Kavalan a-má

2001 nı̂ sin-le̍k 5 goe̍h chhe 5 hit kang, siā-thoân ê lâng chio-chio--leh beh khı̀ Hong-pin Sin-siā chhoē Kavalan ê Kai Bān-lâi sian-seⁿ. E-tàu chı̍t tiám, goán la̍k ê lâng ùi Hoa-lian-chhı̄ chhut-hoat, beh oá saⁿ tiám chiah kàu Sin-siā, thâu chı̍t pái lâi kàu chit-ê só͘-chāi, tú khoàⁿ--tio̍h ê kám-kak kap Hoa-lian it-poaⁿ oá hái-kháu ê pō͘-lo̍k bô siáⁿ-mih bô-kâng, ū chı̍t keng khanpang téng-thâu siá『葛瑪蘭薪傳』ê kám-á-tiàm, èng-tong sı̄ chit keng. Kò͘-tiàm--ê sı̄ Kai Bān-lâi ê cha-bó͘-kiáⁿ, i kóng in lāu-pē kui chái-khí tán bô goán, tiong-tàu tō chē-chhia khı̀ Hoa-lian-chhı̄ chham-ka『蘭陽週』ê oa̍h-tāng--a, kap Kai Bān-lâi iok ê G iok gah têng-tâⁿ--khı̀, ta̍k-ê lóng kám-kak put-chí-á sit-lé; chı̍t choā lō͘ mā khiâ hiah hn̄g--a, bē-sái án-ne tō tńg--khı̀, goán tō lâu lo̍h-lâi kap in cha-bó͘-kiáⁿ khai-káng, sūn-soà kau-koan, boé--á, i chhoā goán khı̀ chhoē chı̍t ê a-má. Lı̄ kám-á-tiàm bô joā hn̄g ê só͘-chāi tō-sı̄ a-má ê chhù, i chı̍t ê lâng tı̄--leh, teh kńg kin-chio-si, goán hiông-hiông oat tùi i chia lâi, ū khah chheⁿ-kông. A-má toà ê só͘-chāi sı̄ hit keng chhù ê piⁿ-á-keng, sè-sè keng-á, bē kài toā-keng, m̄-koh ài ū ê mı̍h-kiāⁿ lóng chiâu-chn̂g, pâng-keng, chàu-kha, piān-só͘, toh-á, í-á, tiān-oē, koh ū ka-tı̄ pha̍k ê ko-lê-chhài-koaⁿ, kán-tan ê ka-kū, chheng-khı̀ ê thô͘-kha, khoàⁿ ē chhut-lâi a-má ê seng-oa̍h kài kán-tan, ài chheng-khı̀-siùⁿ. A-má koh teh giâu-gı̂ goán chit-tı̄n lâng ê sı̂-chūn, goán tō seng kái-soeh kóng goán sı̄ Su-ı̄ⁿ ê ha̍k-seng, pún-té beh chhoē Kai Bān-lâi, m̄-koh iok bô hó-sè, i chit-má bô tı̄--leh, lō͘-boé tı̄ tiàm--nih khoàⁿ-tio̍h a-má chò ê tē-á, Kai Bān-lâi ê cha-bó͘-kiáⁿ chiah choā goán lâi chhoē a-má khai-káng. “A-má, lí tiāⁿ-tiāⁿ chò kin-chio-tē-á--o͘?” T tòng bē tiâu seng mn̄g. “Hehⁿ ā, goá iōng án-ne kúiⁿ ā, Jı̍t-pún-lâng chù-bûn--ê.” A-má chhiú the̍h kin-chio-si khai-sí kńg. “Kin-chio-si ài pha̍k hioh?” “Hehⁿ, koh ài khau-khau--leh.” “Iōng siáⁿ-mih khau?” “Iōng to-á khau--a, iōng kin-chio-to-á.” “Ah nn̄g tiâu kin-chio-si beh án-choáⁿ chiap--khí-lâi?” “Tō án-ne chiap ā, iōng pa̍k--ê.” A-má the̍h nn̄g tiâu kin-chio-si phah-kat hō͘ goán khoàⁿ. “Bô ba̍k-kiàⁿ khoàⁿ bē tio̍h, goá ê ba̍k-kiàⁿ neh...” Ta̍k-ê tō kā a-má tàu chhoē ba̍k-kiàⁿ, chiok lı̄-hāi--ê-o͘, khoàⁿ bô kat-thâu kóng... Kin-chio-si sı̄ khau kin-chio-phoê pha̍k ta lâi--ê, chı̍t si chı̍t si khau gah chiok iù--ê, ná-chhiūⁿ chiam-soàⁿ kāng-khoán, éng-koè Jı̍t-pún-lâng lóng bé a-má chò hó ê tē-á, chit-má sı̄ beh bé kui-khún kńg hó--ê, chit-choā beh tı̍h chhit lia̍p, chı̍t lia̍p ài chı̍t kong-kin. A-má mā ū iōng kin-chio-si chò saⁿ, khǹg--leh mā bē pháiⁿ, m̄-koh beh sé ê sı̂ bē-sái chı̀m-chúi chı̀m siuⁿ kú. I chit hāng kang-hu, chhiâng-chāi hông iau-chhiáⁿ khı̀ sı̀-kè piáu-ián án-choáⁿ chò kin-chio-si kap kin-chio-pò͘. “A-má, lí che kin-chio-si chı̍t kńg án-choáⁿ bē?” “Iōng chhı̀n--ê ā, Jı̍t-pún-lâng ē the̍h pōng-á lâi, Jı̍t-pún-lâng in ê chı̍t kong-kin pí lán chia khah khin.” “Chit kài kám sı̄ in tē chı̍t pái kā lí bé?” “Bô--lah, ū kúi-nā pái--a, in éng-koè lóng bé chò hó ê kin-chio-tē-á.” “Ah chit-má in nah ē kan-taⁿ bé kńg hó ê kin-chio-si?” “Jı̍t-pún-lâng tō chù-bûn án-ne ā, mā m̄-chai in beh the̍h hō͘ siáng chò? M̄-chai in beh án-choáⁿ chò neh? Lāu-lâng bô tāi-chı̀ tō bóng chò ā.” “A-má beh chia̍h-hun, lín beh chia̍h--bô?” Chit chūn, a-má giàn-hun, the̍h chı̍t pau pe̍h-tn̂g--ê chhut--lâi. “To-siā, goán ka-tı̄ ū chah--lah.” Goán chı̍t sı̂ soah gāng--khı̀, iáu m̄-bat tú koè ē chú-tōng kiò lâng pok-hun ê a-má, bô chhiūⁿ it-poaⁿ-lâng lóng kóng pok-hun m̄-hó, cha-bó͘ gín-á koh khah m̄-thang pok; L kap H chit nn̄g chiah hun-thâng chiâⁿ hoaⁿ-hí tn̄g-tio̍h hun-phoāⁿ. “Nā-sı̄ bô hun, a-má chia ū neh.” A-má in tau sı̄ in a-má ê sı̂-tāi ùi Gı̂-lân poaⁿ--lâi-ê, i tı̄ chia chhut-sı̀. “A-má, lí chit-má kúi hoè--a?” “76--a.” “Kap goán a-má chha-put-to neh.” “Lāu--a, tō beh khı̀ soaⁿ-téng--a.” Ta̍k-ê gāng chı̍t bió, chhiò-siaⁿ chiah toā-toā-la̍t pàng--chhut-lâi, liân a-má ka-tı̄ mā chhiò gah. I sui-bóng 76 hoè--a, m̄-koh sin-thé iáu chin ióng-kiāⁿ, lâng koh