Lūn Siat-kàu tio̍h Pún-kok

Lán iàu-kín tio̍h bêng-pe̍k chit hō ê tāi-chı̀, in-ūi kúi-la̍h hāng ê iân-kò͘: it, chiū-sı̄ oē ēng tı̀-sek, tú-hó ê hoat-tō͘ choè tāi-chı̀; jı̄, oē sūn ta̍k hāng ê ki- hoē; saⁿ, oē bián gûi-hiám. Ū lâng kóng, Giâ-kang, kap-á, choâ, sam put-ha̍p, chiah ê oē; chiū-sı̄ kóng, goā-kok lâng, peh-sı̀ⁿ, koaⁿ-hú oh-tit saⁿ hô. Lán ài tû-khı̀ chit ê ı̀-sù. Kūn-lâi chí saⁿ- téng hō ê lâng ū ke-thiⁿ sio-bat siong- sı̀n. Lán chin-chiàⁿ ài tāi-ke ná-kú ná hô-pêng. Pa̍t kok toā piàn ū keng-kè toā kiáu-jiáu. Ū lâng phah-sǹg tı̄ Tiong- kok khoàⁿ oē bián. Khoàⁿ hiān-sı̂ Tiong- kok chiām-chiām heng, teh kiàn-tı̀ choē-choē hāng iú-ek ê tāi-chı̀; thang ǹg-bāng ta̍k hāng ê hó-sū án-ni ûn-á chiâⁿ, lâng chiām-chiām bêng-pe̍k, koàiⁿ-sı̀, chiū m̄ sái hun-loān.

Lán tio̍h siūⁿ tùi kàu-hoē kiàn-tı̀ kàu-taⁿ, lán tı̄ chiah-ê toē-hng ū tú-tio̍h sím- mı̍h tāi-chı̀. Khí-thâu Iâ-so͘-kàu soè- soè, ná chhin-chhiūⁿ nńg ê chhiū teh puh-íⁿ, sı̀-bı̄n ê lâng khah m̄ chai, só͘-í khah bô tùi-te̍k. Kàu-hoē ná heng, toā soè ê lâng ná khoàⁿ-kı̀ⁿ, chiū ná siūⁿ, Taⁿ beh cháiⁿ-iūⁿ! Kàu-khàm 22 nı̂ lāi-bı̄n, lán só͘ keng-kè put-it. Ū sı̂ beh kiàn-tı̀ kàu-hoē tı̄ sím-mı̍h só͘-chāi, tú-tio̍h lâng tòng ài hām-hāi lán, boē bián ēng hoat- tō͘ tú--in. Ū sı̂ sı̄-toā-lâng m̄ siat-hoat. Ū sı̂ chiàu kong-tō lâi pān. Chóng-sı̄ thoat-lı̄ goā-bı̄n ê tùi-te̍k, iáu-kú oē tú- tio̍h lāi-bı̄n ê tùi-te̍k. Choē-choē lâng lâi pài Siōng-tè m̄ sı̄ in-ūi in him-bō͘ Kiù-chú ài chiâⁿ tō-tek, put-kò hò͘ⁿ-lı̄, á-sı̄ hò͘ⁿ-sè, lám lâng phah-sǹg oē pı̀ⁿ béng. Lán m̄ ài sı̂--in, ǹg-bāng in oē piàn-thong. Chóng-sı̄ lán in-ūi chit hō lâng iat-le̍k toā m̄ pêng-an, sı̄ in put thong, iā hō͘ pa̍t lâng put thong, ı̀-sù m̄ sı̄ chin, khoán-sit bô thò-tòng, nā-bô koé-oāⁿ, éng-oán oh-tit kiat-sı̍t, kiám-chhái hō͘ lán khang-khang tio̍h-boâ. Nā bô ēng sı̂n kap sêng-sı̍t kap Siōng-tè saⁿ chhin, chin-chiàⁿ boē tiâu; án-ni chhin-chhiūⁿ khí chhù tı̄ soa ê téng-bı̄n, thèng-hāu chhı̀n-chhái toā sū siⁿ-sí, kiám-chhái saⁿ-kò, chiū sit-chı̀ pàng-sak Chú. Che sím-mı̍h lō͘-ēng?

