Pêng-bîn ê Ki-tok-toān/Tē V Koàn/Tē-6 chiuⁿ
Tē-6 chiuⁿ: TÔ͘-TIOⁿG Ê KÀ-SĪ(III LŪN LÂNG Ê CHEK-JĪM)
siu-káiTī chit ê tô͘-tiong ê kà-sī, iû-goân iáu ū put-chí iàu-kín ê tiám tī-teh, chiū-sī Iâ-so͘ ū siat tōa ê phì-jū lâi kà-sī lâng chai-bat jîn-seng ê chek-jīm. Khah tōa-bīn I m̄-só͘ kóng chi̍t pái nā-tiāⁿ, ún-tàng ū ēng chōe-chōe khoán ha̍p tī thèng-chiòng ê phì-jū lâi kà-sī chit tiám. LŌ͘-ka ū tùi lán kóng-khí Iâ-so͘ ū koh siat chi̍t ê phì-jū, chiū-sī chiong-kūn chit ê lú-hêng ê bé-chām só͘ kóng ê, “Tng hit-sî I í-keng kūn Iâ-lō͘-sat-léng, in iā phah-sǹg Siōng-tè ê kok beh liâm-piⁿ hián-bêng.” Iā Má-thài iû-goân ū kóng-khí chit ê būn-tôe, put-kò sī pa̍t-khoán ê soat-hoat, hit ê phì-jū sī khòaⁿ-chòe sī chi̍t lé-pài āu lán sī put-chí chhim-chai ê, kiò-chòe siū kau-tài gûn-á ê phì-jū. Má-thài sī kì-chài lō͘-bé chit ê, sī khah ū siông-sè ê kà-sī tī-teh.
Chit ê phì-jū ê tiong-sim ê su-sióng só͘ kóng, jîn-seng chú-iàu ê sù-bēng, chiū-sī chòe chi̍t ê chīn-tiong ê koán-ke, lâi chiáng-koán chiàu Siōng-tè sī ū kau-tài lán ê. Tong-sî ê lâng, lia̍h in ê chîⁿ-châi í-ki̍p in ê hó ki-hōe chòe in ka-kī ê sī-iú, iā thang chiàu in ka-kī ê ì-sù lâi Ēng i. Kin-á-ji̍t ê lâng mā iû-goân sī siāng chi̍t-iūⁿ. Só͘-í lán ài Ēng gōa-hêng ê khùi-la̍t, á-sī si-hêng sī-tek-sè, á-sī tùi hiah ê tōa hó-gia̍h ê lâng lâi te̍k-pia̍t khioh sè, ǹg-bāng thang chó͘-chí in ê hoat-tián. Chóng-sī Iâ-so͘ sī khòaⁿ kàu tī sū-bu̍t ê kun-tóe. Hit ê kun-pún ê kiù-tī, sī chāi tī lâng ê sim-koaⁿ ê piàn-ōaⁿ, kiàn-kái ê piàn-ōaⁿ. Lán tek-khak tio̍h koan-liân tī Siōng-tè, í-ki̍p Éng-oán ê sè-kài, chiah thang lâi liáu-kái jîn-seng ê ì-gī. Hit ê Éng-oán ê Sèng Kiáⁿ ū kóng, che sī chiàu Siōng-tè sī khòaⁿ ê jîn-seng. Siōng-tè sī PĒ. Lín lóng sī hiaⁿ-tī. Lūn kàu Siōng-tè kap í-ki̍p lán sûi lâng ê chek-jīm, lán ê kiàn-kái tú-tú sī “chhin-chhiūⁿ chi̍t lâng beh khì gōa-kok; chiū tiàu i ka-kī ê lô͘-po̍k, chiong sī ū ê kau-tài in. Chi̍t ê hō͘ i gûn gō͘-chheng; chi̍t ê hō͘ i nn̄g-chheng; chi̍t ê hō͘ i chi̍t-chheng; koh chiàu in ê châi-tiāu, hō͘ in khì chòe seng-lí.”
Si̍t-chāi lâi kóng, Siōng-tè ū chhe lán ta̍k-lâng lâi chhut-sì tī sè-kan, ài lán ôan-sêng chi̍t ê tiāⁿ-tio̍h ê kang-tiâⁿ, lâi pang-chān I, lâi tàu ín-chhōa chit ê khó-lîn ê sè-kài, hō͘ i chiâⁿ-chòe chi̍t ê súi-súi ê sè-kài. Ūi-tio̍h ài lán lâi ta̍t-sêng chit ê bo̍k-tek, I ū siúⁿ-sù lán sûi chi̍t-lâng chi̍t-lâng ū chōe-chió ê châi-tiāu tī-teh. Iā ū chi̍t ji̍t, I beh tùi lán sûi chi̍t-lâng chi̍t-lâng lâi mn̄g kóng, Góa ê sòe-kiáⁿ ah, chiong lí it-seng sī chòe ê kang lâi pò góa chai. Lí ū àn-chóaⁿ-iūⁿ lâi sú-iōng góa sī kau-tài, sī siúⁿ-sù lí ê châi-tiāu, lâi ôan-sêng jîn-seng ê bo̍k-tek? Tùi lí ê seng-oa̍h, chit ê sè-kài ū it-hoat pìⁿ-chòe kàu lōa súi, koh lí pún-sin ê seng-oa̍h, ū ōaⁿ-sin kàu tá-lo̍h?