khai-lóng, ài kóng-sńg-chhiò. “Kúi-nā nı̂ chêng lín khı̀ Tâi-pak piáu-ián ê sı̂-chūn lí kám ū khı̀?” “Siáⁿ-mih piáu-ián? Thiàu-bú--o͘?” “Hehⁿ--lah.” “Ū ā, goá sı̄『巫婆』ā, in kiò goán chhiùⁿ-koa, goá tō chhiùⁿ ā, boé-chhiú in the̍h lo̍k-im-ki chhut-lâi thiaⁿ, goá kóng: ‘hâⁿ-á, beh nah ū che goá lóng m̄ chai-iáⁿ.’ In mn̄g kóng lín chhiùⁿ-koa kám ū ı̀-sù? Goá kā kóng ū ā, chhiùⁿ-koa tong-jiân mā ū ı̀-sù. In koh kiò goán thiàu-bú, goá kóng goán Kavalan a̍h bô thiàu-bú ā, phoà-pēⁿ--ê ū--lah, goán kan-taⁿ kā lâng khoàⁿ-pēⁿ ê sı̂-chūn chiah ū--lah, goán Kavalan a̍h bô thiàu-bú ā.” “Kám ū siàu-liân--ê ē-hiáu?” “Ū ā, Kai Bān-lâi kap Phoaⁿ Kim-eng chit-má lóng ū teh kà ā. Goá kā in kóng goá lāu--a, lín ài o̍h. Hiah-ê siàu-liân-á ài lāu-hoè-á khan in chhiùⁿ chiah ē-hiáu chhiùⁿ.” “『巫婆』lín ê oē kám sı̄ kiò ang-ı̂?” “Hâⁿ? Siáⁿ-mih âng-ı̂ⁿ?” M̄-sı̄ ê khoán, bo̍k-koài a-má thiaⁿ bô. “Kavalan ê oē án-choáⁿ kóng?” “Matiiu.” Chit chūn goá chiah chai-iáⁿ m̄-sı̄ choân-pō͘ ê Pêⁿ-po͘-cho̍k lóng kā che kiò chò ang-ı̂. “Matiiu kám sı̄ cha-bó͘--ê chiah ē-sái chò? Ah-sı̄ cha-po͘--ê mā ē-sái?” “Goán lóng cha-bó͘--ê-lah, cha-po͘--ê bē-sái--lah.” “Goán ma-ma a-má mā lóng sı̄ matiiu, goá 10 hoè tō toè tı̄ goán ma-ma piⁿ--á, ná khoàⁿ ná o̍h.” A-má soà leh kóng. “Matiiu sı̄ lín ma-ma kà--lí-ê-o͘?” “M̄-sı̄ kà, kap chò tâng-ki kāng-khoán ā, ē jı̍p tō ē jı̍p, bē jı̍p mā bô hoat-tō͘.” “Kám koh ū lâng ē-hiáu? Mā-sı̄ matiiu?” “Bô--a-lah, kan-taⁿ chhun goá ē-hiáu niâ, goán mā ū teh kà siàu-liân-á, ài lāu-hoè-á chhoā siàu-liân-á chiah ē--lah.” “Chit-má kám koh ū lâng ē lâi lí chia khoàⁿ-pēⁿ?” “Khah bô--a-lah, chit-má ê lâng chiok chē lóng sı̀n-kàu--a. Khah chá Gı̂-lân ê lâng chò chit chióng--ê (matiiu) lóng mā peh khı̀ chhù-boé-téng, tio̍h chia̍h-chhài, phoà-pēⁿ ê lâng mā ài chı̍t kò-goe̍h bē-sái chia̍h-chho, chit-má ê lâng lóng bô-ài--a-lah.” “A-má lí kám ū sı̀n-kàu?” “Khah chá ū--lah, chit-má bô hoat-tō͘--a, goán lāu-hoè-á kóng i nā-sı̄ sí--khı̀, tō bô lâng thang kā hōng-sāi--a, m̄-chiah bô koh sı̀n-kàu.” “Lín tau chit-má