Nn̄g ê Kúi

Hoan-e̍k

Bó͘ jı̍t ū nn̄g ê kúi tı̄ ke--nı̍h kiâⁿ-iû, chı̍t-ê sı̄ pù-kúi, chı̍t-ê sı̄ kiông-kúi. Pù-kúi hiaⁿ-tı̄ gō͘ lâng, toā--ê miâ Ke-kha-kúi, tē-jı̄--ê miâ Chng-oē-kúi, tē-saⁿ--ê miâ Háng-lâng-kúi, tē-sı̀--ê miâ Kong-phiàn-kúi, tē-gō͘--ê miâ Cheng-lêng-kúi. In ê pē miâ Chheng-nı̂-kó͘-koài, saⁿ-kap liû-thoân kóng chit gō͘ ê kúi bat nāu-koè phoàⁿ-koaⁿ. Kiông-kúi hiaⁿ-tı̄ cha̍p lâng, toā--ê miâ Hô͘-tô͘-kúi, tē-jı̄--ê miâ Hòng-tōng-kúi, tē-saⁿ--ê miâ Thoa-boâ-kúi, tē-sı̀--ê miâ Kip-hong-kúi, tē-gō͘--ê miâ Hūn-kúi, tē-la̍k--ê miâ Kan-kúi, tē-chhit--ê miâ Khut-sí-kúi, tē-peh--ê miâ Kông-kúi, tē-káu--ê miâ Chiú-kúi, tē-cha̍p--ê miâ Iûⁿ-ian-kúi. In ê pē miâ Bān-liân-kúi, saⁿ-kap liû-thoân kóng chit cha̍p ê kúi bat nāu koè hêng-khū.

Pù-kúi gū-tio̍h kiông-kúi mn̄g kóng, sè-kan kim-gı̂n moá tē, lí choáⁿ-iūⁿ tı̀-kàu chiah-nı̄ pı̂n-kiông--leh? Kiông-kúi thó͘-khùi kóng, pah-poaⁿ kè-chhek phah-sǹg, iā bô hong-hoat thang hoat-châi, chhiáⁿ láu-ko sù chı̍t ê hó hoat-su̍t, thang kiù goá hoé sio kàu ba̍k-bâi ê kín-kip. Pù-kúi koh kóng, Ke-ke chhù-chhù lóng ū hū-jı̂n chú-lí, nā chhng jı̍p-khı̀ i lāi-bı̄n, chiong i-ê gín-á chiàⁿ-chhiú ne̍h tò-chhiú tēⁿ, khiú ân m̄-sái pàng-lēng. I chiū ba̍k-chiu tiàu chiūⁿ koân, kā chhùi-khí kin, lâu pe̍h-phoe̍h-noā. Á-sı̄ chioh lâng ê chhùi kā i kóng, sı̄ ke-lāi koè-óng ê lāu-lâng, chāi im-kan khiàm-khoeh gı̂n-chı̂ⁿ khai-ēng. thiaⁿ che oē, i tek-khak sı̀n sı̄ kúi beh thó chı̂ⁿ-gı̂n sái-ēng, chiū ē koáⁿ-kín sio gı̂n-choá tı̄ mn̂g-kháu, á-sı̄ sı̍p-jı̄-lō͘, saⁿ-chhe lō͘-kháu á-sı̄ biō-chêng bōng-āu, sio-hoà keng-i chháu-ê kah-bé. Lí chiū thang chiong hiah-ê toà khı̀ sái-ēng. Ta̍k jı̍t chiàu án-ne chò. Ná-lí ū koh pı̂n-kiông ê chêng-lí--ah, che chiū-sı̄ hoat-châi ê hó hoat-tō͘. Kiông-kúi tah chhiú chhiò kóng, Léng-kàu léng-kàu, kiong-kèng ip-jiā chiū khı̀, koáⁿ-kín cháu-kàu chı̍t-keng chhù ê mn̂g-kháu. Hut-jiân-kan thiaⁿ-kı̀ⁿ lāi-bı̄n ê gín-á teh háu, àm-chēⁿ kia̍h-ba̍k thau-khoàⁿ mn̂g-lāi, khoàⁿ mn̂g-sı̂n thó͘-tı̄ lóng bô tı̄-teh, hong-bóng chı̀n-chêng jı̍p lāi-bı̄n, sı̀-kè chı̍t-ē khoàⁿ, tú-hó chèng sı̂n-bêng iā bô chāi ūi, chiū hoaⁿ-hí kóng, kin-á-jı̍t thang tek-ı̀ hoat-châi--liáu. Sûi-sı̂ chiong gín-á chiàⁿ-chhiú ne̍h tò-chhiú tēⁿ, khiú-la̍k nn̄g piàn, chek-sı̂ ba̍k-chiu pêng-pe̍h, siang-chhiú bán-me, chhùi-khí kā-ân, liān háu to bē háu.