TĪ-chia lán lâi khòaⁿ lán ê Chú ū cháiⁿ-iūⁿ teh piáu-sī hit ê chêng-kéng. Chiū-sī ū chi̍t ê hó-gia̍h ê thâu-ke, i ū ka-kī ê lô͘-châi tī-teh. Chit kù “Ka-kī ê lô͘-châi,” chiàu pún-bûn Hi-lī-nî ōe tio̍h tha̍k chòe “Siū sok-pa̍k ê lô͘-po̍k” ê ì-sù, iā chiàu góa teh siūⁿ, chit kù chiū-sī teh àm-só͘ kóng, in-ūi Siōng-tè ū chhòng-chō lán, ū pó-hō͘ lán, ū chín-kiù lán, ū siúⁿ-sù lán ta̍k hāng ê un-sù kap khùi-la̍t, só͘-í lán lâng bô lūn sī jio̍k-thé á-sī sim-sîn, si̍t-chāi lóng só͘ sio̍k tī i ê. Só͘-í chiàu chit ê phì-jū lâi khòaⁿ, bô ū sím-mi̍h chun-kùi ê lâng ū koân thang kóng, “Góa ê chhù-piⁿ sī tong-jiân tio̍h kéng-soán hit tiâu ho̍k-sāi Siōng-tè ê lō͘ khì-kiâⁿ, iā góa pún-sin sī m̄ eng-kai tio̍h ho̍k-sāi I.” M̄-sī lah, lán lóng m̄-só͘ sio̍k tī lán pún-sin, iā put-koán lán hoaⁿ-hí á-Sī bô, lán só͘ sio̍k-tī Siōng-tè.
Chit ê hó-gia̍h ê thâu-ke, ū chi̍t ji̍t ài beh chhut-gōa khì lú-hêng, iā tī bē chhut-hoat ê tāi-seng, i chiū kiò i ê lô͘-po̍k ài beh kau-tài in sûi chi̍t-lâng chi̍t-lâng ê kang. Hit ê chêng-kéng sī chhin-chhiūⁿ án-ni: I ê siâⁿ-mn̂g í-keng khui. Iā sì-lián ê bé-chhia mā í-keng pī-pān piān. Iū-koh i ê kheh-thiaⁿ-ni̍h, ū pâi chi̍t tè tn̂g-tn̂g ēng âng-sek ê toh-kun khàm teh ê toh; iā toh-téng ū pâi kim kap gûn chi̍t-tui chi̍t-tui kim sih-sih, chiū-sī chi̍t-chheng, nn̄g-chheng, gō͘-chheng, iā chit ê tōa ê thâu-ke chiū khiā-teh lâi khòaⁿ sûi chi̍t-ê chi̍t-ê lô͘-po̍k ê bīn-māu, lâi liōng-sióng in sûi chi̍t-lâng chi̍t-lâng ê châi-tiāu, chiah hō͘ in ū chōe-chió ê chu-pún khì chiàu in ê gī-bū chòe seng-lí. Chit ê thâu-ke sī put-chí chhim-chai in ê châi-tiāu. Tī chit ê ke-tiúⁿ chú-Gī ê ka-têng, tùi sòe-hàn ê sî, in ū cháiⁿ-iūⁿ teh thit-thô, teh thiàu-bú, i lóng ū chù-ì teh khòaⁿ, iā chit-tia̍p in sī í-keng sêng-liân, lâi teh su-hāu i. Lūn chòe seng-lí ê sū, choân-jiân m̄-sī chiàu lán sī teh siūⁿ sī lô͘-châi ê kang. Lán lóng ū tha̍k-tio̍h chi̍t pún siáu-soat kiò-chòe “Uncle Tom’s Cabin,” Tī hit tiong-kan ū teh kóng, tī Bí-kok lóng sī ta̍k ji̍t chhe o͘-bīn ê lô͘-châi chhut-khì chhân-hn̂g chòe-kang. Chóng-sī siat-sú lán ê lô͘-châi nā sī ū thâu-náu, ū châi-tiāu, iā thé-chit bô lōa ióng ê, kiat-kio̍k chhe in khì chòe kang, Sī bô thang tit-tio̍h lōa-chōe ê lī-ek. Chū-kó͘ ki̍p-kim, Ιû-thài lâng lóng-sī tùi chhut-sì chiū chòe seng-lí. Ū ê sī chòe khah sió-khóa ê, iā ū-ê sī chòe khah tōa ê sū-gia̍p. Ta̍k ê lâng lóng sī chiàu i ê khùi-la̍t. Chhin-chhiūⁿ án-ni, lán nā-sī beh kà-sī Ιû-thài lâng chai-bat jîn-seng ê chek-jīm, lán thang kóng bô koh ū pa̍t ê phì-jū thang pí tī-chia lán ê Chú só͘ kóng ê, koh khah ōe kám-tōng in ê sim.
Chhiáⁿ lán chù-ì lâi khòaⁿ hiah ê lô͘-po̍k, chiū-sī khiā tī hit ê tn̂g-tn̂g ēng âng-sek ê toh-kun khàm-teh ê toh-piⁿ beh lâi sêng-siū hiah ê gûn ê. Iā hiah ê gûn sī chī-chūi ê? Hiah ê gûn khak-si̍t chiū-sī chit ê Chú-lâng ê. Hiah ê gûn sī I ê chu-pún, sī tio̍h ēng chòe I ê lō͘-ēng. Só͘-í in ū kóng, “Chú ah, lí kau-tài góa gō͘-chheng, nn̄g-chheng.”