Chiàu kui-kú, Hô-iok 10 nı̂ chı̍t-pái tio̍h têng-thâu siūⁿ khoàⁿ beh ke, kiám, koé á bô? Téng pái thàn chit ê tāi- chı̀ ê sı̂, ū choē-choē hāng kı̂-koài ê sū. Chhin-chhiūⁿ ta̍k hō ê iâu-giân kóng lán ēng to̍k io̍h hiat tı̄ chúi-chíⁿ, iā ū pa̍t mı̍h io̍h thang táⁿ-tia̍p lâng, beh phiàn in hō͘ in jı̍p-kàu. Koh Pak-kiaⁿ ê sı̄-toā-lâng kiâⁿ bûn khı̀ Se-kok, kóng kàu-hoē ê lē kap Tiong-kok ê lē put ha̍p; tek-khak tio̍h Tiong-kok ê koaⁿ-hú chiáng-lí kàu-hoē chiah hó-sè! Che chiū-sı̄ kı̂-koài ê oē. Koh ū phok-ha̍k ê lâng choè to̍k ê chheh hō chō Phek-siâ-lio̍k, iā sı̄ toā lām-sám hiâm kàu-hoē choē- choē hāng khó͘-ò͘ⁿ ê sū. Tú-tio̍h chit hō sū m̄-sı̄ sió-khoá ê koan-hē.

Lūn lán só͘ tú-tio̍h ê tùi-te̍k kiám-chhái oē hun- saⁿ-hō. 1. Ū sı̂ kàu-hoē ê tùi-te̍k put-kò sı̄ kiông ê lâng: chhin-chhiūⁿ ngó͘-lō͘ ū kiông-jio̍k, béng-lám ê sū. Bó͘ só͘-chāi ê hiaⁿ-tı̄ sı̄ lám lâng, tú-tú hiàn toē choè lé-pài-tn̂g ê lō͘-ēng, béng lâng chiū ka-kı̄ siūⁿ beh thàn ki- hoē siⁿ-khí kiáu-jiáu, khoàⁿ oē the̍h chı̂ⁿ, chiū chhoā lâng lâi hoah-hiàm, lia̍h- chhiúⁿ. Lūn kàu-hoē ê hiaⁿ-tı̄ oē saⁿ kò á boē, che bô tek-khak. In kúi-la̍h-ê ū in ê tóng. M̄-kú lán m̄ ài chit-hō ê kè-kàu.

2. Ū sı̂ kiáu-jiáu ê iân-kò͘ sı̄ oàn-hūn goā-kok lâng iā káⁿ, iā bô bêng-pe̍k lán só͘-choè. Phı̀-jū bó͘ ūi pê-lêng-chûn ê sı̂ ū seng toā sū, koaⁿ-hú iā m̄ chó͘-tòng, chiū ná hāi.

3. Ū sı̂ sı̍t-chāi in-ūi kàu-hoē ê khoán- sit seng sū. Bó͘ só͘-chāi, thàn ngiâ-pu̍t ê sı̂, hiaⁿ-tı̄ m̄ toê siâ ê chı̂ⁿ chiū toā kè-kàu. Lūn hı̀ chı̂ⁿ kap hàu chó͘ ê sū kiám- chhái kiáu-jiáu ê chı̍t poàⁿ thang sǹg sı̄ in-ūi kàu-hoē ê tō-lí.

Jû-kàu chin-chiàⁿ béng tı̄ Tiong-kok, thang kiaⁿ in siông-siông ài hāi Iâ-so͘- kàu ê lâng. Chóng-sı̄ Siōng-tè iáu tı̄- teh. I oē kò͘ chiáu-chiah, kap hoe-chháu, kám boē kò͘ lâng? Chóng-sı̄ lán ê chı̀, tio̍h kian-kò͘ khò i.

