Sı̀n-gióng Úi-jı̂n Tè Hoa-sùn Bo̍k-su
James Hudson Taylor (A. D. 1832 ~ 1905).
[Phian-chiá chù: Tè Hoa-sùn Bo̍k-su chiū-sı̄ Loē-tē-hoē ê chhòng-siat-chiá. Khah-siông sı̄ chheng-ho͘ chò Tè Tek-seng Bo̍k-su. Khó͘ Bo̍k-su lēng-goā ēng Tè Hoa-sùn ê miâ, tàn-sı̄ lâng sı̄ siâng chı̍t-ê, tı̄-chia koh ke siāu-kài i ê sió-toān, ún-tàng ē-thang ke-thiⁿ tùi Tè Bo̍k-su kap Loē-tē-hoē ê jı̄m-bat, siâng-sı̂ ē-thang tit-tio̍h lêng-sèng-chiūⁿ ê kó͘-lē.]
Sèng Pó-lô kóng, “Siōng-tè ēng goán khǹg lín; goán ūi-tio̍h Ki-tok kiû lín kap Siōng-tè koh hô” (II Ko 5:21). Koh kóng, “Goán it-khài bô that-gāi lâng, bián-tit chit ê chit-hūn hoān-hiâm; chiū-sı̄ hoān-sū chèng-bêng pún-sin ha̍p tı̄ choè Siōng-tè ê chhe-ēng, sı̄ tı̄ choē-choē thun-lún, hoān-lān, khiàm-khoeh, khún-pek, siū-phah......jiáu-loān, tio̍h-boâ, bô khùn, bô chia̍h ......” (II Ko 6:3-10). Siū chheng-ho͘ chò sı̀n-gióng úi-jı̂n, put-khut ê sù-tô͘ Tè Hoa-sùn Bo̍k-su tú-tú chhin-chhiūⁿ téng-bı̄n só͘ kı̀, sèng Pó-lô Sian-siⁿ tùi Ko-lı̂m-to kàu-hoē só͘ kóng ê. Tè Bo̍k-su ê it-seng chin siū-khó͘, chóng-sı̄ tùi i jia̍t-lia̍t ê sı̀n-gióng, put-khut ê cheng-sı̂n lâi khek-ho̍k it-chhè ê khùn-lân, kàu-bé chiâⁿ-choè Tiong-kok loē-tē thoân-tō-hia̍p-hoē ê chhòng-siat-chiá, I ê it-seng thang hun chò ē-bı̄n kúi-hāng:
1.Tùi chhut-sı̀ kàu têng-thâu-siⁿ (重生) (1832-1849).
1)I ê chhut-sı̀: A. D. 1832 nı̂ 5 goe̍h 21 jı̍t, chhut-sı̀ tı̄ Eng-kok ê Iok-kù-sià ê Bān-su-lé. I ê lāu-pē khí-chho͘ khui io̍h-tiàm, āu-lâi ū chò chı̍t ê iú-le̍k ê thoân-kàu-su. I ê lāu-bú sı̄ bo̍k-su ê cha-bó͘-kiáⁿ.
2) I ê siàu-liân sı̂-tāi: Khí-chho͘ i ū hoâi-gı̂ ê su-sióng. I ê lāu-bó ūi-tio̍h i sim chin kan-khó͘, siông-siông ūi i pek-chhiat kı̂-tó. Kàu 15 hoè, ū khı̀ toà gı̂n-hâng chò gı̂n-hâng-oân.
3) I ê têng-thâu-siⁿ: Ū chı̍t jı̍t i ê lāu-bó ūi-tio̍h i jı̍p chı̍t keng pâng, ēng só-sı̂ só tiâu-teh, pek-chhiat ūi-tio̍h i ê kiáⁿ Tè Hoa-sùn kı̀m-chia̍h kı̂-tó. Tú-tú hit-sı̂, i siūⁿ ài beh tha̍k-chheh; chiū khı̀ i ê lāu-pē ê chheh-tû the̍h chı̍t pún “Tit oân-sêng Ki-tok ê sū-gia̍p” ê sè-pún chheh lâi tha̍k. Teh tha̍k ê tiong-kan, sim-lāi siⁿ-khí chū-kak choē ê liām-thâu, kám-kak tit-tio̍h tit-kiù ê pit-iàu-sèng; chiū chek-sı̂ chhim-sı̀n tı̄ sı̍p-jı̄-kè téng oân-sêng ê sio̍k-choē. I chiū kūi lo̍h chhàm-hoé jı̄n-choē, sûi-sı̂ tit-tio̍h têng-thâu-siⁿ. Hit-sı̂ tú-tú i ê lāu-bó ūi-tio̍h i pek-chhiat kı̂-tó sèng-lı̄ ê sı̂. Hit-sı̂ i 17 hoè. Kı̂-tó ê hāu-le̍k sı̍t-chāi chin toā ah!!
