Mûi Bo̍k-su ê Phoe

Phoe kià hō͘ Tâi-lâm Ki-tok-kàu ê Tiong-hoē kap chèng hiaⁿ-tı̄ chí-moē siu. Goān lín tāi-ke tit-tio̍h lán ê Thiⁿ Pē Siōng-tè ê thiàⁿ-thàng kap Chú Iâ-so͘ ê in-tián, í-kı̍p Sèng Sı̂n khé-sı̄ khùi-la̍t ê chhiong-moá. 
Tùi saⁿ-lı̄-pia̍t kàu taⁿ í-keng ū keng-koè 5 nı̂ khah chiok. Sı̄ goá kap goá ê hū-jı̂n-lâng toà tı̄ Tāi-ngá ê sı̂, ài tàu-siat kàu-hoē, ū jiám-tio̍h chı̍t téng-hō khah tāng ê jia̍t-pı̄ⁿ; hit-ê pı̄ⁿ siông-siông koh khí hō͘ goá seng-khu khah lám, bô la̍t thang tı̄ chit pêng thoân Chú-tō, ia̍h lóng bē tit thang koh lâi Tâi-oân. Nā-sı̄ goán bô làng jı̍t ta̍uh-ta̍uh thè lín tāi-ke kı̂-tó kám-siā Siōng-tè, koh kiû Chú khui lō͘ hō͘ goán ē kap só͘ siàu-liām ê sı̀n-chiá saⁿ-kı̀ⁿ-bı̄n. 
Chı̍t goe̍h-jı̍t chêng goá ū chih-tio̍h tiān-pò kóng, Tiong-hoē (chiū-sı̄ Tiong-hoē ê Gı̄-tiúⁿ) thok goá khı̀ hù So͘-kiat-lân Kàu-hoē ê Chóng-hoē, thang kóng kúi-nā pah nı̂ ê tiong-kan boē bat tú-tio̍h chhin-chhiūⁿ chit pang ê khoán-sit. 
Khah bô sı̀ pah nı̂ chêng kok-lāi ê peh-sı̀ⁿ ū tâng-sim kui-chèng chiâⁿ-chò Tiúⁿ-ló-kàu. Chin bô chhái, Hông-tè ài bián-kióng Kàu-hoē pı̀ⁿ chò Kam-tok-kàu. Kàu-hoē m̄-káⁿ hâng-ho̍k, ài thàn Siōng-tè ê bēng-lēng. Hông-tè ia̍h bat hù Chóng-hoē, ı̀-sù sı̄ beh ap-chè chèng bo̍k-su tiúⁿ-ló; in lóng m̄ jı̄n Hông-tè chò kàu-ông. In só͘ gı̄-tiāⁿ bô chiàu i ê chí-ı̀, Hông-tè chiū bēng-lēng Chóng-hoē tio̍h sı̀-soàⁿ; in koat-toàn m̄. 