Taⁿ m̄ chai lán oē tāi-lio̍k bêng lán tı̄ Tiong-kok tio̍h ēng siáⁿ hoat hō͘ kàu- hoē heng. Ū lâng phah-sǹg nā-bô Hô- iok chiū oh-tit chhoán-khùi. Koh ū lâng phah-sǹg tek-khak tio̍h koaⁿ-hú tāi-seng bêng-pe̍k Iâ-so͘ kàu ê lō͘-ēng, lâi thong- ti peh-sı̀ⁿ, kàu-hoē chiah oē heng, khún-tio̍k ê sū chiū khah bô. Che sı̄ chin choē pún-toē lâng khoàⁿ Tiong-kok ê hong-sio̍k, chiū phah-sǹg án-ni. Hu̍t-kàu sı̄ tùi goā-kok lâi, tāi-seng bô hō͘ Hông-tè hong. Káⁿ sı̄ choē-choē lâng khoàⁿ choè ū lō͘-ēng, chiū tiāⁿ-tio̍h chhiáⁿ Hông-tè hong i. Nā-sı̄ lán bô kiû Hông-tè ê sè- thâu, put-kò ài tit-tio̍h ki-hoē thang kóng tō-lí, chio ha̍k-seng, siat kàu, kiâⁿ ta̍k hāng lı̄-ek lâng ê sū. Iā ài pài Siōng-tè ê lâng ta̍k-ê chū-chú, tiāⁿ-tio̍h ı̀-sù, siⁿ-sí hō-hok, tek-khak sūn Siōng-tè. In-ūi Siōng-tè pún sı̄ lâng-lâng tio̍h pài. Khó-sioh siâ lâng khah ài thàn, chin-lí khah m̄ ài. Koh kiâⁿ chı̍t nn̄g hāng ê tek-hēng khah khoài, nā-sı̄ chı̄n sim, sèng, la̍t, ı̀, lâi ho̍k-sāi Siōng-tè, che khah-oh. Ū sı̂ tú-tio̍h kàu-hoē lâng m̄- ài ēng kèng-khiân ê sim liāu-lí ke. Koh ū sı̂ lâng phah-sǹg kok ê sū kap Siōng-tè bô kan-sia̍p, che toā chhò.

Siat-sú Jû-kàu ê lâng oē chai lán só͘ choè bô m̄ lı̄-ek lâng ê seng-khu, lêng- hûn, koh ke, kok, lóng-chóng, chiū in m̄-sái kiau-ngō͘ khoàⁿ-khin.

Lán put-chí iàu-kín tio̍h hō͘ lâng chai lán só͘ ho̍k-sāi lóng m̄-sı̄ su ê Siōng- tè, sı̄ kong-chèng--ê, chiū-sı̄ thiⁿ-toē ê chin Chú, chı̍t-ê ê Siōng-tè. Koh i í-keng sı̄ thiⁿ-toē ê Chú khah iâⁿ bān ū, chiū i ê chí-ı̀ tek-khak tio̍h chiâⁿ. Thian-liông lâng-lâng pı̂ⁿ-pı̂ⁿ ū, chiah tio̍h pı̂ⁿ-pı̂ⁿ tâng sim ho̍k-sāi Chú Iâ-hô-hoa. Lâng- lâng pı̂ⁿ-pı̂ⁿ siū i ê pò-siúⁿ, hêng-hoa̍t. Che m̄-sı̄ khoàⁿ-khin sè-kan ê sı̄-toā. Tı̄ thian-tiok kok jiáu-loān ê sı̂ kàu-hoē lâng tē it hó khoán. Ta̍k só͘-chāi iā sı̄ án-ni. Sè-kan ê sı̄-toā sı̄ Siōng-tè siat- lı̍p. Put-kò i só͘ liāu-lí chiū-sı̄ seng-khu ê tāi-chı̀, iā boē-oē chai sim. Siōng-tè chai lâng ê sim-toé. I chiū-sı̄ bān ū ê Chú.

