Lāi-goā-kho Khàn-hō͘-ha̍k/Tē 9 Chiuⁿ

TĒ 9 CHIUⁿ

SÎN-KENG HĒ-THÓNG

Sîn-keng sī teh chú-cháiⁿ sin-thé ta̍k só͘-chāi chok-iōng ê ki-koan, ū hun chòe:

1. Tiong-chhu-khì-koan (central nervous organ).

2. Thoân-tō-khì (conducting nerves).

3. Chiong-khì (end organs).

I. Tiong-chhu-khì-koan chiū-sī náu-chhé (brain), kap chek-chhé (spinal cord), chòe sîn-keng tiong-ng ê chèng-hú; sî-siông teh siū seng-khu ta̍k só͘-chāi chin chōe ê chhì-kek (stimulus), koh-chài kàng bēng-lēng kàu kun-bah, hō͘ i ōe thàn i ê ì-sù (tē 91, 93 tô͘).

II. Thoân-tō-khì sī sîn-keng-chhiam-î lâi chiâⁿ ê, (ū-sî kiò-chòe náu-kun, náu-sòaⁿ, nerve). Tī chiah-ê ê tiong-kan ū-ê thoân chhì-kek kàu tiong-chhu-khì, ū-ê sàng bēng-lēng kàu bé-liu, chhin-chhiūⁿ tiān-sìn-sòaⁿ ê khoán (tē 93 tô͘).

III. Chiong-khì sī chhin-chhiūⁿ ta̍k só͘-chāi siat ê tē-hng thiaⁿ, lâi kám-siū kio̍k-pō͘ ê chhì-kek. Chiah-ê chhì-kek sī chhin-chhiūⁿ peh-sìⁿ jiáu-loān á-sī hoaⁿ-hí, á-sī ūi-tio̍h sím-mi̍h tāi-chì beh ji̍p pín; i ê chhì-kek, seng kàu thiaⁿ, chiū-sī chiong-khì; chiah keng-kè thoân-tō-khì, chiah sàng kàu tiong-chhu-khì. Chiong-khì sī teh chòe chit hō ê lō͘-ēng, chhin-chhiūⁿ ngó͘-koan-khì hit khoán-ê.

Náu kap chek-chhé thang pí-phēng chhin-chhiūⁿ kòng tiān ê lâng, tī tiān-pò-kio̍k, iā sîn-keng chhin-chhiūⁿ tiān-sòaⁿ; tùi tiān-pò-kio̍k sì-kòe thoân kàu ta̍k só͘-chāi. Tùi gōa-bīn hit ê lâng siū tiān-pò kóng-khí gōa-bīn ê sū; iā i thang kòng tiān-pò, kàng bēng-lēng kah gōa-bīn ê lâng tio̍h chòe tāi-chì.

Kun-bah, chôaⁿ-thé ê lāi-bīn ū chiong-khì, tùi thoân-tō-khì siū-tio̍h tiong-chhu-khì ê bēng-lēng, lâi kiâⁿ i ê chok-iōng.

Sîn-keng-cho͘-chit sī sîn-keng sòe-pau, kap sîn-keng chhiam-î, í-ki̍p chit ê te̍k-pia̍t kiat-liân ê cho͘-chit lâi chiâⁿ.

Chiah ê sîn-keng sī tùi náu-chhé kap chek-chhé hun chhut-ê; sī chin chōe ê sīn-keng-chhiam-î chū-chi̍p saⁿ-ha̍p lâi chiâⁿ, kàu tī sin-thé ta̍k só͘-chāi, chiām-chiām hun, khì kàu hō͘ ba̍k-chiu só͘ khòaⁿ bōe-tio̍h ê chhiam-si (fibrils). Iā hun-pò͘ tī kúi-nā khoán ê ki-koan-tiong, lâi chiap-liân chiong-khì (tē 93 tô͘).

Náu-chhé sī tī thâu-khak-khang-lāi ê ki-koan, téng-bīn sī phòng ê khoán-sit. Náu-chhé ū saⁿ têng mo̍͘h pau-teh (tē 94 tô͘); tē it têng sī me̍h-lo̍k-mo̍͘h (pia mater). Chit têng tī hit chīn lāi-bīn kap náu-chhé saⁿ-liân, tè náu-chhé ê oan-khiau hit ê sè-bīn lâi pau i.

Tē jī têng sī ti-tu-mo̍͘h (arachnoid). Chit têng sī chit chéng nńg-jūn ê mo̍͘h; ōe siⁿ tin-e̍k miâ kiò náu-chek-chhé-e̍k (cerebro-spinal fluid). Hit ê tin-e̍k chhiâng-chāi tī náu-tóe-ni̍h, iā ū tī thâu-khak chhé-ni̍h, chek-chhé-ni̍h kap chek-chhé-khang-lāi. I ê kong-iōng sī teh pó-hō͘ náu-chhé hō͘ i bōe siū-siong, koh ōe hō͘ náu ê la̍t khah pîⁿ tú hó; chiū-sī bô hō͘ chit tè pí hit tè, siū teh ê la̍t khah tāng ê ì-sù. Nā náu-chek-chhé-e̍k tùi hī-á lâu-chhut-lâi, chiū thang chai thâu-khak-kut-tóe ū tn̄g, á-sī chi̍h-khì.

Tē saⁿ têng sī keng-mo̍͘h (dura mater). Chit têng sī tē it kāu koh chin kian-kò͘; khàm tī náu-chhé ê chīn gōa-bīn têng, iā chòe thâu-kòa ê lāi-bīn mo̍͘h.