Kàu-hoē nā tâng-sim chiū khah m̄-bián kiaⁿ Hông-tè ê háng-hoah. Chiông-tiong ū bo̍k-su khah léng-tām, khah sió-táⁿ, koh tı̄ gı̄-ı̄ⁿ ū kok-gı̄-oân bô tùi-tiōng tō-lí, ài sè-kan ê êng-kng, hoaⁿ-hí thàn Hông-tè ê bēng-lēng. Tùi án-ni nn̄g pah goā nı̂ chêng So͘-kiat-lân ê Kàu-hoē ū siū toā khún-tio̍k chhiⁿ-chhám. Chú-āu 1662 nı̂, koâⁿ-thiⁿ-sı̂ chèng-hú ū chhut bēng-lēng, kóng tùi jı̄-cha̍p nı̂ chêng í-āu chiūⁿ-jı̄m ê bo̍k-su tio̍h jı̄n hiah-ê kam-tok chò chú, koh tio̍h hō͘ tē-hng ê gia̍p-chú kú-chiàn, chiah ē kham-tit tng-chit; nā bô tio̍h lut-chit, koh m̄-chún in khiā-khí tı̄ hit tē-hng, chiū-sı̄ in éng-koè só͘ toà ê pài-tn̂g ê kı̄n-ûi. Hit-sı̂ kok-lāi ê bo̍k-su oá 1200 miâ, chiông-tiong siāng jia̍t-sim--ê sı̄ hiah-ê 20 nı̂ kú í-hā tng-chit--ê. Bô phah-sǹg 400 ê koat-toàn m̄ hâng-ho̍k, kam-goān pàng-sak lé-pài-tn̂g, chhù-the̍h, bó͘-kiáⁿ, khı̀ sı̀-kè liû, sı̀-kè bih. Lé-pài-jı̍t pài-tn̂g chē-chē keng lóng koaiⁿ--teh, sı̀n-chiá chiū cháu khı̀ lāi-soaⁿ khah siám-phiah-ê só͘-chāi, chū-chı̍p tı̄ soaⁿ-khiⁿ, thiaⁿ chı̄n-tiong bo̍k-su ê tō-lí; chē-chē lâng soà chhéⁿ-gō͘, hoán-hoé, chiap-la̍p Iâ-so͘ chò in ê Kiù-chú.
Hit sı̂-tāi ê bo̍k-su, sı̀n-chiá chin kan-khó͘ kàu ke̍k. Tı̄ soaⁿ--nı̍h kóng tō-lí thiaⁿ tō-lí lóng sı̄ hoān kok-hoat ê choē. Jı̄-cha̍p-peh nı̂ ê tiong-kan hông koaiⁿ-lo̍h kaⁿ, gí-liû, tēng sí-choē, í-kı̍p hiah-ê ūi tō-lí cháu khı̀ goā-kok, á-sı̄ tı̄ pún-kok cháu khı̀ bih tı̄ soaⁿ-hia̍t soà koâⁿ--sí, gō--sí ê bo̍k-su kap hiaⁿ-tı̄ chí-moē kiōng ū oá nn̄g bān lâng(18,000). 
Hit-ê chai-ē í-keng koè-khı̀. Kàu-hoē khiok ū khah an-chēng, iáu-kú ū-sı̂ siū ap-chè; tē-it chó͘-tòng tō-lí sı̄ hiaⁿ-tı̄ bô sím-mı̍h chū-iû thang kéng-soán bo̍k-su. Chèng-hú iû-goân ài chhap, chiong hit-ê kéng bo̍k-su ê koân kau-tāi ū ke-gia̍p ê lâng. Hù-hō͘ ê lâng, nā bô tùi-tiōng tō-lí, ū-sı̂ kéng chu-keh bô ha̍h ê lâng chò bo̍k-su. Sı̀n-chiá m̄-goān lé-pài, lâi thiaⁿ hit hō ê bo̍k-su, chiū to̍k-lı̍p khí pài-tn̂g chhiáⁿ bo̍k-su. Tùi án-ni chı̍t-tāi koè chı̍t-tāi Kàu-hoē ū ná hun-khui, hiah-ê ài chū-iû ê lâng chiâⁿ chò sin ê kàu-phài. Hit hō ê kàu-phài m̄-sı̄ Chū-iû-kàu, iû-goân sı̄ Tiúⁿ-ló-hoē, kap Kok-kàu bô koh-iūⁿ. 
