Pêng-bîn ê Ki-tok-toān/Tē I Koàn/Tē-2 chiuⁿ

Tē-2 chiuⁿ: Sè-kài ū Teh Pī-pān

Kèng-jiân sî ti̍t-ti̍t pek-kūn. Chhiáⁿ lâi chù-ì khòaⁿ í-hā Sī beh kóng chit ê kî-īⁿ ê sū-si̍t! Chit ê sè-kài sī í-keng ū teh pī-pān! Chhin-chhiūⁿ tōa-hái tī bô ì-sek ê tiong-kan, i ê hái-éng tè ge̍h teh tín-tāng ê khoán-sit, lán chit ê sè-kài, iā tī bô ì-sek ê tiong-kan, iû-goân ū tè hit ê éng-oán ê sè-kài tī-teh tín-tāng. Tng hit ê sè-kài teh pī-pān beh chhe-khián Iâ-so͘ hō͘ lán ê sî, lán chit ê sè-kài, iā sī ū pī-pān beh gêng-chiap I. Lán chit-tia̍p nā hôe-kò͘ kè-khì ê sè-kài sī cháiⁿ-iūⁿ teh chún-pī, chiū thang chai, chhin-chhiūⁿ ū chi̍t ê Sîn teh chō-chiū jîn-lūi ê le̍k-sú, lâi pī-pān Iâ-so͘ ê lō͘.

Tī chia ū kúi-nā hāng sū-si̍t tī-teh. Tng Ki-tok lâi ê sî, tī sè-kài ū saⁿ-ê bîn-cho̍k chiàm tē-it tōa ê sè-le̍k. Hit saⁿ-ê bîn-cho̍k, chiū-sī Hi-lī-nî, Lô-má, í-ki̍p Ιû-thài, chiū-sī hit ê ū bûn-ngá ê Hi-lī-nî lâng, ū koân-pèng ê Lô-má lâng, í-ki̍p siū lâng òan-hūn, siū lâng iàm-chiān ê Ιû-thài lâng. In sī tī hit ê ū bûn-bêng ê sè-kài tiong tē-it tù-hiān ê bîn-cho̍k. Hé, m̄-sī! Iáu-kú sī tio̍h kóng, in chiah sī ū bûn-bêng ê sè-kài. Í-gōa sī bô lah. Pí-lia̍p-to ū sêng-jīn chit ê sū-si̍t, chiū ēng Hi-pek-lâi, Hi-lī-nî, í-ki̍p Lia̍p-teng ê bûn-jī, lâi siá Si̍p-jī-kè téng ê chám-tiâu. Taⁿ chit saⁿ-ê bîn-cho̍k, tī bô phah-sǹg ê tiong-kan, chiàu khòaⁿ chha-put-to chhin-chhiūⁿ tāi-ke chòe-hé lâi teh pī-pān thèng-hāu I ê lîm-kàu; chit ê sū-si̍t, chì-chió hō͘ lâng thang siūⁿ sī Siōng-tè só͘ an-pâi ê, kóng án-ni, kiám ū kè-thâu mah? Hōan-nā lâng bô chun-chông Ki-tok ê, kiám-chhái beh khòaⁿ chit ê sū-si̍t sī le̍k-sú tiong ngó͘-[gû-]jiân ê tāi-chì. Chóng-sī góa teh siūⁿ, hōan-nā ū sêng-jīn tī āu-lâi beh ū chiâⁿ chit ê hui-siông tōa ê tāi-chì ê Ki-tok-tô͘, tha̍k-tio̍h tong-sî ê le̍k-sú, tek-khak chai, put-tàn sī Kiâⁿ sóe-lé ê Iok-hān, liân chiu-ûi ê sè-kài, iû-goân sī hōng-chhe lâi “teh pī-pān Chú ê lō͘.” Put-koán siáⁿ khoán, í-hā ài lâi khòaⁿ tong-sî sī tú-tio̍h ê chōng-hóng.

