Mûi Jiâu-lí ê lâi-le̍k

Chú-āu 1805 nı̂, tı̄ Tāi-Tek-kok ū chı̍t-ê gín-ná chhut-sı̀, sı̀ⁿ Mûi miâ Jiâu-lí, hit-sı̂ khiok bô sím-mı̍h miâ-siaⁿ, chóng-sı̄ āu-lâi chha-put-to thong sè-kan khoàⁿ I-ê hó só͘ kiâⁿ lóng siū kám-kek. I-ê pē-bó pún sı̄ jia̍t-sim pài Siōng-tè, ia̍h toā ǹg-bāng hit ê gín-ná tióng-sêng chò ha̍k-būn ê lâng. Só͘-í iàu-kín hō͘ i khı̀ o̍h-nı̍h tha̍k-chheh. Hit-sı̂ i cha̍p-goā hoè nā-tiāⁿ, iáu-kú bû-ok put-chok, ū bat chia̍h-chiú, poa̍h-kiáu, hòng-chhiòng kiat-kau húi-lūi.

I-ê lāu-bó sí hit-tia̍p Jiâu-lí chò i thian-thian chùi, ia̍h bô tò-khı̀ khoàⁿ i. Koh chı̍t pái kap i-ê tông-chhong chhut-goā hòng-tōng, bô loā-kú i-ê chı̂ⁿ-châi húi-liáu, bô poàⁿ-ı̂ⁿ thang kap tiàm-chú sǹg-siàu, chiū hō͘ i lia̍h khı̀ koaiⁿ-kaⁿ, hó tit i-ê lāu-pē thè i hêng, chiah pàng chhut--lâi.

Tùi chit sı̂ i ná kiâⁿ pháiⁿ, chiū ná kan-khó͘, ka-tı̄ siūⁿ beh khı̀-siâ kui-chèng chiū khı̂n-khı̂n tha̍k-chheh, o̍h-nı̍h ta̍k-hāng ê kui-lē iàu-kín beh thàn, siông-siông khı̀ lé-pài, jı̍p kàu-hoē, chia̍h boán-chhan ia̍h ū, chóng-sı̄ án-ni kiâⁿ sı̄ thàn goā-phoê nā-tiāⁿ, sim iû-goân ngē, àm-chēⁿ ài kiâⁿ pháiⁿ, chiàu-kū ê khoán-sit. Chit sı̂ jı̍p pa̍t keng o̍h, tı̄-hia ū bat tú-tio̍h chêng só͘ bat ê chhong-iú, chit ê pêng-iú í-keng ū hoán-hoé sı̀n Kiù-chú, chiū chio Jiâu-lí kap i khı̀ chı̍t ūi chò kı̂-tó-hoē. Jiâu-lí hit mê-hng só͘ thiaⁿ-kı̀ⁿ só͘ khoàⁿ-kı̀ⁿ toā-toā kám-kek i-ê sim, kóng taⁿ koat-ı̀ beh pàng-sak ta̍k-hāng ê pháiⁿ, kui-ho̍k Chú Iâ-so͘; chiū tùi chit sı̂ i kó-jiân sı̍t-chāi ké-pı̀ⁿ, ná-chhin-chhiūⁿ chhut-sí jı̍p oa̍h.

I ia̍h chin gâu chò Chú ê kang, ta̍k só͘-chāi pò-iông in-tián ê tō-lí.

Chhut o̍h liáu, i koè-hái kàu Tāi-Eng-hok, tı̄ Lûn-tun-siâⁿ iû-goân chin jia̍t-sim kan-chèng Chú ê miâ, āu-lâi tı̄ chı̍t ūi ê kàu-hoē kúi-nā nı̂ tng Bo̍k-su ê chit.

