Pa̍k-kha ê iàu-lūn

Si-keng ū kóng, “Thiⁿ siⁿ chèng peh-sı̀ⁿ.” Lūn kàu chit-ê thiⁿ ê chheng-ho͘, khiok m̄-sı̄ chhiⁿ-chhiⁿ ê thiⁿ, chiū-sı̄ ú-tiū toā Chú-cháiⁿ ê Siōng-tè. Chiàu án-ni lâi khoàⁿ, chiah ê peh-sı̀ⁿ kı̀n-jiân kóng-kiò sı̄ thiⁿ-siⁿ--ê. In ê seng-khu sui-jiân sı̄ tùi pē-bó chhut, chóng-sı̄ hō͘ i ū bah-thé, hō͘ i ê oa̍h-miā, sı̍t-chāi sı̄ tùi Siōng-tè ê chú-cháiⁿ. M̄-sı̄ pún-té ū--ê, ia̍h m̄-sı̄ ka-tı̄ ê ū--ê, chêng-lí sı̄ bêng-bêng.

Só͘-í ē khoàⁿ, ē thiaⁿ, ē kóng-oē, ē tín-tāng, sim lêng-lāi, chhiú bín-chia̍t, sù-chi pah-thé lóng ha̍p ta̍k-hāng ê lō͘-ēng. Chhui kàu bān-kok, thoân kàu bān-tāi, bô m̄ lóng sı̄ án-ni, chū-jiân eng-kai lóng-chóng siū i, lâi chiâu-chn̂g kui--i; thái-thó thang sūn-thàn su-io̍k.

Taⁿ chiong kha lâi lūn. Kiám ū phah-sǹg Tiong-kok ê cha-bó͘ gín-ná, khiok ū hit ê pa̍k-kha ê hong-sio̍k leh. Tùi sè-hàn lâi pau, lâi tı̂ⁿ, kàu kú-kú chı̍h-u, chhin-chhiūⁿ tn̄g-khı̀, sè-pō͘ ûn-ûn-a liam-kha-kiâⁿ. Kóng-kiò té, sè sı̄ súi, chiū soà tı̀-kàu hō͘ chhit-chhioh ê seng-khu, ná chhin-chhiūⁿ pah kin tāng, kiâⁿ ta̍h kan-lân, tín-tāng bē-ē chū-jiân.

Hāiⁿ! Chin kı̂-koài ah! Boē-bat ū choē, in-hô siū soán-kha-ba̍k ê hêng-hoa̍t? Chóng-sı̄ in-ūi beh o̍h lâng súi, chiah kam-goān chò pái-kha ê kan-khó͘ kiâⁿ. Chin-chiàⁿ kham-tit-kı̂-koài.

Goá kú-kú khoàⁿ hit ê hong-sio̍k m̄ jím tı̀ⁿ tiām, iáu-kú boē siat-lı̍p gı̄-lūn. Kū-nı̂ khoàⁿ Bân-séng-hoē-pò, ū tha̍k Bí-kok Bú-lú-sú, lūn pa̍k-kha ê chheh. Chiông-tiong só͘ chí ê mâu-pēng, chin khah-sı̍t; só͘ kóng ê chêng-lí chin ū iáⁿ; chin-chiàⁿ ē kham-tit kiò-chhíⁿ chhàu-hı̄ lâng hō͘ i thiaⁿ-kı̀ⁿ; khui-bêng chhiⁿ-mı̂ lâng, hō͘ i khoàⁿ-kı̀ⁿ, lâi chò hō͘-chúi lâu bē-tit khı̀ ê chio̍h-thiāu. Bán-hoê í-keng pāi-hoāi ê pháiⁿ hong-sio̍k. Khó-sioh! Hit-ê lūn iáu-boē khek ı̀n-pán, bē tit-thang chiâu-piàn liû-thoân.

Goá in-ūi khui-thiah i só͘ kóng ê ı̀-sù lâi hō͘ chèng lâng khoàⁿ, ǹg-bāng chit-tia̍p chò pē-bó ê lâng khoàⁿ tio̍h chit phiⁿ, lâi hoán-hoé ké-oāⁿ.