Taⁿ kám-siā Siōng-tè, chit kúi cha̍p nı̂ ê tiong-kan kok-lāi ê Ki-tok-tô͘ ná ū khǹg saⁿ-hô saⁿ-thiàⁿ saⁿ-niū ê sim; chū-iû ê kàu-phài kúi-nā ê ū chiām-chiām ha̍p chò chı̍t thé, kàu Chú-āu 1900 nı̂ kok-lāi khah iàu-kín ê kàu-phài chhun nn̄g ê nā-tiāⁿ, chiū-sı̄ Kok-kàu (Established Church) kap Ha̍p-it-chū-iû-kàu (United Free Church); chit nn̄g ê lóng sı̄ Tiúⁿ-ló-kàu, tō-lí, kàu-hoat, lé-pài saⁿ-tâng. Tı̄ Kok-kàu poê-chhan-chiá ū oá 700,000 miâ, tı̄ Chū-iû--ê ū oá 500,000 miâ. 
Tùi jı̄-cha̍p nı̂ chêng Kok-kàu ê bo̍k-su tiúⁿ-ló kúi-nā lâng toā him-bō͘ beh kap Chū-iû--ê liân-ha̍p chı̍t-ê thoân-thé, chiū kap in hit-pêng ê bo̍k-su, tiúⁿ-ló tı̍t-tı̍t gı̄-lūn chit chân sū. M̄-nā án-ni, in ū kap chèng-hú cháiⁿ-siòng chham-siông, kiû in tio̍h siat-hoat bián-tit pa̍t-jı̍t koaⁿ-hú chhap Kàu-hoē ê sū. Kó͘-chá Kàu-hoē thê-khí chit chân sū, chèng-hú lóng m̄-thiaⁿ. Kai-chài chit kı̄n-lâi chha chin-chē; Hā-gı̄-ı̄ⁿ, Siōng-gı̄-ı̄ⁿ tâng-sim chı̍t-ı̀ gı̄-koat tùi taⁿ í-āu bô lūn Hông-tè, chèng-hú, koaⁿ-hú tio̍h m̄-thang chhap Kàu-hoē ê sū, soà jı̄n kóng Kàu-hoē ū chū-iû koân. Hông-tè chún. Án-ni-siⁿ Kok-kàu kàu éng-oán bē-ē koh siū sím-mı̍h chèng-hú ê kiông-chè chhiú-toāⁿ, ia̍h Chū-iû--ê thang hó-táⁿ kap Kok-kàu ha̍p-it. 
Só͘-í kin-nı̂, chiū-sı̄ Chú-āu 1929 nı̂ 10 goe̍h chhe, Kok-kàu ê Chóng-hoē ū chū-chı̍p, gı̄-tiāⁿ beh kap Chū-iû--ê ha̍p-kûn, Chū-iû--ê ê Chóng-hoē tâng-sı̂ iā gı̄-tiāⁿ beh kap Kok-kàu ha̍p-kûn. Jiân-āu Kok-kàu ê chèng bo̍k-su, tiúⁿ-ló chiâⁿ-tı̄n chhut goā-kháu kiâⁿ kiaⁿ-siâⁿ ê ke-lō͘, nn̄g-lâng nn̄g-lâng lia̍h-pâi tāi-ke saⁿ-toè. Tú-hó kàu hit-sı̂ Chū-iû--ê ê chèng bo̍k-su, tiúⁿ-ló iû-goân chiâⁿ-tı̄n chhut-mn̂g kiâⁿ ke-lō͘, kiâⁿ kàu khah khoah ê só͘-chāi chiū kap Kok-kàu--ê tàu-tı̄n, tāi-ke tı̀m-thâu tùn-chhiú. Thong siâⁿ ê peh-sèⁿ e-e tı̄n-tı̄n ûi teh khoàⁿ, koh gı̂m Si-phian hoaⁿ-hí o-ló Siōng-tè. Í-keng tàu-tı̄n hiah-ê liân-ha̍p ê bo̍k-su, tiúⁿ-ló chiū koh kiâⁿ ke-lō͘, sı̀-lâng sı̀-lâng lia̍h-pài tāi-ke saⁿ-toè, kiâⁿ kàu toā keng pài-tn̂g kám-siā Chú. 