sı̄ pài-pài--ê-hohⁿ?” “Pài hu̍t-chó͘, koan-im, chè-kong, Lí-lô-chhia, kong-má. Pài-pài, pài chhùi--lah, ah nā ū ti-bah, ke-bah, pài liáu tō chia̍h--a, pài chhùi--lah.” A-má chiâⁿ chhiò-khoe neh, hō͘ goán thiaⁿ gah kiōng beh chhiò phoà pak-tó͘. A-má chêng kúi kang-á poa̍h-tó, chit lé-pài tú ùi pēⁿ-ı̄ⁿ toà saⁿ kang tńg--lâi niâ. I-seng khui ê io̍h-á chia̍h liáu, a-má hiâm chhàu-chho, ài pō͘ pin-nn̂g siau chhàu-chho-bı̄, tō phâng chı̍t nâ-á pin-nn̂g chhut--lâi, pin-nn̂g toā-toā-lia̍p, koh ū láu-hio̍h-á, lóng sı̄ i ka-tı̄ chèng--ê. “Lín beh chia̍h--bô?” “A-má, chiah toā-lia̍p beh án-choáⁿ chia̍h?” “Án-ne chia̍h ā, a-má chia̍h hō͘ lín khoàⁿ.” A-má kā pin-nn̂g kā--khui, chí ó͘ hak-ka̍k, pau chı̍t-koá hio̍h-á hām chio̍h-hoe. “Oah! A-má, lí ê chhùi-khí ū-kàu lāi--ê, goá kā bē iâⁿ......” S hām K mā the̍h chı̍t lia̍p pin-nn̂g. “Ē--lah, goá to kā ē--a, lí kā khoàⁿ-māi--leh.” A-má chhiò-chhiò khoàⁿ goán chiah-ê kâu-gín-á. Ta̍k-ê mā o̍h a-má án-ne, chı̍t lâng the̍h chı̍t lia̍p pin-nn̂g. “Chí ài ó͘--khí-lâi neh, nā bô ē siap-siap, làu-sái ê sı̂-chūn tō ē-sái pō͘ chí--a.” A-má te̍k-pia̍t kā goán hoan-hù. “Án-ne goán chah koá chí tńg--khı̀ hó--a, làu-sái ê sı̂ tō iōng ē tio̍h--a.” “Goán pō͘ pin-nn̂g lóng mā bē o͘-pe̍h phùi, bô chhiūⁿ chı̍t-koá sái kè-têng-chhia--ê long o͘-pe̍h phùi, chiok bô oē-seng--ê.” A-má sè-hàn ê sı̂ pin-nn̂g tō khai-sí chia̍h--a, hun sı̄ kiat-hun seⁿ-kiáⁿ liáu-āu chiah ū pok--ê. Koè chı̍t-khùn-á, a-má sa chı̍t pau pha̍k ta ê hiāⁿ chhut--lâi, tō khai-sí kńg hun, che sı̄ goán thâu chı̍t pái khoàⁿ lâng kńg hun lâi pok, ta̍k-ê lóng khoàⁿ gah chiok sim-sek--ê. “Che tō-sı̄ lín kóng ê ‘hiāⁿ’, khah chá goán a̍h bô chı̂ⁿ thang bé hun--a, lóng mā tı̄ lō͘-piⁿ bán chháu-á lâi kúiⁿ, chhiūⁿ chhiah-cha-bó͘-á, goán lóng mā bán he, lō͘-piⁿ chiok chē--ê, hiāⁿ sı̄ ū chı̍t pái goá khı̀ Tâi-pak, lâng pò--goá-ê, kóng che tùi hı̀-kńg bē-bái.” A-ma ná kńg ná kóng hō͘ goán chai. “A-má, hiāⁿ lín ê oē án-choáⁿ kóng?” “Kolapa.” “Nā beh kúiⁿ iōng pe̍h-choá khah hó, bô sek--ê khah hó.” A-má lih chı̍t