Taⁿ lūn Siōng-tè teh siⁿ lâng, put-lūn cha-po͘ cha-bó͘, ta̍k lâng hō͘ i nn̄g kha, pún-té beh hō͘ i gâu kiâⁿ, khoài cháu. Cha-po͘--ê chiū-sı̄ beh in-ūi kok, in-ūi ke, kiâⁿ tang khı̀ sai. Cha-bó͘--ê sı̄ beh hō͘ i ho̍k-sāi sı̄-toā, kàu-hùn kiáⁿ-jı̂, tı̄ lāi-bı̄n saⁿ pang-chān lâi thoa-boâ, in-ūi beh chı̄n i tín-tāng chò kang ê pún-hūn, tek-khak tio̍h ēng kha chhiú.

Hiān-kim chhut-chāi cha-bó͘ gín-ná pa̍k-kha, tı̍t-tı̍t sı̄ chiong toā lō͘-ēng ê sin-thé kui tı̄ bô lō͘-ēng ê só͘-chāi, ko͘-hū thiⁿ ê in-chêng, poē-ge̍k thiⁿ ê chin-lí, ûi-ke̍h thiⁿ ê bēng-lēng. Choē-ok lóng-chóng siⁿ chhut chhin-chhiūⁿ che sı̄ chı̍t hāng m̄ thang pa̍k--ê.

Koh ū-hàu sı̄ pek-hēng ê kin-goân, tiâu-têng ēng hàu kà-sı̄ thiⁿ--ē, sèng-hiân ēng hàu lâi kám-hoà sè-kan. Nā-sı̄ pāi-hoāi sin-thé, hō͘ kin-kut siū sún-siong, ū chit hō ki-thé, bē chò chit hō lō͘-ēng, hô-hòng kui-sin lóng sı̄ pē-bó só͘ lâu ê thé.

Ū chı̍t-tè-á siong-hāi, tek-khak kiaⁿ-liáu i-tı̄ bē-hó, tı̀-kàu khiàm-khoeh ū-hàu ê tō-lí. Chı̀-u kàu kha chiū tiâu-tı̂ lâi chng-chò, kam-goān sún-hoāi. Che sı̄ put-hàu. Pē-bó thè cha-bó͘-kiáⁿ pa̍k-kha, chiū-sı̄ ín-chhoā cha-bó͘-kiáⁿ chò put-hàu.

Hàu ê tō-lí kı̀-jiân khiàm-khoeh, kı̂-û ê tek-hēng ū sím-mı̍h thang kóng leh? Che sı̄ nn̄g hāng m̄-thang pa̍k--ê.

Sèng-jı̂n kóng, “Sin-thé, thâu-mn̂g, ki-hu lóng sı̄ tùi pē-bó sêng-siū--ê, m̄-thang húi-hoāi sún-siong”. Che sı̄ kóng, tio̍h pó-sioh, chiàu-kò͘, pē-bó ê ûi-thé. Chı̀-u pó-sioh ka-tı̄ só͘ siⁿ ê thé, chiū-sı̄ jı̂n-chû ê sim. Lâng sui-jiân ke̍k chân-jím, bô m̄ thiàⁿ i ê kiáⁿ, lâi pó-sioh i, phō i, bong--i, ta̍k sı̂ koan-sim. Che sı̄ thian-sèng ê chū-jiân.

Siat-sú ū lâng siong-hāi lán ê kiáⁿ chı̍t chhiú, á-sı̄ chı̍t kha, chı̄-chūi-á tiām-tiām bô oē, kam-goān hō͘ lâng hām-hāi mah? Án-choáⁿ to̍k-to̍k pa̍k-kha hit ê in-toaⁿ chiū kam-goān ka-tı̄ siong-hāi; iū-koh kiaⁿ-liáu siong-hāi bô kàu-gia̍h, tı̀-kàu hō͘ cha-bó͘-kiáⁿ thàng-thiàⁿ kan-khó͘ bē ē kham-tit, thı̂-thı̂ háu-háu ûn-á-pa̍k. Chò pē-bó ê lâng m̄-nā bô lı̂n-bín ê sim, hoán-tńg kia̍h chhoê-á kā phah.