Chit-ê gín-á ê lāu-pē miâ-kiò Biáu-sı̄-kúi, in-ūi i pêng-sò͘ kài m̄-sı̀n siâ-kúi. Chı̍t-sı̂ chhut-mn̂g liâm-piⁿ tò-lâi, khoàⁿ-kı̀ⁿ gín-á chit-hō khoán, chiū chiong kúi toā mē chı̍t tiûⁿ, koh khı̀-pûn-pûn kàu mn̂g-sı̂n thó͘-tı̄ ê ūi-chêng, toā-siaⁿ chek-pı̄ kóng, “Goá ho̍k-sāi lí chiah chē nı̂, goân-lâi sı̄ bāng lí chó͘-tòng siâ-mô͘ kúi-koài bô jı̍p-lâi chok-lōng. Khoàⁿ kàu kin-á-jı̍t, lí iû-goân bē-ē chó͘-tòng i, ho̍k-sāi lí bô ek,”soà ēng chhiú chiong thô͘-chō chhâ-tiau ê ngó͘-siōng siak tı̄ chioh-thâu--nı̍h khà chò kúi-nā tè. Oa̍t-tńg sin khı̀ kàu toā thiaⁿ chèng sı̂n-bêng ê bı̄n-chêng mē kóng,“Goá chhe-it cha̍p-gō͘ sio hiuⁿ ho̍k-sāi lí, sı̄ bāng lí pó-pı̀ goán chı̍t-ke toā-sè pêng-an. Kin-á-jı̍t khoàⁿ--lâi, lín iā sı̄ put-chòng-iōng--lah,”chiū chhun chhiú chiong choá kô͘ ê sı̂n-siōng thoa-lo̍h--lâi, ēng hoé sio-lio-khı̀.

Hit-tia̍p mn̂g-sı̂n, thó͘-tı̄-kong, châi-sı̂n, bé-sı̂n, gû-ông, chúi-chháu tāi-ông, lóng chhut-goā iû-oán, bô loā-kú chiòng ke-sı̂n tâng-chê tò--lâi, khoàⁿ-kı̀ⁿ sı̂n-ūi lóng khang-khang, chiàⁿ-chiàⁿ tiû-tû teh siūⁿ, m̄-chai sím-mı̍h in-toaⁿ. Hut-jiân thiaⁿ-kı̀ⁿ pâng-keng teh jiáng-náu, chiū khı̀ chhâ-khó, goân-lâi khiok sı̄ in-ūi chı̍t-ê kiông-kúi chāi ka chok-chōng, chiàⁿ bêng-pe̍k, chèng sı̂n-bêng chit-sı̂ iā siū-khı̀, tùi kiông-kúi hoah kóng chı̍t-sı̀ bô tı̄-teh. Lí thài hó-táⁿ, jiá-chhut che toā hō-toan, tı̀-kàu hāi goán, bô tàng i-oá ê tē-ūi? Liâm-piⁿ kiò tē-hng-kúi ēng thih-liān chiong kiông-kúi pa̍k--khı̀, kè-sàng kàu Sēng-hông-iâ bı̄n-thâu-chêng, phah só͘-pah-ē pán-poe, koh giâ chı̍t bı̄n kê só tı̄ biō-kháu sı̄-chiòng.

Ū chı̍t jı̍t pù-kúi kiâⁿ kàu sēng-hông-biō kháu, khoàⁿ-kı̀ⁿ kiông-kúi giâ thâu-hō-kê tı̄-hia, mn̄g kóng, Ài-tē hoān sím-mı̍h choē, giâ-kê koāⁿ-só? Kiông-kúi lâu ba̍k-sái kóng, chiong-chêng Jı̂n-hiaⁿ kà goá hoat-châi ê hó hong-hoat, gû-tē chiàu láu-ko ê oē khı̀ kiâⁿ. Siàⁿ chai biáu-sı̄-kúi hit-hō-lâng, kian-sim m̄ sı̀n, m̄ nā bô beh hiàn choá-bé gı̂n-chı̂ⁿ, hoán-tńg chiong mn̂g-sı̂n thó͘-tı̄ kap chèng sı̂n-bêng ê sı̂n-siōng chı̍p chê sio-hoé siak phoà, tı̀-kàu chhiok-hoān chèng Sı̂n-bêng siū-khı̀, kiò tē-hong-kúi lâi khún-pa̍k goá, kè-sàng kàu Sêng-hông-iâ bı̄n-chêng, pán-poe phah liáu, iū giâ kê tiàm chia. Thiaⁿ láu-ko ê oē, pún ūi-tio̍h beh kiû hoat-châi, tian-tò koh khah chhám. Pù-kúi thiaⁿ-liáu, kí kiông-kúi mē kóng, bo̍k-koài lí tio̍h pı̂n-kiông, giâ-kê iā bô khek-khui, lí liān chhong-bêng kiàn-siat to bô, hoán-tńg oàn-hı̄n goá. Kı̀-jiân beh jı̍p jı̂n-ke chok-chōng, tāi-seng tio̍h khoàⁿ hit ke ū sı̀n kúi á bô; nā m̄ sı̀n chiū-tio̍h hn̄g-hn̄g siám-pı̄, bián-tit thoa-lūi siū-khó͘.