tiuⁿ la̍h-jı̍t-choá teh kńg, sūn-soà kā goán chò pó͘-chhiong soeh-bêng, goán thiaⁿ--tio̍h, tō sûi ùi seng-khu piⁿ chah ê pit-kı̀-phō͘-á lih kúi-nā tiuⁿ pe̍h-choá hō͘ a-má. “Oah, chiah chē--o͘, án-ne lín kám koh ū thang iōng?” A-má kā pe̍h-choá the̍h--koè-khı̀, chiâⁿ hoaⁿ-hí ê khoán, i kóng chiah-ê pe̍h-choá ē-sái iōng chiok kú--a. Goán ta̍k-ê lâng mā toè a-má kńg hun, kńg hó liáu-āu, ta̍k-ê hèng-chhih-chhih beh pok khoàⁿ-māi--leh. “Ah! Sio--khí-lâi-a.” K toā-siaⁿ teh ai. “Nah ē suh bô?” Oāⁿ S teh hoah. “Lài-tah tiám hó tō ná suh, bô sè-jı̄ sio--khí-lâi tō kín kā pûn hō͘ hoa tō hó--a; choá m̄-thang hō͘ chhùi-noā iōng tâm--khı̀, siuⁿ tâm tō suh bô--a.” A-má tòng bē tiâu kā in nn̄g ê kà. Ta̍k-ê chiàu a-má ê hoan-hù koh chhı̀ kúi-nā pái, chóng-sǹg ta̍k-ê lóng kńg hó teh pok--a. Goán koh kóng-sńg-chhiò kóng ē-sái lâi sêng-lı̍p Kńg-hun-siā, bú Tâi-bûn-siā bô siáⁿ lâng beh lâi, nā oāⁿ Kńg-hun-siā èng-kai ē-sái chio-tio̍h bē-chió lâng. A-má soà--lo̍h-khı̀ kóng-tio̍h i kiat-hun ê sı̂-chūn, nn̄g koàn bí-chiú tō kái-koat--a, mā bô chhiáⁿ lâng-kheh, i ê ang-sài sı̄ Hōng-lı̂m ê Hak-ngı̀n, hō͘ i chio--ê. “Án-ne lín kiat-hun liáu-āu sı̄ kóng siáⁿ-mih oē, kám ū kóng Kheh-oē?” Kāng-khoán sı̄ Hak-ngı̀n ê T sûi mn̄g. “Bô--lah, goán kāng-khoán sı̄ kóng goán Kavalan ê oē ā.” “I bô kà lí kóng Kheh-oē--o͘?” M̄ sí-sim ê T kè-sio̍k mn̄g, siūⁿ beh thè Hak-fa tı̄ Kavalan ê tē-poâⁿ chhoē seⁿ-lō͘ ê khoán. “Bô ā, goán chia a̍h bô Kheh-lâng--a.” “A-má, lí ê Hō-ló-oē kóng gah chiok hó--ê neh, án-choáⁿ o̍h--ê? Chia kám ū Hō-ló-lâng?” Kóng bó-gí chhàu-leng-tai ê S kā mn̄g. “Mā bô, thiaⁿ lâng án-ne kóng tō ē-hiáu kóng--a, mā-sı̄ bē liàn-túiⁿ.” “Chiok liàn-túiⁿ ā.”A-má ê Hō-ló-oē kóng sı̍t-chāi--ê, lóng pí goán chiah-ê siàu-liân-á khah liàn-tńg. “A-má, lí mā ē-hiáu kóng Tiong-kok-oē--o͘? Siáng kā lí kà--ê?” Goán tú-chiah thiaⁿ a-má iōng Hoâ-gí teh kap in sun kóng tiān-oē. “Thiaⁿ goán sun kóng--ê, goá kóng liáu bē liàn-túiⁿ--lah.” A-má koh kè-sio̍k kóng in chia lóng kóng Kavalan ê oē, keh-piah ê Pangchah nā