Sio̍k-gú kóng, “Hó͘ sui-jiân to̍k, ia̍h bô chia̍h kiáⁿ”. Chhin-chhiūⁿ hit-hō ê lâng, i-ê ok-to̍k, chân-jím chhin-chhiūⁿ sím-mı̍h leh? Chò pē tio̍h ū chû-sim, kèng-jiân kàu hiah chân-jím, chiū-sı̄ bô chû-sim lah. Che chiū-sı̄ tē saⁿ hāng m̄ thang pa̍k--ê.

Khóng-chú kóng, “Súi ê bı̄n-māu sı̄ jiá-chhut kan-ı̂m”. Kó͘-chá lâng kóng án-ni, put-kò sı̄ kóng boah hún, tiám ian-chi, hoa-hiat chhēng lı̂n-lô nā-tiāⁿ, iáu-kú m̄ bián ū jiá-chhut kan-ı̂m ê chek-pı̄. Hòng-kiam kha-pō͘ kiâⁿ-ta̍h, nā bô toan-chiàⁿ, sı̍t-chāi sı̄ jiá kan-ı̂m ê khoán-sit, put-chí thang kiàn-siàu. Goá kiaⁿ-liáu hong-sio̍k tùi án-ni soe-bı̂, jı̂n-sim tùi án-ni pāi-hoāi. Khó-kiàn pa̍k-kha ê siong-hong pāi-sio̍k. Che sı̄ tē sı̀ hāng m̄ thang pa̍k--ê.

Iū-koh liāu-lí chú-chia̍h, sı̄ cha-bó͘-lâng ê pún-hūn, í-kı̍p chhái-sng chèng moâ, ia̍h tio̍h khı̂n-kín pang-chān tiōng-hu; hòng-kiam sòng-hiong hó-gia̍h bô pı̂ⁿ-pı̂ⁿ. Nā-sı̄ sòng-hiong--ê chò tiōng-hu chhut-kha lo̍h-chhiú, khı̀ chèng-choh chiong nı̂ thoa-boâ, chò bó͘--ê chiū chē-teh khoàⁿ chhin-chhiūⁿ pa̍k sí, chı̍t tiám khùi-la̍t to bē saⁿ pang-chān. Tú-tio̍h bô siáⁿ-sū í-keng bē kham-tit kan-khó͘. Siat-sú tú-tio̍h kín-kip sū, m̄-nā bē chhoā cha-po͘, phō cha-bó͘, chhut-chāi i só͘ ài khı̀ koh kiaⁿ-liáu lūi-tio̍h tiōng-hu, hán-tit ē ka-tı̄ kò͘. Sui-jiân hù-kùi ê ke m̄-bián thè in thoa-boâ, chiū-sı̄ ū thang chhı̄ lô͘-po̍k lú-pı̄ lâi hû lâi khan, kiâⁿ-ta̍h ia̍h sı̄ bô khoàⁿ-oa̍h. Che sı̄ sit-lo̍h pang-chō͘, chiū-sı̄ tē gō͘ hāng m̄ thang pa̍k--ê.

Thiⁿ ê tō-lí sı̄ sè-kan ê kng, sı̄ thó͘-tē ê iâm. Pún-jiân ǹg-bāng só͘ kóng thang chò hoat-tō͘, só͘ kiâⁿ thang chò bô͘-iūⁿ; chhin-chhiūⁿ kng thang chiò àm, chhin-chhiūⁿ iâm thang chiàu-kò͘ hiú-noā. Kàu-hoē-lāi ê lâng eng-kai tio̍h thoat-lı̄ hiah ê pháiⁿ ê hong-sio̍k, chám-jiân choa̍t-tn̄g i, lâi hō͘ lâng khoàⁿ-iūⁿ. Siat-sú e-the bô koat-toàn, chhin-chhiūⁿ liân-ngāu at-tn̄g, hiah ê si iáu-kú saⁿ-liân. Lâng chiū beh chià-toan piān-pok--lán, kóng, lán kàu-hoē ê lâng to ia̍h bêng-bêng ū chit hō poē-lí ge̍k-thiⁿ ê khı̀-sı̍p, tı̀-kàu biáu-sı̄ thiⁿ ê tō-lí hō͘ lâng tian-tò; pa̍t lâng kap ka-tı̄ lóng siū-tio̍h liân-lūi, chò pháiⁿ bô hoán-hoé chiū-sı̄ bêng-ti kò͘-hoān. Che sı̄ tē la̍k hāng m̄ thang pa̍k--ê.