Chit sı̂ Mûi Jiâu-lí chin khoà-lū chı̍t hāng, chiū-sı̄ ū hit-hō bô pē-bó ê gín-ná chin-chē, in lóng bô sı̄-toā-lâng thang chiàu-kò͘, bô thang chia̍h-chhēng, bô só͘-chāi thang toà, jı̍t--sı̂ mı̂--sı̂ sı̀-kè liû iā bô lâng lı̂n-bín. I chē-chē jı̍t teh siūⁿ chit chân sū, ia̍h kiû Siōng-tè chí-sı̄ i-ê lō͘, khoàⁿ ū sím-mı̍h hoat-tō͘ thang chín-kiù hit-hō kiông-khó͘ ê gín-ná. Kı̂-tó liáu Siōng-tè kám-tōng i-ê sim, chí-tiám i tio̍h soè chı̍t-keng chhù lâi chiap-la̍p hiah-ê sè-kiáⁿ thang iúⁿ-chhı̄ kiam kà-sı̄, ín-chhoā in bat Kiù-chú, ǹg-bāng kàu toā-hàn ē chò ū lō͘-ēng ê lâng.

Tāi-seng chí-ū chiap-la̍p saⁿ-cha̍p ê, bô loā-kú hit keng siuⁿ sè taⁿ beh cháiⁿ-iūⁿ? I ia̍h lóng bô kap lâng chham-siông, 36 jı̍t ê tiong-kan tı̍t-tı̍t kı̂-tó pek-chhiat kiû Siōng-tè. Siōng-tè chiū kám-hoà chı̍t-ê pêng-iú ê sim, hō͘ i kià $8000 tú-hó kàu-gia̍h thang khí sin ê chhù. Āu-lâi i chiām-chiām ke-thiⁿ kiàn-tı̀ kàu gō͘-keng, in-ūi i lio̍k-sio̍k ū chiap-tio̍h gı̂n 92,0000. Sui-jiân tit-tio̍h hiah chē gı̂n,kú m̄-bat tùi lâng lâi tê,sı̄ kan-ta khò kiû Siōng-tè chiah tit-tio̍h.

Gín-ná chiū ûn-ûn-á ke-thiⁿ kàu ū 2,050 ê, kap teh kà-sı̄ in ê sian-siⁿ lēng-goā ū sǹg 112 ê.

Sui-jiân ū hiah chē thâu-chhùi í-kı̍p in-chiûⁿ kap pa̍t mı̍h só͘-hùi, i lóng m̄-bat tùi lâng lâi kóng, ia̍h m̄-bat sia chioh, teh khiàm-ēng ê sı̂-chūn i to̍k-to̍k jı̍p ka-tı̄ ê pâng-keng kūi-lo̍h tı̍t-tı̍t kiû Thiⁿ-pē siúⁿ-sù.

Kı̄n-lâi chhut chı̍t ê toaⁿ teh kóng chò gín-ná ê só͘-hùi, lóng-kiōng ū chih-tio̍h gı̂n 1139,7168. Che m̄-sı̄ tùi lâng thó kan-ta pek-chhiat kı̂-tó chiah tit-tio̍h.

Siōng-tè chē-chē pái khiok ū bat chhı̀ i-ê lô͘-po̍k ê sim, ū-sı̂ gı̂n lóng ēng liáu bô lâu poàⁿ ı̂ⁿ. Ū chı̍t pái tú-á chia̍h ē-tàu pn̄g; hiān-chāi bô bí thang chú ê-hng. Mûi Jiâu-lí hit jı̍t koh khah tı̀-ı̀ kap Thiⁿ-pē kau-poê, só͘ khiàm-ēng pâi-lia̍t tı̄ Chú ê bı̄n-chêng, kiû I si-in lâi pó͘-chō͘ in ê put-chiok. Tú-tú teh kı̂-tó, ū lâng phah-mn̂g the̍h gı̂n kúi-nā kho͘ hō͘ i thang chò só͘-hùi ê khai-ēng.

Ta̍k-jı̍t Mûi Jiâu-lí bat kúi-nā tiám-cheng kú kı̂-tó, kau-poê Siōng-tè, put-lūn beh pān sió-khoá sū á-sı̄ khiàm sáⁿ-hoè, iû-goân sı̄ pâi-lia̍t kò-sò͘ tı̄ Thiⁿ-pē ê bı̄n-chêng. Sèng-keng tùi thâu kàu boé tâng nı̂ i ū tha̍k sı̀-piàn.