Chit-tia̍p chhiáⁿ lâi chù-ì khòaⁿ chiah ê lô͘-po̍k, chiū-sī ûi-óa lâi khiā Tī Kin-á-ji̍t Siōng-tè sī pâi tī chit ê sè-kài ê tn̂g-tn̂g ê siàu-kūi-piⁿ ê. Lán sī siū kau-tài ê châi-tiāu sī sím-mi̍h lè? Chiū-sī chîⁿ-châi, koân-le̍k, tē-ūi, tì-sek, sū-gia̍p ê châi-lêng; kap hit hō súi koh gâu kám-tōng lâng ê phín-hēng, kap kiān-khong ê sin-khu, í-ki̍p kî-thaⁿ. Taⁿ chiah ê un-sù sī chī-chūi ê? Chiū-sī Siōng-tè ê. Iā ūi-tio̍h àn-chóaⁿ chiah chiong chiah ê hō͘ lán? SĪ ūi-tio̍h ài lán tio̍h khì chòe seng-lí. Chiū-sī ài lán lâi chòe I ê lō͘-ēng. Iā I ài lán chòe sím-mi̍h lâi lī-ek I? Tùi tī chit ê khó-lîn ê sè-kài, I ū chin tōa ê kang tī-teh, chiū-sī ài hō͘ I chit ê sè-kài tī ta̍k hong-bīn chiâⁿ-chòe chi̍t ê khah khòai-lo̍k, khah chiâⁿ-sèng, khah ko-siōng ê sè-kài, iā nā m̄-sī chioh I ê lô͘-po̍k ê chhiú, chiū I sī m̄-ài Ēng pa̍t hoat lâi chòe. Só͘-í siat-sú I ê lô͘-po̍k nā bô beh chòe I ê kang, chiū chit ê khó-lîn ê sè-kài sī tio̍h thèng-hāu khah bān chiah ōe thang tit-tio̍h I ê chiok-hok. In-ūi to bô pa̍t mi̍h hoat-tō͘ tī-teh. Tùi án-ni, Siōng-tè chiah tio̍h chiong chióng-chióng ê châi-tiāu lâi kau-tài lán.
Siat-sú lán nā bêng-pe̍k lán sī ū it-chhè ê châi-tiāu sī Siōng-tè sī siúⁿ-sù lán ê, chit-tia̍p ài lán koh chìn chi̍t-pō͘ lâi khòaⁿ hit ê kiat-kio̍k siáⁿ khoán.
Kiat-kio̍k thang kóng ū ê teh khoa-kháu i ê pù-ū, á-sī i ê mn̂g-hong, á-sī i ê tì-hūi, che sī chin thang hiâm ê sū lah! Ū ê lâng ài khoa-kháu kóng, “Hé, góa sī chhut-sì tī hó-gia̍h ê ka-têng, iā koh sī chhut-sì tī hit hō siōng-téng ê ka-têng. Góa tùi chhut-sì chiū ū tì-hūi ê un-sù tī-teh.” SĪ lah, chóng-sī hoán-tńg tio̍h ūi-tio̍h án-ni lâi kám-siā Siōng-tè. Chiah ê chiū-sī Siōng-tè sī siúⁿ-sù ê tōa ê un-sù, chóng-sī sī ū kau-tài tōa ê chek-jīm tī-teh. Khah-si̍t bô lūn sím-mi̍h lâng to bōe Ēng-tit khòaⁿ-khin hiah ê siū Siōng-tè kau-tài khah sió-khóa un-sù ê lâng. Lí chhut-sì tī hit hō pù-ū, á-sī ū bêng-bōng ê ka-têng, m̄-sī ūi-tio̍h án-ni, lí chiū tī sè-kan sī pí pa̍t lâng khah ū koân-lī tī-teh. Lán ê PĒ Siōng-tè ū an-pâi lí án-ni, khak-si̍t sī ūi-tio̍h ài lí it-hoat gâu pang-chān pa̍t lâng.
Á-sī lán kiám ōe thang hó-táⁿ chiong lán ê Chú-lâng sī kau-tài lán ê châi-tiāu, kan-ta ūi-tio̍h lán pún-sin ê lī-ek kap chìn-pō͘, lâi sú-iōng i, sòa bōe kì-tit Siōng-tè, í-ki̍p lán ê hiaⁿ-tī ê sū mah?