Thâu-chi̍t hāng, Lô-má lâng ū siu-chéng in ê tō-lō͘, lâi chòe tōa ê Jîn-kun lîm-kàu ê lō͘-ēng. Chú-chêng ê chi̍t sè-kì, hit-tia̍p ê sè-kài sī ke̍k gâu hun kài-hān, hun-li̍h chiâⁿ-chòe chōe-chōe saⁿ keh-lī ê sòe-sòe ê pang-kok, kok-kok ū in ê chong-kàu, hong-sio̍k, lu̍t-hoat, koh-chài tāi-ke gâu saⁿ òan-tò͘, ngī-sim, gâu sio-thâi. In sī khiā hit ê kôaiⁿ-kôaiⁿ ê kok-kài, chó͘-chí tāi-ke ê óng-lâi. Pîⁿ-iûⁿ ūi-tio̍h chiàn-lōan ê peng-bé só͘ kiáu-jiáu, hái-bīn in-ūi hái-chha̍t chin-chōe, tì-kàu bē thang thong-hêng. Si̍t-chāi lâi kóng, Chú-chêng ê chi̍t sè-kí, Pa-le̍k-su-thèng ê lâng bē-bat khui mn̂g kap gōa-bīn ê lâng saⁿ óng-lâi. Só͘-í chiàu lâng ê ì-sù lâi khòaⁿ, chit ê phó͘-piàn-tek ê Hok-im beh tit-tio̍h sèng-lī, thang chū-iû thong-hêng Tī choân sè-kài, sī put-khó-lêng ê sū.

Tú-tú Tī chit hō gûi-ki, ū khòaⁿ-kìⁿ put-chí tù-hiān ê piàn-chhian. Lô-má lâng ū ôan-sêng chi̍t ê tōa sū-gia̍p. Tng Iâ-so͘ lîm-kàu ê sî, hiah ê khiā kok-kài lâi saⁿ keh-lī ê kok, bô koh saⁿ hun-khui, saⁿ giâu-gî, Iâ-so͘ ū khòaⁿ-kìⁿ chi̍t ê bô saⁿ-thâi pêng-hô ê sè-kài. Lô-má lâng ū chū-chi̍p hiah ê bô saⁿ liân-lo̍k ê pang-kok, lâi chiâⁿ-chòe chi̍t-thé, phah-phòa kok lâng ê ài-kok sim, kap kok lâng ka-kī ê chong-kàu, lâi thóng-it sè-kài chòe-chiâⁿ it-tāi ê ông-kok. Lô-má ê tōa-lō͘ ū koàn-chhòan tī i ê bûn-bêng ê kok-lāi. Kai-sat ê tōa koân-le̍k, gâu î-chhî tè-kok ê thài-pêng. Lô-má ê tōa-lō͘ khui-khoah, teh thèng-hāu tōa ê Jîn-kun lîm-kàu. Lán nā khòaⁿ Pó-lô ū hiah-ni̍h chū-iû bô chó͘-gāi, thang lú-hêng kàu tī tè-kok ê ta̍k só͘-chāi, tùi chit hāng chiū thang khòaⁿ-chhut Lô-má ê tōa-lō͘, Lô-má ê chèng-tī, Lô-má ê thài-pêng, lâi khui-khoah sin ê chong-kàu ê ì-gī kàu siáⁿ khoán.

Lūn Lô-má lâng kap in ê tōa-lō͘ ê kong-chek, kóng kàu-chia chiū hó. Taⁿ lâi lūn-khí Hi-lī-nî lâng sī án-chóaⁿ? Sui-jiân ū khui-khoah ê tō-lō͘ chòe soan-thôan teh lâi ê Hok-im ê lō͘-ēng, nā bô ū thong-iōng ê khiuⁿ-kháu thang chhián-bêng hit ê Hok-im hō͘ i khui-khoah kàu tī ta̍k só͘-chāi, iā Sī bô sím-mi̍h ū lō͘-ēng. Goân-lâi Ιû-thài lâng sī ēng A-lân ê khiuⁿ-kháu, Lô-má lâng bat Lia̍p-teng ê bûn-jī; í-gōa chōe-chōe khoán lâng kóng chōe-chōe khoán ê khiuⁿ-kháu, hit ê hūn-cha̍p ê khoán-sit, sī chhin-chhiūⁿ tī Pa-piat, Siōng-tè phah-lōan sè-kan lâng ê khiuⁿ-kháu chi̍t-iūⁿ, chóng-sī kūn-óa tī Bí-sài-a beh lîm-kàu ê sî, Hi-lī-nî ōe, tī bô ì-sek ê tiong-kan ū hoat-hui i ê sú-bēng lâi pī-pān Chú ê lō͘. Hit ê súi koh lī-piān ê Hi-lī-nî ōe, ū chiâⁿ-chòe Lô-má tè-kok chú-iàu ê khiuⁿ-kháu. Tē-tiong-hái chiu-ûi ê lâng, sui-jiân ū teh ēng in pún-sin ê khiuⁿ-kháu, iû-goân ū ha̍k-si̍p Hi-lī-nî ōe. Tùi án-ni, Hi-lī-nî ōe sī chiâⁿ-chòe choân bûn-bêng ê sè-kài ê khiuⁿ-kháu. Hi-lī-nî ōe chiū chiâⁿ-chòe kong-ke ê khì-khū lâi soan-thôan hit ê sin ê kà-sī.