lâi, in chiah oāⁿ kóng Pangchah ê oē. “A-mí-á thiaⁿ bô goán ê oē, in nā lâi, goán tō kóng A-mí-á ê oē, bô, goán phó͘-thong-sı̂-á lóng mā kóng goán Kavalan ê oē.” Sin-siā sı̀-kho͘-liàn-tńg lóng sı̄ Pangchah ê pō͘-lo̍k, a-má kā goán kóng Pangchah ê lâng khah chē, nā-sı̄ beh kà in Kavalan-oē, in o̍h bô saⁿ kù tō kóng bē-hiáu--a. Tû-khı̀ che, i koh ē-hiáu kóng Jı̍t-gí kap Truku ê oē, sı̄ i chò gín-á ê sı̂, khı̀ Truku pō͘-lo̍k tha̍k-chheh o̍h--ê. “Goán nā tńg-khı̀ Gı̂-lân ê sı̂, in lóng mā kóng: ‘hâⁿ-á, lín sı̄ án-choáⁿ, nah ē liam-mı̄ kóng A-mí-á ê oē, liam-mı̄ kóng Jı̍t-pún-oē.’ Gı̂-lân hit-pêng tō khah bô teh kóng Kavalan ê oē, kiaⁿ lâng kóng in sı̄ Pêⁿ-po͘-hoan, goá a̍h bô iàu-kín--a, lán to hoan ā.” A-má chhiò-chhiò kā goán kóng. “Sı̄ Jı̍t-pún-lâng kóng lín sı̄ Pêⁿ-po͘-hoan--o͘?” “Bô--lah, sı̄ Tâi-oân-lâng, lín Hō-ló-lâng--lah.” “Jı̍t-pún-lâng bô--o͘?” “Bô.” Soà--lo̍h-khı̀ iau-kúi ê T koh mn̄g chı̍t-toā-tui iú-koan chia̍h-mı̍h ê būn-tê. Kap a-má kóng chı̍t po͘, sı̂-kan mā bô chá--a, goán kā a-má ê tiān-oē chhau--lo̍h-lâi liáu-āu tō kap a-má sio-sı̂, a-má koh it-tı̍t kiò goán āu-choā nā khı̀, tio̍h-ài tı̄ in tau koè-mê. Boé-àm-á goán khiâ o͘-tó͘-bái iân hái-kı̂ⁿ-á ê kong-lō͘ ǹg pak-pêng khiâ--tńg-khı̀, hái-bı̄n bô chı̍t-sı̂-á tō àm--lo̍h-lâi, khoàⁿ ē tio̍h chı̍t pha chı̍t pha khai-sí tiám-to̍h ê hı̂-chûn toā-teng. A-má chia chiâⁿ chē lâng lâi, ū Tiong-gián-ı̄ⁿ ê kàu-siū, mā ū it-poaⁿ ê tāi-ha̍k-seng, tāi-pō͘-hūn lóng sı̄ lâi chia chò ha̍k-su̍t gián-kiù--ê, mn̄g a-má iú-koan Kavalan sı̀n-gióng, gí-giân......chiah-ê mı̍h-kiāⁿ, goán ê tiōng-tiám m̄-sı̄ khǹg tı̄ chia. A-má ná chhiùⁿ-koa ê gí-khı̀, soah hō͘ goán kám-siū tio̍h pí ha̍k-su̍t gián-kiù koh khah chē ê mı̍h-kiāⁿ. Lı̄-khui Hoa-lian liáu-āu, goá nā ū ki-hoē tńg-khı̀ Hoa-lian, lóng ē koh khı̀ chhoē a-má, sui-bóng i bô tek-khak ē kı̀-tit goán, m̄-koh ta̍k-pái khı̀, hoah chı̍t siaⁿ “a-má” liáu-āu, goán tō koh chhiūⁿ má-sun-á kāng-khoán, kè-sio̍k téng chı̍t tàu iáu-boē kiat-sok ê oē-tê. (TGB Thong-sı̀n tē 56 kı̂, 2004 nı̂ 5 goe̍h)