Á-sī lán kiám ōe-thang tī beh sí ê sî tó tī pīⁿ-chhn̂g-ni̍h lâi ka-kī an-ùi, siūⁿ kóng, góa it-seng to bô khì lōa-ni̍h sún-hāi-tio̍h pa̍t lâng? Bo̍k-su teh-beh chín-toàn lâng ê cheng-sîn chōng-thài ū chōe-chōe ê khùn-lân ê tiám tī-teh, chiông-tiong chit khoán ê lâng chiū-sī in sī tē-it chia̍p-chia̍p tú-tio̍h ê chi̍t-ê. Lán ài sím-chhat hit ê chòe lâng, ài chhâ-chhut i ê cheng-sîn chōng-thài, ia̍h i sòa chū-jiân chū-jiân ê khoán tùi lán kóng, “Góa bô phah-sǹg Siōng-tè beh tōa-tōa khiàn-chek góa. Góa iā bô phah-sǹg góa bat kò͘-ì lâi hāi-tio̍h sím-mi̍h lâng.” Chhì siūⁿ kóng chit khoán ōe ê lâng! Kah-ná chhin-chhiūⁿ Siōng-tè chhe i lâi sè-kan, iā Ēng chōe-chōe châi-tiāu siúⁿ-sù i, sī kan-ta ài i siu khí-lâi khn̂g-teh, iā bô khì hāi-tio̍h lâng, chiū í-keng kàu-gia̍h. Chhì siūⁿ, siat-sú ū chi̍t ê tōa ê kiàn-tiok-ka lâi sûn-sī i ê kang-tiâⁿ, hit-sî khòaⁿ-kìⁿ i sī chhiàⁿ, sī kiong-kip ê lâng sī kan-ta pîn-tōaⁿ êng-êng teh chē Tī chhù-kè! Hit-sî siat-sú ū ê lâng tùi i kóng, “Góa lóng bô chòe sím-mi̍h siong-hāi lâng ê sū. Góa mā lóng bô ka-la̍uh chng-á lâi siong-hāi-tio̍h koe-lō͘-ni̍h ê lâng.” Chiàu hit ê sin-lô teh khòaⁿ, hit ê thâu-ke hō͘ i ê sin-lô lâi kiong-kip i, sī kah-ná chhin-chhiūⁿ kan-ta ūi-tio̍h án-ni nā-tiāⁿ. Kî-si̍t siat-sú lán ū liáu-kái Ki-tok tī chit ê phì-jū ê lāi-tiong sī teh kóng-ê kà-sī, chiū jîn-seng tiāⁿ-tio̍h sī ōe put-chí piàn-ōaⁿ. Lán tek-khak lóng ōe siūⁿ-tio̍h lán ê kî-tó-bûn ê ōe kóng, “Ah, goán iáu ū chōe-chōe eng-kai tio̍h chòe ê sū lóng bô khì chòe!”
Che sī thâu-chi̍t tiám ê kà-sī. Chiū-sī ài-lán chai-iáⁿ lán ê Chú-lâng sī hō͘ lán ê châi-tiāu, sī ài lán ūi-tio̍h hó ê sū-gia̍p lâi sú-iōng i.
Chit-tia̍p koh lâi khòaⁿ pa̍t hong-bīn ê su-sióng. Ū ê lâng tī sim-lāi beh siūⁿ kóng, chiàu khòaⁿ lán sī ū ê châi-tiāu pun-liáu sī put-chí bô kong-tō. Siat-sú Siōng-tè nā sī hō͘ lán sûi-lâng ū chek-jīm tī-teh, àn-chóaⁿ lán bô chiàu kong-tō lâi chhut-sì? lán tī siā-hōe siōng lóng bô thang tiàm tī siāng-khoán ê tē-ūi. Lán lóng bô pîⁿ-pîⁿ hó-gia̍h, ióng-kiāⁿ, chhong-bêng, á-sī pîⁿ-pîⁿ ū gâu kám-tōng lâng ê phín-hēng tī-teh. Phì-jū lâi kóng, nn̄g ê ta-po͘ gín-ná tiàm tī siāng ha̍k-kip, iā nn̄g ê cha-bó͘ gín-ná tiàm tī siāng chhù-lāi, koh nn̄g ê lâng tiàm-tī siāng pài-tn̂g, iáu-kú in ê un-sù bô lūn sī tī jio̍k-thé, tì-sek, tō-tek, á-sī cheng-sîn ê hong-bīn, lóng ū put-chí cheng-chha tī-teh.
SĪ lah, liân tī lán ê tō-tek kap cheng-sîn ê hong-bīn to iû-goân sī án-ni. Che sī jîn-seng ê ò-biāu-tiong chi̍t ê tē-it oh-tit kái-koat ê būn-tôe. Si̍t-chāi ū ê lâng sī pí pa̍t lâng khah khòai chiâⁿ-chòe ū chhin-chhiat, ū Tō͘-liōng ê lâng, khah khòai thun-lún, iā khah khòai gâu pang-chān lâng, hō͘ lâng tit-tio̍h hēng-hok. Si̍t-chāi ū ê lâng sī khòai-khòai ū sìn-gióng, óa-khò Siōng-tè ê sim, chóng-sī ū ê lâng chhut-sì chiū thôan-siū-tio̍h kāu giâu-gî ê sèng-chit, chin oh-tit chhim-sìn Siōng-tè. Che sī chi̍t ê chhim-chhim ê ò-biāu. Lán Sī bōe liáu-kái chit ê ò-biāu. Lán iā m̄-bián bián-kióng beh lâi soat-bêng chit ê ò-biāu. Che kiù-kèng sī koh ke-thiⁿ hō͘ lán tú-tio̍h, lūn ûi-thôan í-ki̍p kî-thaⁿ chōe-chōe khah chhim hok-cha̍p ê ò-biāu nā-tiāⁿ.