Lán koh-chài thang tùi Pó-lô ê thôan-tō lú-hêng tiong ê kò͘-sū tiong, lâi tit-tio̍h koh-khah tiōng-iàu ê chí-sī. Bô-lūn ǹg Lô-má lâng á-sī Ko-lîm-to lâng, ǹg hiah ê bûn-ngá ê Ngá-tián lâng, á-sī hiah ê khiā-khí tī Ka-lia̍p-thài kôaiⁿ soaⁿ-téng ê bô bûn-bêng ê īⁿ-kàu ê bîn-cho̍k, lán ū thiaⁿ-kìⁿ Pó-lô ēng “chèng-lâng só͘ bat” ê khiuⁿ-kháu lâi thôan Siōng-tè bî-biāu ê Hok-im.

Bô-lūn Hi-lī-nî lâng, Lô-má lâng, á-sī Ιû-thài lâng, lóng sī pī-pān Chú ê lō͘ ê sian-hong. Lô-má lâng ū khui-khoah tō-lō͘, Hi-lī-nî lâng ū kiong-kip khiuⁿ-kháu. Nā-sī Ιû-thài lâng sī án-chóaⁿ? In ōe chō-chiū sím-mi̍h? In siū iu-sèng ê bîn-cho̍k sī òan-hūn, sī iàm-chiān, siū lâng pì-só Tī lô-má tè-kok tiong hit ê sòe-sòe lī hn̄g-hn̄g phian-phiah ê só͘-chāi, só͘-í chāi hit ê Hok-im tio̍h thôan kàu phó͘ thiⁿ-ē ê ūn-tōng, tùi in kiám ū sím-mi̍h thang kî-thāi mah?

Chāi hiah ê ū teh ǹg-bāng Siōng-tè ê Sèng-chhiú tio̍h thòe Ki-tok pī-pān lō͘ ê lâng teh khòaⁿ, Ιû-thài lâng chiū-sī chòe tē-it ū siū Siōng-tè kéng-tiàu ê khoán. Tī kúi-nā sè-kí ê tiong-kan, in siū khì-cho̍at tiàm tī phian-phiah ê Pa-le̍k-su-thèng ê soaⁿ-kan, iáu-kú ū ūi-tio̍h sè-kài lâi pó-chûn Siōng-tè ê ōe (Oracles), cheng-sîn-tek ê chong-kàu ê tō-lí, í-ki̍p hit ê Sī beh lâi--ê ê n̂g-kim sî-tāi ê chhàm-gú. Āu-lâi in ū tú-tio̍h chiàu in só͘ khòaⁿ sī chhiⁿ-chhám hit ê siū-lia̍h ê keng-giām. Chóng-sī tùi lán lâi hôe-kò͘ kè-khì hit ê sū-si̍t, in ê siū-lia̍h, bêng-bêng sī chhut tùi hit ê Chì-kôaiⁿ--ê ê kè-e̍k ê só͘ chòe.