2.Tùi lı̍p-chı̀ kàu lâi tı̄ Tiong-kok thoân-tō (A. D. 1850-1865).
1)I lı̍p-chı̀ chún-pı̄: I tùi têng-thâu-siⁿ liáu, chiū kak-tit tio̍h khı̀ Tiong-kok thoân-kàu. Tùi hit-sı̂ khí, i chiū tı̍t-tı̍t chún-pı̄. I ū chı̍t jı̍t, kā bo̍k-su chioh chı̍t-pún koan-hē Tiong-kok ê bûn-hiàn ê chheh lâi tha̍k. Bo̍k-su kā i kóng bô pān-hoat thang khı̀ Tiong-kok thoân-tō, chóng-sı̄ i lóng bô sit-chı̀, chí-ū jı̍t-iā pek-chhiat kı̂-tó, bān-sū kau-thok Siōng-tè.
2)I ūi-tio̍h chún-pı̄, chiū khı̀ tha̍k Halu ê I-ha̍k-hāu. Pit-gia̍p liáu, khı̀ pēⁿ-ı̄ⁿ hōng-chit, chı̍t-bı̄n hōng-chit, chı̍t-bı̄n ha̍k-sı̍p beh khı̀ Tiong-kok thoân-kàu, o̍h khùn-khó͘ ê seng-oa̍h. Ta̍k-jı̍t khiām-séng, ta̍k chá-khí o̍h chia̍h-moê, ta̍k àm o̍h chia̍h-pn̄g, tiong-tàu tǹg chia̍h chı̍t-lia̍p phōng-kó, chiong i só͘ siu-jı̍p ê chı̂ⁿ khiām saⁿ-hun-jı̄ beh chò thoân-kàu ê lō͘-ēng. I bô ài chia̍h gû-ni (milk) kap n̂g-iû (Butter) chit khoán chhia-chhí-phín.
3)I pang-chān sòng-hiong lâng: I m̄-sı̄ chí-ū ēng chhùi kóng, i ū khak-sı̍t lē-hêng Ki-tok ê kà-sı̄. I ū chı̍t-jı̍t khı̀ thàm-hóng chı̍t keng pı̂n-bı̂n ê ka-têng, khoàⁿ-tio̍h chı̍t ê lāu-bó chin súi, chhiú-nih phō chı̍t ê âng-eⁿ-á, bô ni thang hō͘ i chia̍h, ke̍k sòng-hiong, kàu beh gō-sí ê khoán, i chiū beh tùi tē-á-lāi the̍h chhut i só͘ ū ê chı̂ⁿ, lâi pang-chān chit ê hū-jı̂n-lâng.
4)Tit-tio̍h Siōng-tè ê pang-chān: Keh jı̍t i bô mı̍h thang chia̍h, hut-jiân the̍h iû-piān ê lâng, the̍h chı̍t tiuⁿ phoe hō͘ i, lāi-bı̄n hē chı̍t tiuⁿ gı̂n-toaⁿ siá poàⁿ Eng-pōng ê chı̂ⁿ beh sàng i. Hit tiuⁿ phoe kóng chā-jı̍t 12 tiám cheng kú ê chhut-chu, thàn 400 poē, chı̍t-sut-á chò kám-siā ê ı̀-sù. Ài pang-chān lâng ê, ē tit-tio̍h Siōng-tè ê pang-chān.
5)Khı̀ sú hoê seng: I tı̄ pēⁿ-ı̄ⁿ teh khı̂n-bū ê sı̂, ū chı̍t jı̍t teh sí-thé kái-phò ê sı̂, bô sè-jı̄, jiám-tio̍h to̍k, hiám-hiám sí, i pek-chhiat kı̀m-chia̍h kı̂-tó, āu-lâi koh tit-tio̍h oa̍h. I chhim-sı̀n chit ê chiū-sı̄ Siōng-tè ài i khı̀ Tiong-kok thoân-tō ê sı̀n-jı̄m-chn̄g.
6)I chhut-hoat lâi Tiong-kok thoân-kàu: I tı̄ A. D. 1853 nı̂, i tùi Lı̄-pa-lu (Riverpo͘l) chē chûn keng-kè 6 kò-goe̍h kú chiah kàu Siōng-hái. Tong-sı̂ tı̄ Siōng-hái ū pâi-goā ūn-tōng, teh pâi-thek goā-kok lâng. I jím-siū pah-poaⁿ ê kan-khó͘.
(1)I kap Tiong-kok lâng chò-hoé toà. (2) I chia̍h Tiong-kok chia̍h. (3) Chhēng tn̂g-saⁿ tha̍h bé-koà, tı̀ oáⁿ-bō. (4) I lâu thâu-mn̂g pı̄ⁿ mn̂g-boé. Tú-tú chhin-chhiūⁿ Tiong-kok lâng. Chhin-chhiūⁿ Pó-lô kóng, Goá ǹg ta̍k-iūⁿ lâng, chiâⁿ-chò ta̍k-iūⁿ khoán, it-khài sı̄ beh kiù lâng.
