng-tı̄ 32 nı̂ chiaⁿ-goe̍h, Mûi Bo̍k-su khı̀ Phêⁿ-ô͘, thâu chı̍t pái kap goá saⁿ-bat, chò-hoé pò͘-tō chò kang kúi-nā lé-pài ; āu-lâi tò-tńg lâi Chiong-hoà kap Lân I-seng chham-siâng, siá phoe hō͘ Kàu-sū-hoē, chhiáⁿ in oāⁿ Phêⁿ-ô͘ Lı̂m Ha̍k-kiong lâi Chiong-hoà, tit-tio̍h Kàu-sū-hoē ê chí-sı̄, hit nı̂ 3 goe̍h chhe, goá chiū oāⁿ lâi toà Chiong-hoà. Tùi hit-tia̍p liáu-āu, kap i saⁿ-kap chò kang, tit-tio̍h i ê thiàⁿ-thàng, chí-tō, siū i ê kám-hoà bián-lē. Saⁿ-kap pò͘-tō 20 nı̂ kú, keng-koè kúi-nā pah chng, lóng-chóng siat cha̍p-keng ê kàu-hoē.
Taⁿ chiong chit tiong-kan, goá siū kám-kek--ê, tāi-lio̍k kóng 4 hāng tı̄ ē-té :
(1) I ê pò͘-tō kap siat kàu. Lūn i ê pò͘-tō ê sū, goá ū chē-chē thang siàu-liām, chóng-sı̄ bē thang it-it lâi siá. Ài khoàⁿ kúi-nā tiám.
Khoàⁿ i ê in khı̂n. Nā bô chhut-goā, tı̄ Chiong-hoà chiū pài-it kàu pài-la̍k, ta̍k ê-po͘ 4 tiám khí, tı̄ chhı̄-tiûⁿ lāi pò͘-tō. Nā chhut goā khı̀ chng-siā, sı̄ chá-chá chhut, àm-àm jı̍p, chin-chiàⁿ sı̄ phi-seng tài-goa̍t ê in-khı̂n. Bô hun koâⁿ-joa̍h, bô lūn hn̄g-kı̄n; goá kap i chhut-khı̀, hán tit nn̄g lâng chò-hoé kóng, lóng-sı̄ i tı̄ chit chng kóng, goá chiū khı̀ pa̍t chng kòng-lô, chio lâng lâi thiaⁿ, lâng nā chū-chı̍p, goá chiū tı̄-hia kóng, i khoàⁿ goá teh kóng, bô phah-sńg sı̂ kan, koh koè-chng tı̄-hia kóng. Kàu tàu, kán-tan chia̍h piáⁿ phoè-tê, tiong tàu bô khoà hioh-khùn, chiū koh chiap soà. Chhin-chhiūⁿ chit khoán ê in-khı̂n, m̄-sı̄ goá ê pit hêng-iông ū koè-thâu, siat-sú khı̀ khah hn̄g ê só͘-chāi, chiū ēng chı̍t ê chng-siā chò kin-kù-tē, tùi hia ta̍k-jı̍t chhut-khı̀ kı̄n-hū ê po͘-thâu chò kang, kàu pài-la̍k chiah tńg-lâi Chiong-hoà.
Koh khoàⁿ i ê thun-lún kan-khó͘ Iau, chhùi-ta, bô bı̂n, le̍k-lō͘, ià-siān chiah-ê i lóng hoaⁿ-hí thun-lún. Tong sı̂ kau-thong put-piān, chē-chē sı̄ pō͘ kiâⁿ, chı̍t-jı̍t kiâⁿ kúi-nā phò͘-lō͘ khı̀ pò͘-tō sı̄ siông-siông. Ū chı̍t mê-hng tı̄ Khe-ô͘ pò͘-tō hó ki-hoē, poàⁿ-mê 11 tiám goā chiah soàⁿ-hoē, ko͘-put-chiong tio̍h tı̄-hia keh-mê; nā-sı̄ bô tàng hioh mê, kai-chài tit-tio̍h chı̍t ê chia̍h a-phiàn-hun lâng, miâ chò Kheng chek, i hó-ı̀, hit mê-hng goán nn̄g lâng saⁿ-kap khùn chı̍t ê toh-kūi 3 chhioh khoah, ka-chiah sio-phēng keh chı̍t-mê, sı̄m-chı̀ bat tı̄ Lâm-tâu saⁿ-kap hioh chı̍t keng hoàn-á-keng, ba̍k-sat m̄-bat kā-tio̍h se-iûⁿ lâng, hit mê-hng hō͘ ba̍k-sat kā put-chí siong-tiōng, iā sı̄ thun-lún. Bô-lūn tek-sı̂ put-tek-sı̂, siū húi pòng iā jím-siū. Chhin-chhiūⁿ án-ni ê chò kang, Siōng-tè khoàⁿ-kò͘--i, put-chí ū hāu-kó.