Chóng-sī Iâ-so͘ m̄-sī m̄-chai-iáⁿ chit ê khùn-lân ê būn-tôe. I ū sêng-jīn che sī chi̍t ê tong-biān ê sū-si̍t. I ū sêng-jīn ū ê lâng Siōng-tè ū kau-tài i chi̍t-chheng, iā ū-ê lâng nn̄g-chheng, koh ū ê lâng gō͘-chheng. I lóng bô soat-bêng chit ê būn-tôe. Chóng-sī I ū kiò lán m̄-bián ūi-tio̍h chit tiám lâi khó͘-būn. In-ūi chit ê phì-jū ū hián-chhut chi̍t ê Hok-im, chi̍t ê Hó ê siau-sit tī-teh, chiū-sī kóng, Lūn lâng ê un-sù ū cheng-chha, chit ê sū-si̍t m̄-sī choân-jiân chhut tùi ngó͘-jiân ê sū; iā Siōng-tè ū chai-iáⁿ, Siōng-tè ū teh khòaⁿ-kò͘, Siōng-tè ū teh hun-piat chit ê sū-si̍t, iā ū kóng sui-jiân ū ê lâng sī siū ê un-sù sī khah chió, iáu-kú i nā ū chīn-tiong, chiū chiām-chiām kàu lō͘-bé iû-goân ōe chhin-chhiūⁿ pa̍t lâng sêng-siū-tio̍h siāng khoán ê hoaⁿ-hí kap jia̍t-sêng ê chheng-chàn. Siōng-tè Sī beh pîⁿ-pîⁿ chheng-chàn in kóng, “Hó ah, hó koh chīn-tiong ê lô͘-po̍k.” Siōng-tè sī o-ló in sī hó koh chīn-tiong, m̄-sī o-ló in sī hó koh ū châi-tiāu, á-sī hó koh chòe-liáu ū sêng-kong. Lán bōe-thang lóng-chóng chiâⁿ-chòe hit khoán ê lâng. Chóng-sī kám-siā Siōng-tè, lán ōe-thang chīn-tiong tī lán sûi-lâng sī tio̍h chòe ê bî-sòe ê pō͘-hūn, iū-koh che sī Siōng-tè sī ū tùi lán iau-kiû ê.
Só͘-í bo̍h-tit sit-táⁿ. Iā bo̍h-tit put-pêng. Mā m̄-bián kóng Sī bô kong-tō. Bo̍h-tit phah-sǹg che lóng sī chhut tùi ngó͘-jiân ê sū. M̄-sī! Siōng-tè ū an-pâi hō͘ ū ê lâng ū thang pí pa̍t lâng tit-tio̍h khah-chōe ê un-sù, chóng-sī hit ê bo̍k-tek mā sī ūi-tio̍h ài i ū pí pa̍t-lâng tam-tng khah tōa ê chek-jīm. Put-lūn siáⁿ-khoán, chiàu khòaⁿ lūn un-sù ê chha-piat, ūi-tio̍h beh ôan-sêng Siōng-tè ê kang, iā sī tong-jiân ū pit-iàu tī-teh. Chêng ji̍t góa ū khòaⁿ-kìⁿ chi̍t ê hong-khîm ê kī-su lâi tī kàu-hōe teh siu-lí hong-khîm. Hit ê kī-su ū chiong hong-khîm ê pi-á tùi téng-bīn siāng tōa, kàu tī Ē-bīn siāng sòe ê, lóng sòaⁿ khui--khì. Iā góa ū khòaⁿ-kìⁿ hit ê kī-su chin chim-chiok, chiong tōa kap sòe ê, pîⁿ-pîⁿ lâi hô sûi chi̍t-ê chi̍t-ê sì-chiàⁿ ê siaⁿ-im. I m̄-ài hit ê sòe ê pi-á lâi tân hit ê tōa ki pi-á ê siaⁿ-im. I sī ài hiah ê pi-á lâi chhut chiàu in eng-kai chhut ê siaⁿ-im, tùi án-ni chiah thang chhut sì-chiàⁿ ê im-ga̍k. Lán kiám m̄-sī tio̍h siūⁿ, chit ê tōa ê Chú-lâng iû-goân sī chhin-chhiūⁿ chit ê khoán-sit, lâi teh tôaⁿ chit ê Ú-tiū ê khîm-pôaⁿ mah? Kiám m̄-sī tùi tī koh -iūⁿ ê siaⁿ-im, I chiah ū thang tit-tio̍h thiaⁿ-kìⁿ chi̍t ê chin hó ê im-ga̍k mah?
Chhiáⁿ tiap-á-kú saⁿ-kap lâi siūⁿ tī chit ê phì-jū sī ū hián-chhut koh kè-lâi ê su-sióng. Hiah ê lô͘-po̍k lóng chhut-mn̂g khì chòe seng-lí, lâi ke-thiⁿ in ê chîⁿ-gûn. Chiông-tiong nn̄g lâng ū khì o̍ah-iōng i, iā tùi án-ni, chiū ū tit-tio̍h ke-thiⁿ. Chóng-sī chiông-tiong chi̍t lâng bô khì o̍ah-iōng i, chiū sòa tì-kàu sòng-sit i. Tùi chit ê sū-si̍t, chek-sî hō͘ lán thang khòaⁿ-chhut Siōng-tè ê chi̍t tiâu sîn-sèng ê hoat-chek lâi teh soat-bêng, cháiⁿ-iūⁿ ōe hō͘ I sī ū kau-tài lán ê châi-tiāu cheng-chìn, kap thè-pō͘ ê chêng-hêng, iā teh soat-bêng lán ê cheng-sîn seng-oa̍h ê chìn-pō͘ kap sòng-sit ê in-toaⁿ. Hit ê hoat-chek kán-lio̍k thang kóng chhin-chhiūⁿ án-ni: Ū ēng chiū ke-thiⁿ. Bô Ēng chiū sòng-sit. Chit ê chiū-sī Siōng-tè ê lu̍t-hoat teh soat-bêng I sī ū kau-tài lán ê un-sù, bô lūn sī jio̍k-thé, sī sim-sîn, í-ki̍p cheng-sîn siōng ê un-sù ê chìn-pō͘ kap tò-thè ê chêng-hêng.