7)Āu-lâi i khı̀ Tiong-kok ê loē-tē thoân-kàu.
I tú-tio̍h: (1) Chha̍t-bé ê gûi-hiám. (2) Tông-cho̍k ê gûi-hiám (goā-kok léng-sū kiò i khı̀ hoa̍t-kim, kóng i khı̀ khu-he̍k goā thoân-tō bē ēng--tit. (3) Chhı̀-tiong ê gûi-hiám. Hō͘ lâng pàng hoé sio-chhù, mı̍h-kiāⁿ sio liáu-liáu.
8)I ê kiat-hun kap kui kok: I kap tông-lô-chiá Tāi-a Ko͘-niû kiat-hun (Miss Laiyer). Āu-lâi ūi-tio̍h sin-thé khiàm-an, koh tò-lâi Eng-kok.
3.Tùi chhòng-siat Tiong-kok thoân-tō hia̍p-hoē kàu pia̍t-sè (A.D. 1866-1905).
1)I tı̄ Eng-kok pò-kò thoân-kàu ê hó siau-sit, kap tiû-pı̄ chhòng-siat Tiong-kok hia̍p-hoē.
2)Āu-lâi tit-tio̍h 15 miâ tông-chı̀ kap chē-chē chı̂ⁿ, chiū tı̄ A. D. 1866 nı̂ 5 goe̍h, koh khı̀ Tiong-kok ê loē-tē lâi chhòng-siat Tiong-kok thoân-tō hia̍p-hoē, kap ke̍k-le̍k thoân-kàu. Khí-chho͘ chhoā 15 miâ tông-chı̀ thoân-kàu-su kàu Tiong-kok loē-tē thoân-kàu, kàu-boé pı̀ⁿ-chò kui chheng miâ toaⁿ-ūi ê soan-kàu thoân-thé.
3)Tùi chı̍t ê bô kiaⁿ Lô-má kàu-ông ê Lō͘-tek-má-teng (Martin Luther) lâi sêng-chiū chong-kàu kái-kek. Tùi chı̍t ê chó͘-chí Hut-lân-se kek-bēng ê Oē-su-lé (John Wesley) lâi kàu-hoà choân Eng-kok. Tùi chı̍t ê m̄-kiaⁿ khó͘-lān ê Tè Hoa-sùn (James Hudson Taylor) lâi thoân kàu Tiong-kok choân-tē.
4)I tú-tio̍h chin toā ê ge̍k-kéng: I tı̄ Tiong-kok loē-tē thoân-kàu ê sı̂: (1) Tú-tio̍h 3 ê kiáⁿ lóng sí tı̄ Tiong-kok. (2) Só͘ thiàⁿ ê Bo̍k-su-niû iā jiám-tio̍h jia̍t-pēⁿ sí. (3) Chē-chē mı̍h hō͘ lâng chhiúⁿ--khı̀. (4) Siū lâng khún-tio̍k. (5) Chóng-sı̄ i lóng bô sit-chı̀, chí-ū sı̀n-gióng, ēng kı̂-tó, ēng jím-nāi lâi khek-ho̍k it-chhè ê khùn-lân, lâi chhòng-siat Tiong-kok thoân-tō hia̍p-hoē.
5)I chı̄n-tiong kàu sí (A. D. 1905).
I khek-ho̍k it-chhè ê hoān-lān, chiâⁿ-chò chı̍t ê toā thoân-kàu-su, toā chí-tō-chiá. Tı̄ 1887 nı̂, bat tı̄ chı̍t nı̂ ê tiong-kan iàu-kiû 100 ê sin ê soan-kàu-su lâi pang-bâng thoân-kàu. Tı̄ soan-kàu-su siōng chin hán-iú ê toā sū-gia̍p. Kàu tı̄ 1905 nı̂ 6 goe̍h 3 jı̍t, choè-āu kóng, “Choè úi-tāi--ê, chí-ū Siōng-tè, lán tio̍h 12 hun ê sim lâi sı̀n-khò Siōng-tè,” kóng-soah, i ê lêng-hûn éng-kui Siōng-tè, i ê ûi-thé bâi-chòng tı̄ Tiong-kok ê loē-tē, hióng-siū 73 hoè. Kàu tı̄ A. D. 1926 nı̂ ê thóng-kè, Tè Bo̍k-su só͘ chhòng-siat ê Tiong-kok thoân-tō hia̍p-hoē: (1) Soan-kàu-su 1234 miâ. (2) Tiong-kok che̍k ê thoân-kàu-su 3944 miâ. (3)Sı̀n-tô͘ sò͘ 67500 miâ. Kap Tâi-oân Tiúⁿ-ló Kàu-hoē ê sı̀n-tô͘ sò͘ chha-put-to chē. Thang chai i ê sı̀n-gióng chin hó.
(Tâi-oân Kàu-hoē Kong-pò tē 817 hō, 1957 nı̂ 1 ge̍h)