Mûi Jiâu-lí kàu chhit-cha̍p hoè bat kúi-nā pái khı̀ goā-kok chē-chē só͘-chāi. Hit-sı̂ put-lūn tı̄ Au-lô-pa chiu, á-sı̄ tı̄ A-se-a chiu ê Tiong-kok, Jı̍t-pún-kok, í-kı̍p tı̄ A-hui-lı̄-ka chiu, Ou-tē-lı̄-a chiu, I ū nn̄g-hāng ê ı̀-sù, chı̍t hāng sı̄ beh kan-chèng Chú ê miâ, hō͘ m̄-bat tō-lí ê lâng thang thiaⁿ-kı̀ⁿ. Koh chı̍t hāng sı̄ ài-beh chhoē Siōng-tè ê peh-sı̀ⁿ lâi saⁿ kau-poê, bián-lē, an-ùi hō͘ in koh khah jia̍t-sim chò Chú ê kang.

Chit kúi-nā pái kap i-ê hū-jı̂n-lâng chhut-goā, i ka-tı̄ bô gı̂n thang chò lō͘-hùi, lóng sı̄ teh kiû Siōng-tè. Siōng-tè ta̍k-pái ū kià tú-hó kàu-gia̍h thang hù i ēng. Khı̀ goā-kok hit-tia̍p ū bat pun Sèng-chheh kè-kiōng 174,3314 pún. Mûi Jiâu-lí hoè-siū chia̍h káu-cha̍p-goā hoè chiah sí; beh tâi lo̍h bōng hit-tia̍p ū kúi-nā chheng lâng khı̀ sàng-chòng, hiah-ê gín-ná ia̍h teh toè, iân-lō͘ kiâⁿ iân-lō͘ háu, put-chí toā chhiⁿ-chhám, hoân-ló in chı̍t ê hó pêng-iú koè-óng, bô thang koh kı̀ⁿ-tio̍h bı̄n. Taⁿ Mûi Jiâu-lí koè-óng khoàⁿ peh-sı̀ⁿ kàu chiah ài kèng i, sı̄ in-ūi siáⁿ-sū? Chı̍t hāng i sı̄ put-chí toā sı̀n ê lâng. I ia̍h lia̍h kau-poê Siōng-tè chò ke̍k toā ê hok-khı̀; só͘-í put-lūn teh kı̂-tó, á-sı̄ káng-kiù Sèng-chheh, i-ê sim kap Siōng-tè tâng chı̍t ê ı̀-sù, ná-chhin-chhiūⁿ pêng-iú chò-hoé tâm-lūn ê khoán-sit. I lóng m̄-bat siūⁿ ka-tı̄ ê lı̄-ek, ia̍h bô it-tio̍h sè-kan sím-mı̍h miâ-siaⁿ, i só͘ iàu-kín sı̄ ài Chú ê miâ tit-tio̍h êng-hián, hō͘ chèng-lâng thang chai Iâ-hô-hoa chin-chiàⁿ sı̄ Siōng-tè chin-sı̍t bô ké, só͘ kóng-chhut tek-khak beh kiâⁿ.

Í-keng lāu ū bat chò kan-chèng kóng, “Hiah-chē nı̂ ê tiong-kan Siōng-tè ū chiàu-kò͘ iúⁿ-chhı̄ goá, kap goá choân-ke ê lâng, só͘ tio̍h ēng ê bí-niû siúⁿ-sù goán bô khiàm-khoeh, m̄-bat chı̍t pái sit-lo̍h.”

Taⁿ hit-ê lâng só͘ kan-chèng ê oē chin-chiàⁿ ū iáⁿ, in-ūi tùi i sí-āu ū lâng kā Mûi Jiâu-ií chhâ-khó i só͘ chhun ê ke-hoé, chha-put-to ta̍t chiūⁿ pah-goā ê gı̂n chı̂ⁿ nā-tiāⁿ.

Lán tāi-ke khoàⁿ Mûi Jiâu-lí só͘ chò chin-chiàⁿ ē kham-tit chò lán ê kui-kí hoat-tō͘, lán ia̍h tio̍h o̍h i-ê hó bô͘-iūⁿ, lâi chhin-chhiūⁿ i chhim sı̀n, jia̍t-sim chò hó-sū, chiah ē-tit thang kui êng-kng lán ê Thiⁿ-pē.

(Tâi-oân Hú-siâⁿ Kàu-hoē-pò tē 161 koàn, 1898 nı̂ 8 ge̍h)