Ū chı̍t jı̍t, goán tı̄ Chiong-hoà ê biō-kháu teh pò͘-tō, tú ū chı̍t ê lāu-lâng beh lâi sio-kim, thiaⁿ-tio̍h Mûi Bo̍k-su teh kóng tō-lí, siū kám-tōng, lı̍p-khek hoán-hoé sı̀n Chú, í-āu jia̍t-sim pò͘-tō, kiù lâng chē-chē. Lâng bat liû-thoân kóng, “6 jı̍t bē tê-kho͘, 7 jı̍t kóng Iâ-so͘,” chiū-sı̄ chit ê lâng, i ê miâ kiò-chò Lāu-chı̀n peh, āu lâi chò tiúⁿ-ló.
Koh chı̍t lâng miâ Tân Lâi-choân, toà Toā-tō͘, beh lâi chhı̄-tiûⁿ bé mı̍h thiaⁿ Bo̍k-su kóng tō-lí, iā lâi hoán-hoé jı̍p kàu-hoē, soà tng tiúⁿ-ló.
Ta̍k só͘-chāi iā chéng-chí, liáu-āu chiū siat kàu-hoē. Tong-sı̂ bu̍t-kè sio̍k, i nā khoàⁿ ū kúi kháu-chàu lâi sı̀n Chú, chiū soè chı̍t khám tiàm chò pài-tn̂g, chhiáⁿ thoân-tō toà hia, tāi-seng hō͘ hoē-iú hū-tam kúi goe̍h-jı̍t ê chhù-soè (tong-sı̂ chı̍t goe̍h-jı̍t 2, 3 kho͘-gı̂n), āu-lâi hō͘ in hū-tam kúi goe̍h-jı̍t ê goe̍h-hōng (tng-sı̂ chı̍t goe̍h-jı̍t 6 kho͘). Hō͘ in ná o̍h kiâⁿ, án-ni siat kàu-hoē, pò͘-tō 20 nı̂ kú, siat 10 keng ê kàu-hoē.
Goá bat mn̄g i, “Lí án-choáⁿ chiah jia̍t-sim pò͘-tō, sı̄ sím-mı̍h in-toaⁿ ? ” I kóng, “In-ūi goá tha̍k Sèng-keng án-ni kóng, ‘Sı̀n ê lâng éng-oán oa̍h, m̄ sı̀n ê lâng éng-oán sí.’ Kı̀ jiân chai án-ni, m̄-kam bô chín-kiù lâng, lâi hō͘ lâng éng-oán sí.” Lán boē bat khoàⁿ-tio̍h Pó-lô, iáu-kú goá kap i chò-hoé 20 tang kú, chhin-chhiūⁿ kap Pó-lô chò-hoé. Só͘-í goá kóng, “I sı̄ Tâi-oân ê Pó-lô.”
(2) I ê khoán-thāi lâng.
Tùi thoân-kàu ê lâng. Ta̍k-nı̂ hā-kùi, chiū chū-chı̍p Tâi-tiong khu-lāi ê thoân-kàu-su tı̄ chı̍t só͘-chāi khui Siu-ióng-hoē, hō͘ thoân-kàu-su tit-tio̍h siu-ióng kap chē-chē lêng-sèng ê hó-mı̍h. Iū-koh gâu chhoē ki-hoē tı̄ ún-ba̍t ê tiong-kan, thé-thiap oān-chō͘ thoân-kàu-ka, chhin-chhiūⁿ Tāi-chèng 5, 6 nı̂, Au-chiu tāi-chiàn tong-sı̂, bu̍t-kè koân ê sı̂, i ūi-tio̍h thoân-kàu-ka, tháu i ê chı̂ⁿ-tē bô chió.
Koh tùi it-poaⁿ sı̀n-tô͘. It-sı̄ tông-jı̂n, bô hun pı̂n-chiān hù-kùi, put-lūn sı̂n-siong kùi-kheh, iâ-ló chhoan-tông, un-jiû kiong-kèng, í-lé siong-thāi.
(3) I ê koè-jı̍t kap chû-siān.
I m̄-sı̄ hó-koè ê lâng, pún-sin put-chí phok-sò͘, chhēng-chhah bô hó ; i ê lāu-bó bat kià iûⁿ-ho̍k lâi beh sàng i chhēng, nā-sı̄ i koh kià tò-tńg hêng lāu-bó, in-ūi kóng i nā chhēng hiah hó, lâng beh chhin-kı̄n--i, bô lı̄-piān. I só͘ chia̍h, iā sı̄ thong-sio̍k. Bat ū chı̍t pái, chú chia̍h ê lâng kā i bé chı̍t tè thô͘-thoh-hı̂, nā-sı̄ Bo̍k-su hiâm siuⁿ cheh-thoah, kiò chú-chia̍h--ê tio̍h koh koāⁿ khı̀ hêng bē-hı̂--ê. Chhin-chhiūⁿ án-ni khiām i pún-sin, chiong só͘ tit ê sin-súi, ēng tı̄ Chú ê bı̄n-chêng, hiàn hō͘ kàu-hoē, á-sı̄ hiàn hō͘ chı̀-bı̂-sè ê chı̍t-ê. Só͘ chò--ê, chē-chē m̄-sı̄ chiàⁿ-chhiú só͘ ē-thang chai-iáⁿ--ê. Lán só͘ chai, chhin-chhiūⁿ hiàn 4 chheng goā gı̂n khí Chiong-hoà pài-tn̂g. Kı̂-tha Chheng-chúi, Lâm-tâu, Chháu-tun, Jı̄-chúi, Khe-ô͘, Pı̂n-tong, Táu-la̍k téng-téng ê pài-tn̂g á-sı̄ tē, lóng ū i chû-siān ê iân-kò͘.