In-ūi Ιû-thài lâng tú-tio̍h kek-tio̍k siū-lia̍h sì-sòaⁿ tī thong sè-kài, che oán-jiân chhin-chhiūⁿ ôan-teng tùi i ê ké-chí hn̂g lâi poaⁿ-sóa sòe-châng ké-chí chhiū khì chai tī gōa-bīn ê só͘-chāi, Siōng-tè ū poaⁿ-sóa Í-sek-lia̍t lâng hō͘ in sì-sòaⁿ khiā-khí Tī chèng pang-kok, siū-lia̍h āu chí-ū sió pō͘-hūn ū tò-tńg lâi tiàm Pa-le̍k-su-thèng, tōa pō͘-hūn lóng chū án-ni khiā-khí tī in sin ê só͘-chāi, lâi khui-khoah in ê seng-lí Tī chiu-ûi ê pang-kok. Tong-sî ū chōe-chōe le̍k-sú-ka chí-sī lán kóng, bô chi̍t-kok bô Ιû-thài lâng khiā-khí tī-hia, iā chiām-chiām tit-tio̍h koân-pèng, tī seng-lí hong-bīn put-chí ū tōa ê sè-le̍k. In ū heng-ōng tī lô-má tè-kok ê ta̍k só͘-chāi, chāi Lô-má kok gōa tī Pa-pí-lûn, A-le̍k-san-tāi, ū kiàn-siat in ê tōa ê si̍t-bîn tōe, chòe hit ê bîn-cho̍k ê thóng-léng. “Tōa ê Í-sek-lia̍t” ū khui-khoah sì-sòaⁿ tī ū bûn-bêng ê sè-kài ê, sī pí khiā-khí tī Pa-le̍k-su-thèng ê chong-cho̍k chám-jiân khah chōe, chóng-sī chhin-chhiūⁿ liû-tô͘ teh him-bō͘ kò͘-hiong ê khoán-sit, in siông-siông bīn o̍at-lin-tńg lâi siàu-liām Iâ-lō͘-sat-léng. Ai-ki̍p ê choân jîn-kháu, poeh-hūn-chi̍t sī Ιû-thài lâng. Lán sòe-jī lâi khòaⁿ, tī in tiong-kan ê chi̍t kûn, chiū-sī tī chú-āu 50 nî tńg-lâi Iâ-lō͘-sat-léng hù Pôaⁿ-kè-choeh ê, chiū thang tām-po̍h chhui-chhek chhut-gōa ê Ιû-thài lâng ê lâng-sò͘ kap in sì-sòaⁿ ê hōan-ûi kàu siáⁿ-khoán. “Chiah ê Phàⁿ-thê-a lâng, Bí-thài lâng, Í-lân lâng, kap tiàm tī Bí-sī-pho-tāi-bí, Ιû-thài kap Ka-phàⁿ-to͘-ka, Pún-to͘ kap A-se-a, Hut-lû-ka kap Pông-hui-lī-a, Ai-ki̍p kūn-óa Kó͘-lī-nāi ê Lū-pí-a, chiah ê tōe-hng ê lâng, í-ki̍p tùi Lô-má lâi ê chhut-gōa lâng, ū-ê sī Ιû-thài lâng, ū-ê sī ji̍p Ιû-thài kàu ê lâng, Kek-lí-tí lâng, A-lat-pek lâng.”

In kàu ta̍k só͘-chāi, chiū sòa tòa in ê chong-kàu kap in ê Sèng-chheh, chhin-chhiūⁿ lán ū tha̍k-tio̍h kóng, “In-ūi tùi chá í-lâi tī ta̍k só͘-chāi ê siâⁿ ū thôan Mô͘-se ê chheh, chiū-sī tī ta̍k ê An-hioh-ji̍t tī hōe-tn̂g só͘ tha̍k ê.” Kàu tī ta̍k só͘-chāi, in te̍k-pia̍t chip-siú in ê bîn-cho̍k ê hi-bāng, teh thèng-hāu só͘ beh lâi ê Bí-sài-a. Bí-sài-a lîm-kàu sī in ê ǹg-bāng ê chòe ko-tiám. Ιû-thài-kàu ê chûn-li̍p sī chāi tī chit-tiám. In ê Keng-tián (Talmud) ū kóng, “Chèng sian-ti chí-ū sī chhàm-gú Bí-sài-a,” “In-ūi chit ê sè-kài siū chhòng-chō sī ūi-tio̍h Bí-sài-a. Ū-iáⁿ, in m̄-chai Bí-sài-a tī-sî beh lîm-kàu, ū-iáⁿ, in ēng e̍h-te̍h, hui cheng-sîn-tek ê ì-sù lâi siūⁿ, lâi khòaⁿ I sī ūi-tio̍h beh lâi chín-kiù Ιû-thài lâng thoat-chhut gōa-pang lâng ê chhiú-thâu, beh lâi ko-seng in ê tē-ūi. In bô teh ǹg-bāng beh ū chin kng thang lâi chiò īⁿ-pang lâng, chí-ū sī teh ǹg-bāng in ê peh-sìⁿ Í-sek-lia̍t lâng tit-tio̍h tōa-tōa ê êng-kng. Sui-jiân sī án-ni, chhiáⁿ lâi siūⁿ chiah ê peh-sìⁿ sim-lāi chûn hit hō sìn-gióng lâi sì-sòaⁿ tī īⁿ-kàu ê tiong-kan, che sū-si̍t tùi ū-pī Iâ-so͘ Ki-tok ê lō͘, hit ê kang ê ì-gī si̍t-chāi m̄-sī sió-khóa!