Lán siông-siông tú-tio̍h bû-ti ê lâng âu-kiò kóng, Hoan-á kàu, chiū-sı̄ khoàⁿ Siōng-tè choè goā-kok ê Chú, kap Tiong- kok bô kan-sia̍p. Che sı̄ bān-poaⁿ ê hāi, ná chhin-chhiūⁿ lán ài Tiong-kok lâng thàn koh-iūⁿ ê tō-lí, kap kok-hoat put- tông. Chin-chiàⁿ m̄ sı̄ án-ni. Lán ê kà-sı̄ lóng m̄ sı̄ hoè-bô pún-toē chheh, á-sı̄ pún-toē lē, sím-mı̍h hó ê ı̀-sù. Siat-sú ū lâng kóng, lán kà lâng put-hàu, che m̄ sı̄ pa̍t hāng, put-kò sı̄ pē-bú sı̄-toā ài tòng lâng pài Siōng-tè, lán put-tek- put tio̍h kóng Siōng-tè sı̄ khah-iâⁿ lâng, lâng kàu lō͘-bé oē chai, Sūn-thiⁿ chiah chûn. Lâng lām-sám khoàⁿ kàu-hoē choè “hoan”, chit-ê hāi put-chhián. It, chiū-sı̄ bû-ti ê lâng chiū liâm-piⁿ oàn-hūn lán. Koh, Ló-tia ê lâng phah-sǹg che kàu sı̄ sio̍k tı̄ goā-kok ê koân, kap in choè tùi-chhiú, m̄ sı̄ hô pêng, ná chhin-chhiūⁿ kàu kap kok bô hun-pia̍t. Koh, chiū-sı̄ bô láu-sı̍t ê lâng lâi ká-chià lán ê miâ khı̀ kiâⁿ i sai-khia ê tāi-chı̀. Koh, lūn pài Siōng-tè ê lâng iā ū m̄-tio̍h, bô ióng-chı̀, bô bêng-pe̍k tio̍h ka-kı̄ chū-chú chū-lı̍p kàu-hoē, ná chhin-chhiūⁿ chū-lı̍p, lâi chhiáⁿ ka-kı̄ ê sian-siⁿ, bián khò sím-mı̍h lâng. Che tek-khak m̄ sı̄ chı̍t jı̍t oē chiâⁿ, chóng-sı̄ ı̀-sù tio̍h thong-ta̍t, chiū ná-kú ná-chiâⁿ. Nā bô án-ni, Iâ-so͘ kàu éng-éng bô choè Tiong-kok pún-toē ê só͘ siat, án-ni put-sı̂ oē tó-hoāi. Tò-péng lâi kóng, nā sı̄ chin-sı̍t ê hiaⁿ-tı̄ chí-bē oē hiáu khoàⁿ ki-hoē, oē hiáu lán só͘ sı̀n chiū-sı̄ éng-oán ê tō-lí, chiū lóng m̄ iô-tāng. Lâng hāi seng-khu, boē hāi sı̂n-hûn. Kiám-chhái ū lâng kóng, chiàu Tiong-kok ê lē sı̄ soè boē chú-ı̀, lóng sı̄ sı̄-toā ê koân. Án-ni kóng ê lâng tio̍h o̍h chit-ê sin ê tō-lí, chiū-sı̄ ta̍k lâng tio̍h sūn Siōng-tè tē it. Lán khoàⁿ sı̄-soè lūn hó pháiⁿ sūn sai-khia ê ı̀, che tē-it chhám.

Chhian-bān bo̍h-tit khò pa̍t lâng, ka- kı̄ tio̍h ióng ka-kı̄ ê chı̀. Hô-iok ê lı̄-ek, hiān-chāi ū. Beh siáⁿ chai oē kàu joā-kú? Lán ka-kı̄ liāu-lí ta̍k-hāng tāi-chı̀, chiū-sı̄ sêng toā-lâng-khoán. Nā gâu thun-lún, phín-hēng ná sêng, lâng-lâng chiū chai lán sı̄ sím-mı̍h hō ê lâng. Siōng-tè kap lán tı̄-teh. Lán tio̍h pı̄-pān siū-hāi. Thâi iâⁿ, lán seng-khu ê su-iok sı̄ kan-lân-tāi, iâⁿ goā-bı̄n ê tùi-te̍k m̄ eng-kai tio̍h khah lân. Chêng, ū toā chhut-miâ ê lâng tùi chı̍t-kok keng-kè chı̍t-kok, chhoē ki-hoē thang chı̄n pún-hūn ho̍k-sū Siōng-tè. Siōng-tè hō͘ i toā heng-thong. Khí-thâu choè Chú ê ha̍k-seng ê lâng m̄ káⁿ poē-ge̍k Chú, chiū sí iā hoaⁿ-hí. Tān Í-lí ê chheh kı̀-chhài hit saⁿ-lâng tı̄ hé-lô͘ ê sū, kàu-gia̍h hō͘ lán siūⁿ lêng-khó siū-khó͘, bo̍k-tit ge̍k Siōng-tè. Lūn ta̍k-hāng ê tāi-chı̀ lâng nā boē kham-tit kan-khó͘, chiū boē kham-tit hok-khı̀. Khoàⁿ sù-tô͘ Pó-lô lêng-khó koaiⁿ kàm sí, bo̍k-tit soà i ê tio̍h-boâ, hō͘ goā-pang ê lâng kap Iû-thài-lâng pêⁿ-pêⁿ tit tio̍h kiù. Kiâⁿ sé-lé Iok-hān, lêng-khó sí, bo̍k-tit iông-ún pháiⁿ. Chhiáⁿ lán soè-jı̄ siūⁿ khoàⁿ lán in-ūi sím-mı̍h tāi-chı̀ káⁿ sí?

(Tâi-oân Hú-siâⁿ Kàu-hoē-pò,tē 41~42 tiuⁿ, 1888 nı̂ 9-10 ge̍h)