(4) I ê kı̂-tó.
I sı̄ kı̂-tó ê sèng-chiá. Put-lūn chò sím-mı̍h tāi-chı̀, toā kàu sè, i ēng kı̂-tó lâi chhut-hoat iā ēng kı̂-tó lâi siu-soah. Kap i chhut-khı̀ pò͘-tō, tio̍h kı̂-tó, tńg-lâi iā kı̂-tó. Goá khı̀ chhoē i ê sı̂, siông-siông tú-tio̍h i kūi-teh, chiū-sı̄ teh kı̂-tó. Tı̄ i ê toh-téng ū kàu-hoē ê miâ, iā ū thoân-kàu-chiá ê miâ kap hoē-iú ê miâ, mê-jı̍t khoàⁿ hiah-ê miâ tı̄ Chú ê bı̄n-chêng teh siàu-liām in. Sı̍t-chāi sı̄ kı̂-tó ê sèng-chiá.
4. Lı̄-khui Tâi-oân kui-kok
Í-siōng só͘ kóng hit khoán ê chò kang, tı̀-kàu phah-pháiⁿ sin-thé. Choè-āu tı̄ Tāi-ngá jiám-tio̍h jia̍t-pēⁿ (sím-mı̍h jia̍t, i-seng lóng m̄-chai), sin-thé ná bē kham-tit, chiū lı̄-khui Tâi-oân, tńg-khı̀ pún-hiuⁿ; sui-jiân sin-khu lı̄ khui Tâi-oân, iáu-kú sim bô lı̄-khui, tı̄ i ê bı̂n-chhn̂g-chêng ū tiàu nn̄g-hāng mı̍h, sı̂-siông teh siàu-liām i ê kàu-hoē kap i poàⁿ seng-gâi só͘ hōng-hiàn ê Tâi-oân, Hit nn̄g-hāng mı̍h, chı̍t hāng chiū-sı̄ kam-chià-kó, koh chı̍t hāng chiū-sı̄ i pò͘-tō ê sı̂ só͘ teh ēng ê hō-thâu (lat-pah). Tùi tńg-khı̀ kàu choè-kı̄n, tāi-khài nn̄g goe̍h-jı̍t, i kià chı̍t tiuⁿ phoe lâi hō͘ goá, múi pái teh mn̄g Tâi-oân ê kàu-hoē, koh siàu-liām bô soah.
I sui-jiân sin-thé chin lám, iáu-kú chin bián-kióng, ū tù kúi-nā pún chheh, he̍k-sı̄ kóng-khí kó͘-tāi ê kàu-hoē á-sı̄ kàu-gı̄ ê soat-bêng, put-chí hó ê chheh. Koh tı̄ 1920 nı̂, siū chèng ha̍k-chiá ê soán-poa̍t, khı̀ hoat-piáu i ê lūn-soat, put-chí hó miâ-siaⁿ, siāng-sı̂ siū chhui-chiàn, tit-tio̍h Sı̂n-ha̍k Phok-sū (D.D.) ê ha̍k-ūi.
5. Soah i ê tio̍h-boâ
Chú chı̄n-tiong ê lô͘-po̍k. Goá chhin-ài ê pêng iú, Chú soah i ê tio̍h-boâ. Tı̄ 1940 nı̂ 2 goe̍h 28 jı̍t, kéng-tiàu i jı̍p I só͘ pı̄-pān khoài-lo̍k ê pâng-keng. Chiàu Sèng Sı̂n só͘ kóng, “Soah i ê tio̍h-boâ lâi an-hioh, i só͘ chò ê kang iā toè i” (Khé-sı̄-lio̍k 14 : 13).
I pí goá khah ū hok-khı̀, 75 nı̂ ê chhut-goā, taⁿ tāi-seng goá tńg-khı̀ Pē ê ke. Goá siá kúi kù siàu-liām i. Kèng-kím tui-tàu. Iā goān tāi-ke thè Mûi bo̍k-su-niû kı̂-tó, hō͘ i oē tit Chú ê an-ùi.
(Tâi-oân Kàu-hoē Kong-pò tē 664 hō,1940 nı̂ 7 ge̍h)