Kiông-kúi mn̄g kóng beh án-choáⁿ ē chai lâng sı̀n á m̄-sı̀n? Pù-kúi ı̀n kóng, sè-chiūⁿ seng-lí bé-bē tek-khak ū koà jı̄-hō chio-pâi, sı̀n kúi ê lâng iā tek-khak ū chio-pâi, he̍k-sı̄ mn̂g téng tah chiong-kûi, mn̂g-sı̂n; he̍k-sı̄ tèng ngó͘-lûi-oáⁿ; he̍k-sı̄ kô͘ kim-hû, n̂g-pió-choá, kap chu-se-hû; he̍k-sı̄ thâu-khak kat chu-se-jı̄, chhiú-kut liâm chu-se-chiù; he̍k-sı̄ siá Khiong-thài-kong tı̄ chhiûⁿ téng; he̍k-sı̄ pâng-mn̂g téng siá kiat-seng ko chiàu; he̍k-sı̄ tùi-mn̂g khek chio̍h-kám-tong; he̍k-sı̄ koà thâi lâng ê to; he̍k-sı̄ chhiú--nı̍h koà phû-tô-kin ê khoân-á. Che lóng sı̄ kiaⁿ-kúi sı̀n-kúi ê chio-pâi. Nā jı̍p chit hō jı̂n-ke chok-chōng, tiāⁿ-tio̍h tek-ı̀ hoat-châi.

Nā-sı̄ jı̍p biáu-sı̄ kúi ê ke, pit-tiāⁿ khang hùi-liáu sim-ki, ū-sı̂ iáu tio̍h khek-khui siū-khó͘. Chiông-kim í-āu, tio̍h khah liû-sı̂n--teh, kı̀ⁿ-tio̍h sı̀n Ki-tok ê lâng chiū tio̍h hn̄g-hn̄g siám-pı̄ khah hó. Kiông-kúi iū-koh mn̄g kóng, Sı̀n Ki-tok-ê, i ū sím-mı̍h chio-pâi? Pù-kúi koh kā i kóng, Thong sè-kài ta̍k-ūi to ū, hit poè lâng sin ū sı̀n-tek tòng chò tı̂n-pâi, iā kia̍h pó-kiàm, chiū-sı̄ chin-sı̂n ê Sèng-chheh. Chit téng ê lâng chiông-lâi to m̄-khéng liáu poàⁿ-ı̂ⁿ hō͘ kúi. Kiông-kúi hoaⁿ-hí kóng, Láu-ko kó-jiân tı̀-sek ko-bêng, phiàn-châi ê hoat-su̍t, háng lâng ê biāu-kè, goá kàu chit-sı̂ chiàⁿ bêng-pe̍k. Pù-kúi saⁿ-sı̂ chiū khı̀.

Án-ni khó-kiàn m̄-sı̀n kúi, kúi iā m̄-káⁿ lâi. Kó͘-chá lâng kóng, Mn̂g-lāi ū kun-chú, mn̂g-goā kun-chú lâi; mn̂g-lāi ū siáu-jı̂n, mn̂g-goā siáu-jı̂n lâi. Sèng-keng kóng, Lí nā kū-choa̍t kúi, kúi chiū thè-pı̄ lí; lí nā chhin-kı̄n chin-sı̂n, chin-sı̂n chiū chhin-kı̄n lí. Sio̍k-gú kóng, Sio choá chı̂ⁿ ná chē, ín-kúi ná to. Hoān lán sè-kan lâng, chhiat-chhiat bo̍h-tit sı̀n sio kim-gı̂n-choá, chháu-ê, kah-bé, í-kı̍p hit hō chiong-kûi mn̂g-sı̂n chu-se-jı̄ ê hû-chiù, Khiong-thài-kong thài-san chio̍h-jı̄, kiat-seng ko-chiàu ê jı̄, tèng ngó͘-lûi-oáⁿ hiah ê hong-hoat. Che sı̄ jiá mô͘-kúi ê chio-pâi. Tong-sı̂ mô͘-kúi niá Iâ-so͘ kàu koân-soaⁿ, kí bān-kok ê êng-hoâ hù-kùi kóng, Lí nā pài goá, goá chiong it-khài siúⁿ-sù Lí. Iâ-so͘ ı̀n kóng, Eng-kai pài Chú lí ê Siōng-tè. Tùi hit-tia̍p mô͘-kúi chiū lı̄-khui Iâ-so͘.

(Tâi-lâm Hú-siâⁿ Kàu-hoē-pò tē 183~184 koàn,1900 nı̂ 6~7 ge̍h)