1. Ū ēng chiū ke-thiⁿ. Tī chū-jiân ê sè-kài it-chhè lóng ū-iáⁿ sī án-ni. Chhì khòaⁿ hiah ê phah-thih-ê ê chhiú-kut. Nā lâi kap lán ê chhiú saⁿ pí-kàu, àn-chóaⁿ in ê, ōe hiah-ni̍h ū khùi-la̍t? In-ūi i ū ēng i ê khùi-la̍t, só͘-í ná ke-thiⁿ. Koh chhì-khòaⁿ hiah ê chhiⁿ-mî lâng, i ê chhiok-kak sī put-chí bín-chia̍t, kan-ta Ēng chhiú lâi bong niau-á hit ê iù-iù ê mn̂g chiū ōe-hiáu hun-piat i ê o͘-pe̍h. Si̍t-chāi sī ū ēng chiū ke-thiⁿ.
Iā lán ê cheng-sîn siōng ê seng-oa̍h iû-goân mā-sī siāng chit tiâu ê lí-khì. Kó͘-chá ê Ki-tok-tô͘ tùi tī in ū siông-siông o̍ah tāng in ê sim-sîn, í-ki̍p cheng-sîn siōng ê khùi-la̍t, lâi kám-kak ū Siōng-tè tī-teh, iā ū siông-siông kám-kak kî-tó ê iàu-kín, tùi án-ni, kiat-kio̍k in ê sim-sîn ū it-hoat ióng-chòng, it-hoat ko-siōng, iā kám-kak Siōng-tè, ná chhin-kūn ná si̍t-chāi, iā it-hoat hoaⁿ-hí tha̍k Sèng-chheh, koh tha̍k liáu ná pêng-an, iū-koh khòaⁿ sī ū keng-giām-tio̍h ê ta̍k téng-hō ê kan-khó͘ sū, lóng sī teh cheng-chìn in ê cheng-sîn seng-oa̍h, ū khòaⁿ bān-hāng-sū lóng sī teh ín-chhōa i it-hoat lâi chhin-kūn tī Siōng-tè.
2. Bô Ēng chiū sòng-sit. Chiông-tiong hit chi̍t ê lô͘-po̍k bô o̍ah-iōng i ê châi-tiāu. I lóng bô khì thau the̍h á-sī khì gō͘-iōng i, i put-kò sī khì kā i siu khí-lâi khn̂g, bô khì Ēng i. I phah-sǹg jîn-seng Sī bô sím-mi̍h ì-gī tī-teh. I chiah ū siū kau-tài chi̍t chheng gûn ê châi-tiāu nā-tiāⁿ, m̄-bián tio̍h ūi-tio̍h án-ni lâi chhau-hôan. Só͘-í i ū khì kā i tâi teh, thang séng hùi-khì, iā phah-sǹg sui-jiân bô khì o̍ah-iōng, iû-goân sī ōe thang pó-chûn i ê gûn-á. Chóng-Sī bōe-ōe lah.
Che iû-goân sī Siōng-tè ê lu̍t-hoat, ū koàn-chhòan tī lán it-chhè ê seng-oa̍h. Chhì khòaⁿ Ìn-Tō͘ ê thok-poat-cheng, in ê chhiú-kut ūi-tio̍h m̄-bat teh ēng, sòa ko͘-tâ--khì. Eng-kok ê si-jîn (Dickens) ū siá chi̍t phiⁿ ê siáu-soat kiò chòe “Nn̄g ê siâⁿ ê kò͘-sū,” chhì-khòaⁿ Tī hit ê tiong-kan sī ū biô-siá hit ê Má I-seng (Dr. Manette), i ūi-tio̍h m̄-bat teh o̍ah-iōng i ê chi̍h, sòa sit-lo̍h kóng-ōe ê khùi-la̍t. Chhì-khòaⁿ hit-hō bùn-chhú, i sī put-sî khiā-khí tī thô͘-tóe àm-àm ê só͘-chāi, sòa sit-lo̍h i ê sī-le̍k. Bí-kok ū chi̍t só͘-chāi (Kengtucky), ū chi̍t ê tōa ê soaⁿ-tōng (Mammoth), tī hit lāi-bīn sī ū ê hî kap chúi-ke sī lóng sit-bêng, che sī in-ūi in lóng só͘ tiàm tī hit ê o͘-o͘ àm-àm ê só͘-chāi, tì-kàu sit-lo̍h in ê sī-le̍k. In ê ba̍k-chiu khòaⁿ-liáu lóng sī hó-hó, chóng-sī lán nā Ēng to-á khì kā i tu̍h, hit-sî lán chiah chai in ê ba̍k-chiu sī í-keng pháiⁿ-khì. Che chiū-sī chū-jiân ê lu̍t-hoat. Chiàu chū-jiân ê lu̍t-hoat, chiū-sī lán nā-sī bô khì o̍ah-iōng lán sī ū ê khùi-la̍t, chiū sòa bōe thang pó-chûn lán sī ū ê khùi-la̍t. Si̍t-chāi sī bô Ēng chiū sòng-sit.