Kàu ē-po͘ liân-ha̍p ê Chóng-hoē chū-chı̍p tı̄ chı̍t keng kong-tn̂g, hit keng ē chē-tit bān-jı̄ lâng. Tı̄-hia bo̍k-su, tiúⁿ-ló, siū-thok ê goā-kok-lâng, kap siū-chhiáⁿ ê koaⁿ-oân, kok-gı̄-oân, tāi-ha̍k ê sian-siⁿ, í-kı̍p pa̍t kàu-phài só͘ phài ê bo̍k-su, kam-tok, thài-kam-tok lóng ū lâi hù. Sı̀n-chiá kúi-nā chheng ia̍h chū-chı̍p chē kàu moá-tn̂g. Hông-tè chin ài lâi hù Chóng-hoē, tú-tio̍h phoà-pēⁿ ê chó͘-tòng chiū phài Hông-chú, m̄-sı̄ chhin-chhiūⁿ kó͘-chá ê khoán-sit ài koán Chóng-hoē, sı̄ ài kap jı̍p-kàu ê lâng jı̄n hiaⁿ-tı̄. Hit-sı̂ tāi-ke ū chū-chı̍p kúi-nā tiám cheng kú, thiaⁿ Hông-chú kap Chóng-hoē ê Gı̄-tiúⁿ í-kı̍p chē-chē chhut-miâ ê lâng ián-soat. Kı̀-sū ia̍h tha̍k kúi-nā lâng kiong-hō ê phoe, tiān-pò, Tâi-oân Kàu-hoē Tāi-hoē ê tiān-pò ia̍h chāi-lāi.
Goán ia̍h chı̍t àm bat hō͘ Kiaⁿ-siâⁿ ê Koaⁿ-hú chhiáⁿ; iū-koh chı̍t jı̍t tiong-tàu Chóng-hoē ê Gı̄-tiúⁿ kap Kı̀-sū ū chhiáⁿ Tâi-oân, Ìn-tō͘, Chi-ná, Tek, Sūi-sū, Sūi-tián, Bí kap kı̂-û hiah-ê kok ê kàu-hoē só͘ phài ê lâng. 
Chèng peh-sèⁿ toā hoaⁿ-hí kám-siā Siōng-tè, siūⁿ kóng kàu chit-sı̂ ū tit-tio̍h khah sin-khoán ê Kàu-hoē, chiū-sı̄ Chū-iû ê Kok-kàu, koh kok-lāi ê sı̀n-chiá khah chē lóng chò chı̍t ê thoân-thé. Tāi-ke toā ǹg-bāng kiû Siōng-tè si-in hō͘ sı̀n-chiá, án-ni ha̍p-it ē soà ha̍p-le̍k lâi pı̄-pān Chú ê lō͘ tı̄ pún-kok kap goā-kok. 
Hiān-sı̂ So͘-kiat-lân Kàu-hoē ê Poê-chhan-chiá ū 1,300,000 lâng. 
Bo̍k-su ū 3,000 lâng. 
Tiúⁿ-ló ū 34,000 lâng. 
Soan-tō-su, ta-po͘ kap cha-bó͘ oá 800 lâng. Koh ū 48 lâng chò Chú ê kang tı̄ Iû-thài lâng ê tiong-kan. 
Chhiáⁿ Tâi-oân ê chèng sı̀n-chiá kiû Siōng-tè si-in hō͘ So͘-kiat-lân ê Kàu-hoē, ē siū Sèng Sı̂n ê kám-kek, tāi-ke sim jia̍t-jia̍t, gâu êng-kng Chú, gâu ín-chhoā léng-tām, poē-ge̍k, m̄-ài thiaⁿ tō-lí ê lâng lâi sı̀n-khò Iâ-so͘. 
1929 nı̂ 10 goe̍h 15 hō, Mûi Kam-bū tı̄ Leⁿoxtown Scotland siá. 

(Tâi-oân Kàu-hoē-pò tē 537 koàn, 1929 nı̂ 12 ge̍h)