Phah-sǹg tē-kiû kúi-nā pah kok, to̍k-to̍k Tiong-kok ū pa̍k-kha ê hong-sio̍k, chin-chiàⁿ bô ha̍p chêng-lí, lâng nā khoàⁿ-kı̀ⁿ, thiaⁿ-kı̀ⁿ, bô m̄ liâm-piⁿ kiaⁿ-hiâⁿ kı̂-koài. Sui-jiân Tiong-kok chhin-chhiūⁿ koàn-sı̀ chū-jiân, bô chı̍t tiám-á kı̂-koài, í-keng m̄-sı̄ hiān-sı̂ kok-ông ê hoat-tō͘.

Goá bat khoàⁿ Tiong-hoa-lio̍k chı̍t-phō chheh sı̄ Khong-hi ê nı̂-kan, kàm tiāⁿ ê, chiông-tiong kı̀-chài kok-tiâu pêng-tiāⁿ ê khí-thâu, ta̍uh-ta̍uh ū beh kı̀m pa̍k-kha ê tāi-chı̀. Chóng-sı̄ kı̀m bô sêng, án-ni khoàⁿ chhut siong-hāi sin-thé, í-keng m̄-sı̄ kok-tiâu ài peh-sı̀ⁿ ê tı̄-lí; koh ko͘-hū Siōng-tè chhòng-chō lâng ê pún-chin. Iū-koh kà-sı̄ peh-sı̀ⁿ ê lâng tio̍h chiong ké-oāⁿ hong-sio̍k, chò in ê pún-hūn, to ia̍h bô thiaⁿ-kı̀ⁿ chı̍t lâng khí-lâi khó͘-khǹg lâng. In-ūi án-ni Bú-lú-sú só͘-í ko͘-put-chiong tio̍h kóng.

Goá kā i hoan-e̍k ké-soeh, khan-pán liû-thoân, hō͘ chò pē-bó ê lâng lóng chai pa̍k-kha ê pháiⁿ khı̀-sı̍p, bô lı̄-ek, koà ū sún-hāi. Ta̍k lâng ē chûn sūn thiⁿ ū-hàu chû-pi ê sim, chhut-la̍t tû-khı̀ ín-chhoā kan-ı̂m, kap sit-lo̍h pang-chān, tiâu-tı̂ hoān-tio̍h hiah ê mâu-pēng; hoán-lı̀n-tńg ké-oāⁿ kū ê khoán-sit. Khó-kiàn chı̍t lâng nā chò khí-thâu, kúi-nā pah lâng lóng toè i. Nā-sı̄ án-ni-siⁿ chiah bô ko͘-hū thiⁿ siⁿ chèng lâng ê lō͘-ēng, ia̍h bô ko͘-hū Bú-lú-sú chò chit phiⁿ lūn ê khó͘ sim. Goá sı̍t-chāi teh toā-toā bāng lah.

Téng-bı̄n só͘ siá hit chân sū khah ha̍p tı̄ hū-jı̂n-lâng ê lō͘-ēng, só͘-í chhiáⁿ kàu-hoē ê chí-moē iàu-kín lâi tha̍k. Khó-sioh! Tı̄ kàu-hoē-lāi iáu ū chit hō mâu-pēng, chiū-sı̄ ū pa̍k-kha ê gín-ná.

Taⁿ ǹg-bāng tùi khoàⁿ hit phiⁿ lūn liáu-āu, lín kàu-hoē ê chí-moē koh khah koat-toàn ê sim, bô beh thàn chit ê hong-sio̍k. Nā-sı̄ án-ni chiū khoài-khoài ē tû-khı̀ chit ê pē-pēng.

Kı̄n-lâi tı̄ Hú-siâⁿ í-kı̍p tı̄ chháu-tē ū thiaⁿ-kı̀ⁿ chí-moē kap gín-ná kúi-nā lâng hoaⁿ-hí liû-kha. Taⁿ ǹg-bāng ná kú ná chē ài o̍h chit hō hó bô͘-iūⁿ, piàn oāⁿ kū-té ê pháiⁿ hong-sio̍k.

(Tâi-oân Hú-siâⁿ Kàu-hoē-pò, Tē 75 tiuⁿ, 1891 nı̂ 7 ge̍h)