Tī lán ê cheng-sîn seng-oa̍h, che iā sī chi̍t ê thang chhiⁿ-kiaⁿ ê sū-si̍t. Chhin-chhiūⁿ ū ê lâng tī kú-kú ê tiong-kan ū hut-lio̍k kî-tó kap gián-kiù Sèng-keng, iā sòa bô chhut-se̍k tī kàu-hōe, bô siú Sèng-chhan, bô kau-pôe Siōng-tè. Āu-lâi hit ê lâng beh gông-ngia̍h, i sī chiām-chiām teh chiâⁿ-chòe chi̍t ê bô sìn-gióng ê lâng; sòa bô beh sìn pòaⁿ hāng, iā bô beh kî-kiû Siōng-tè. Che chiū-sī chiàu chit ê tōa ê goân-lí só͘ kóng ê. Chiū-sī bô Ēng chiū sòng-sit.
Khá-lái-luh (Carlyle) ū tùi Kho-lân Keng (Koran) tit-tio̍h chi̍t ê kò͘-sū, chiū-sī teh kóng-khí, bat chi̍t pái Mô͘-se ū khì thàm hiah ê khiā-khí tī Sí-hái ê kūn-hū ê lâng. Hit-sî in lóng biáu-sī Mô͘-se, iā kū-cho̍at i, bô beh si̍t-hêng Mô͘-se ê kà-sī. Tùi án-ni Mô͘-se chiū lī-pia̍t in. Kho-lân Keng ū kóng, keh-ji̍t ū ê lâng ū khì khòaⁿ hiah ê lâng pìⁿ-chiâⁿ sím-mi̍h khoán-sit, hit-sî ū khòaⁿ-kìⁿ in lóng pìⁿ-chòe kâu. In-ūi in Sī bô o̍ah-iōng in ê lêng-hûn, tì-kàu sòa sit-lo̍h i. Chit-tia̍p in sī pìⁿ-chòe cheng-siⁿ thàm-thâu chhut-lâi teh khòaⁿ chit ê sè-kài, iā khòaⁿ-liáu sī chi̍t ê o͘-àm, chin bî-biāu bōe-thang kóe-soat-tit ê sè-kài. Kho-lân Keng ū kóng, “Chhit-ji̍t ê tiong-kan, in chiah chí-ū chi̍t pái ōe-kì-tit in sī ū lêng-hûn.” Chhin-chhiūⁿ án-ni, Khá-lái-luh ēng ki-chhì ê thài-tō͘ lâi mn̄g kóng, “Lia̍t-ūi, lán kiám m̄-bat tú-tio̍h chhin-chhiūⁿ chit khoán ê lâng, chiū-sī tī chhit ji̍t ê tiong-kan, chí-ū chi̍t pái ōe-kì-tit in sī ū lêng-hûn?”
Chit-tia̍p lán ài lâi khòaⁿ hit ê Chú-lâng koh tò-tńg-lâi hit-sî ê chêng-kéng, chhiáⁿ lán seng-lâi chù-ì hiah ê lô͘-po̍k ê thài-tō͘, chiū-sī tùi i kóng, “Chú ah, lí hō͘ góa” nn̄g-chheng, gō͘-chheng. Ah. SĪ lah! Lâng ū ūi-tio̍h Siōng-tè lâi chòe chōe-chōe hó ê kang-tiâⁿ, hit-sî i tio̍h ōe Ēng hoaⁿ-hí kám-siā ê sim lâi bêng-pe̍k hit ê hó ê tōng-ki lóng sī chhut-tùi Siōng-tè sī hō͘ i ê. Hiah ê chīn-tiong ê chòe kang lâng lóng sī phah-sǹg Siōng-tè sī put-chí ài un-sù hō͘ lâng, siúⁿ-sù lâng. Chóng-sī hiah ê bô chīn-tiong ê chòe-kang lâng, lóng sī phah-sǹg Siōng-tè sī put-chí ài tùi lâng iau-kiû ta̍k-hāng. "Chú ah, góa chai lí sī giâm-hat ê lâng.”
Chit-tia̍p chhiáⁿ lâi khòaⁿ chit ê phì-jū, Sī biô-siá chit ê Chú-lâng ê gâu kó͘-bú lâng ê thài-tō͘. I sī ài chheng-chàn lâng ê hó--chhù, bô ài hián-chhut lâng ê khoat-tiám, iā tùi hiah ê khó-lîn ê lô͘-po̍k, i sī ài khòaⁿ-kìⁿ in sī kiat hó ê ké-chí, iū-koh I sī put-chí hoaⁿ-hí, ū khòaⁿ-kìⁿ in bô choân-jiân hō͘ I sit-bāng. Ū-iáⁿ, in lóng sī gû-chhún ê lâng, koh ū khoat-tiám tī-teh, in kiàm-chhái mā iáu ōe-thang koh tit-tio̍h khah hó ê sêng-chek. Hit ê tòa sì-chheng ê lô͘-po̍k, ū tè hit ê tòa chi̍t bān ê lô͘-po̍k ji̍p lâi, iā tōa-bīn i ū kám-kak pún-sin sī khah ham-bān. Chóng-sī chhiáⁿ chim-chiok lâi thiaⁿ hit ê Chú-lâng só͘ kóng ê ū Tō͘-liōng, jia̍t-jia̍t ê chheng-chàn, hoaⁿ-hí kap kek-lĒ ê ōe, chiū-sī kóng, “Hó ah!” Lán chai I sī ài chheng-chàn, bô ài khiàn-chek lâng. Hit ê Chú-lâng tī bô phah-sǹg ê tiong-kan, chiong i ê chhiú lâi hōaⁿ Tī hit ê lô͘-po̍k ê keng-thâu-téng, koh kā i bián-lĒ kóng, “Hó ah, Hó koh chīn-tiong” chhì-siūⁿ hit-sî hit ê khó-lîn ê lô͘-po̍k, m̄-chai ū siū bián-lĒ, tit-tio̍h chòng-táⁿ kàu cháiⁿ-iūⁿ! Ah, lán sī teh ho̍k-sāi ê Chú-lâng, chiū-sī chit ê khoán-sit lah. Só͘-í lán tī sit-chì ê tiong-kan, bo̍h-tit bōe kì-tit chit tiám. Siōng-tè m̄-sī chu-chu teh chhē-chhut lán lâng ê chhò-gō͘, á-sī teh sǹg lán lâng ê kè-sit. I sī chu-chu teh chhē khòaⁿ lán ū sím-mi̍h hó--chhù, iā chin hoaⁿ-hí ài chhē-chhut lán ê hó--chhù.