Sui-jiân kò-jîn sī hō͘ lâng iàm-ò͘ⁿ, chóng-sī in tāi-ke ê sè-le̍k sī put-chí kóng-khoah, in ê chhù-piⁿ thâu-bé, hiah ê khah chhim-tîm ê īⁿ-pang lâng, sim-lāi bô boán-chiok in pún-sin hit ê chhiⁿ-chhám ê to-sîn kap ngó͘-siōng ê chong-kàu, iáu-kú Tī in tiong-kan sī ū khòaⁿ-kìⁿ chit ê Ιû-thài-kàu sī kàu-gia̍h ū la̍t, ōe giú in ê sim, in-ūi chit ê Ιû-thài-kàu sī ēng khak-si̍t ê siaⁿ, lâi soan-thôan to̍k-it ê Siōng-tè, sī ko-siōng, koh sèng ê Siōng-tè, koh ū khòaⁿ-tāng lâng ê chong-kàu hêng-ûi, khòaⁿ-kò͘ lán chèng-lâng, ū àⁿ hī-khang lâi thiaⁿ lâng ê kî-tó, ū ūi-tio̍h jîn-lūi tī chiong-lâi tô͘-bô͘ tōa ê sū. Tī ta̍k ê siâⁿ-chhī ū chōe-chōe īⁿ-kàu-tô͘, kái-chong lâi chham-ka Tī hōe-tn̂g ê kèng-pài, iū-koh tû-khí chiah ê í-gōa, iáu ū tōa to-sò͘ ê “kèng-khiân ê lâng,” chhin-chhiūⁿ Sin-iok tiong só͘ kì-chài hit ê pé-chóng Ko-nî-liû; in ū siū Í-sek-lia̍t lâng ê Sèng-chheh tiong só͘ kì ê kàu-lí lâi tín-tāng in ê sim, lâi cheng-tho̍k in ê Sèng-chheh, put-kò iáu lâu chi̍t-sut-á īⁿ-pang lâng ê khoán chham-chhap tī in ê hōe-tn̂g ê seng-oa̍h.

Koan-liân tī chit-ê, iáu ū chi̍t hāng chin tiōng-iàu ê sū tī-teh,m̂ chiū-sī tī chú-chêng óa nn̄g-pah nî, hit pún Hi-pek-lâi ōe ê Kū-iok, ū hoan-e̍k chòe Hi-lī-nî ōe, chiū-sī hit-sî ê thong-iōng gú. Sī hoan-e̍k chit-pún, lán khah-siông sī kiò-chòe “Chhit-cha̍p lâng e̍k” (Septuagint) ê Sèng-chheh. Chit pún thang chòe Ιû-thài lâng í-ki̍p īⁿ-pang lâng ê lō͘-ēng, hō͘ in thang tha̍k, pîⁿ-pîⁿ lâi tùi in soan-thôan chi̍t ê Gī ê Siōng-tè, í-ki̍p ū Chi̍t ê úi-tāi ê beh lîm-kàu ê sū.

Sui-jiân tōa-pō͘-hūn ê Ιû-thài lâng, in ê ba̍k-chiu o͘-àm, in ê sim tūn, sui-jiân Bí-sài-a chin-chiàⁿ lîm-kàu ê sî, Pa-le̍k-su-thèng ê lâng ū tèng I tī Si̍p-jī-kè, iáu-kú lán tio̍h koh-chài lâi khòaⁿ Pó-lô ê toān-kì, tī-hia ū chhián-bêng Ιû-thài lâng ê hōe-tn̂g, tī ta̍k só͘-chāi sī chòe Ki-tok ê Sèng-hōe ê ng-chioh(**chhio̍h)-tōe, tùi án-ni ia̍h thang sòa hō͘ lán liáu-kái sì-sòaⁿ tī ta̍k só͘-chāi ê Í-sek-lia̍t lâng, ū tōa ê khùi-la̍t, “tī-teh pī-pān Chú ê lō͘.”

Tú-tú Siōng-tè ê Sèng-Kiáⁿ beh lîm-kàu sè-kan ê sî, cho͘-chit tong sî ê bûn-bêng ê sè-kài chit saⁿ-ê tōa ê bîn-cho̍k, tī bô ì-sek ê tiong-kan, tāi-ke saⁿ hia̍p-le̍k chòe-hé lâi pī-pān Chú ê lō͘, che khak-si̍t sī ū chin tōa ê ì-sù tī-teh. Che bêng-bêng ū àm-sī lán chai, Siōng-tè ū chhun-chhut I ê Sèng-chhiú, tùi chōe-chōe hong-bīn lâi teh chō-chiū chi̍t ê úi-tāi ê kiat-kó.