Ài koh lâi siūⁿ chi̍t hāng. Lán nā-sī ū chìn-pō͘ i sī siúⁿ-sù lán ê chîⁿ-châi, khùi-la̍t, hit-sî Siōng-tè ê pò-siúⁿ sī sím-mi̍h? Kiám-sī chū án-ni thêng lán ê kang, iā éng-oán lâi chē tī Thiⁿ-ni̍h hit ê tōa pài-tn̂g lāi mah? Chiàu chit ê phì-jū sī chí-sī, tùi tī lán sī chòe ê kang, i ê pò-sióng sī sím-mi̍h? Hit ê pò-siúⁿ, chiū-sī hō͘ lán it-hoat tam-tng koh-khah chōe, khah chòng-tāi, ko-siōng ê kang-chok. Oán-jiân chhin-chhiūⁿ lâng tī siā-hōe, nā-sī gâu chīn pún-hūn tī sió-khóa ê tē-ūi, chiū āu-lâi i ōe tit-tio̍h koh khah kôaiⁿ ê tē-ūi, thang chòe khah tōa ê kang. Chhin-chhīuⁿ án-ni, Iâ-so͘ ū hian-khui hit ê éng-oán ê sè-kài ê pò͘-lî, lâi piáu-sī lán chai-iáⁿ lán sī khiā-khí tī pôaⁿ-kè lán só͘ bat ê chi̍t ê khah kóng-khoah ê ú-tiū. I ū kóng, hiān-sè chit ê seng-oa̍h nā soah, hit-sî lâng ê oa̍h-miā sī iáu chiap-sòa teh chìn-chêng. Lán sī teh kóng sí-sit, soah chit sè-kan ê seng-oa̍h, che put-kò sī koh chhut-sì tī chi̍t ê sin ê sè-kài, lâi keng-giām-tio̍h chi̍t ê khah ōe kám-tōng lâng ê seng-oa̍h nā-tiāⁿ, iā tī hit-sî ê chêng-kéng, it-chhè khòaⁿ-liáu bô m̄ hui-siông ōe chhì-kek lán ê sim. Só͘-í lūn āu-lâi ê sè-kài, m̄-sī kan-ta an-hioh, á-sī soah lán ê kang ê ì-sù, iáu-kú sī put-sî ū khòai-lo̍k ê chìn-pō͘ tī-teh. Hit ê hó ê lô͘-po̍k, sī iáu-bē ta̍t kàu i ê bo̍k-tek tiám, put-kò sī ū khòaⁿ-tio̍h chi̍t ê khah sin, khah sîn-sèng ê bo̍k-phiau nā-tiāⁿ. I ū hoaⁿ-hí koh chìn-chêng lâi chīn i sin ê chek-jīm. “Hó ah, Hó koh chīn-tiong ê lô͘-po̍k, lí Tī chió ê, chīn-tiong; góa beh siat-li̍p lí lâi koán chōe ê, hō͘ lí koán gō͘ ê siâⁿ, cha̍p ê siâⁿ.” Che chiū-sī Siōng-tè ê pò-sióng. M̄-sī éng-éng kan-ta chòe chi̍t ê pîn-tōaⁿ lâng, lâi êng-êng chē tī Thiⁿ-ni̍h. M̄-sī chhin-chhiūⁿ hiah ê khó-lîn ê si̍t-gia̍p-ka kàu khah lāu ê sî, chiū thòe-ún, ji̍t-ji̍t kan-ta chia̍h pá chē teh hang-hé, teh thèng-hāu sí nā-tiāⁿ. Hoán-tńg sī chòe chi̍t ê éng-oán sī chheng-liân lâng, éng-oán bô ià-siān lâi hiàn-sin hōng-sū pa̍t-lâng, iā khéng chhut-khì gōa-bīn lâi tông-chêng pa̍t-lâng, lâi pang-chān, lâi si un-hūi tī Siōng-tè ê ú-tiū tiong, iā kiám-chhái thang kap Ki-tok saⁿ-kap chhut-khì tī gōa-bīn o͘-àm ê só͘-chāi lâi chhē hiah ê sit-lo̍h ê, kàu tit-tio̍h. Lán ê Chú só͘ hoaⁿ-hí ê, chiū-sī hiah ê kam-gōan o̍ah-iōng i ê châi-tiāu, éng-oán hoaⁿ-hí pàng-sak ka-kī hōng-sū lâng ê.