Tú tio̍h chit ê kan-sia̍p “sı̀ⁿ-miā tō-tek” kap “chū-iû soán-te̍k” ê khè-suh (case), m̄ chai sı̄ pháiⁿ ūn-khı̀, á-sı̄ ta̍t-tit kám-siā ê keng-giām. Pē-bú ê bô-nāi m̄-kam, i-seng ê mâu-tún chhiong-thu̍t, kap chı̍t ê boē ū lêng-le̍k hoah-siaⁿ chiū siau-sit ê sió sı̀ⁿ-miā, in só͘ khan-chiâⁿ ê kò͘-sū hō͘ goá kan-khó͘ chin kú.
Tı̄ ha̍k-hāu chiū bat chiap-chhiok koè i-ha̍k-lûn-lí (medical ethics) kap sı̀ⁿ-miā tō-tek ê khò-têng. M̄-kú, kèng-jiân tio̍h ài gán-chêng chit ê oa̍h-chhiⁿ chhám-pi ê sı̍t-lē, chiah hō͘ chı̍t ê teh beh chut-gia̍p ê i-ha̍k-seng cháu-chhoē ka-kı̄ sim-tiong ê chún-chek. Goá ê loē-sim, tı̄ hit mê, khí pho-lân. Sı̄-hui ê phoàⁿ-toān, tō-tek ê phiau-chún, kap seng-oa̍h ê hiān-sı̍t kiám oē tit chhoē tio̍h in kiōng-tông ê chhut-lō͘? 7 nı̂ lâi só͘ siū ê i-ha̍k kàu-io̍k, bô kà goá án-choáⁿ bı̄n-tùi chit khoán chı̀n-thè siang-lân ê sı̂-khek.
Khè-suh ê kò͘-sū sı̄ án-ne: chı̍t ê tı̄ Ma-ma pak-tó͘ té 28 lé-pài goā ê gín-á, chı̍t-pái tı̄ sán-chêng kiám-cha ê sı̂, i-seng hoat-hiān i ū chúi-náu (hydrocephalus). Chhiau-im-pho (ultra-so͘nd) iáⁿ-siōng chín-toān sı̄ chek-chhé phòng-chhut (spina bifida). Che sı̄ chı̍t khoán phe-thai ê sı̂n-keng-kóng hoat-io̍k seⁿ-chiâⁿ bô tùi-tâng ê sian-thian (congenital) siong-tiōng pēⁿ-chèng. Gín-á ê ē-poàⁿ-sin khó-lêng éng-oán bô hoat-tō͘ kám-kak, ūn-tōng, bē khiā bē kiâⁿ, mā bē tit khòng-chè sái-jiō. Lēng-goā iáu ū ha̍p-lām kı̂-tha sian-thian-sèng kı̂-hêng (anomaly) ê ki-hoē.
Pē-bú tı̄ liáu-kái pēⁿ-chêng í-āu, khó-lū in chhù--nı̍h ê khoân-kéng kap chiong-lâi tek-khak bı̄n-tùi ê khùn-lân, koat-tēng hòng-khı̀ chit ê in bô lêng-le̍k io-chhı̄ ê gín-á. In mā m̄ goān khoàⁿ i chı̍t chhut-sı̀ chiū bı̄n-tùi kan-lân iú-hān ê sı̀ⁿ-miā, iā kiaⁿ i pháiⁿ tı̄ bô-chêng hiān-sı̍t ê siā-hoē khiā-khí. Chiū iau-kiû i-su pang-chān. I-su lí-kái in ê khoà-lū, khiā tı̄ tông-chêng ê lı̍p-tiûⁿ, tap-èng pang in the̍h gín-á (termination). 28 chiu toā ê gín-á í-keng bô hoat-tō͘ ēng khau--ê (dilatation and curettage), á-sı̄ chia̍h io̍h-á lâi the̍h (medical abortion). Tio̍h ēng chhin-chhiūⁿ chū-jiân-sán (vaginal delivery) ê hong-hoat sán--chhut-lâi.
Tùi chit ê Ma-ma toà jı̍p sán-kho pēⁿ-pâng í-āu, goán kúi ê ı̂n-táng (intern) lóng kan-ta kı̂-thāi mài tı̄ ka-kı̄ tong-tı̍t ê sı̂-chūn tú tio̍h gín-á seⁿ--chhut-lâi ê hit-tia̍p. Tô-pı̄ ê sim-thài tāi-thè chún-pı̄ bı̄n-tùi ê thài-tō͘. In-ūi kā koè-óng ê gín-á niû thé-tāng, sin-koân kap thâu-ûi, choè-āu sàng-jı̍p peng-siuⁿ sı̄ goán ı̂n-táng ê khang-khoè.
Sı̂-kan sı̄ tı̄ goá tı̍t-pan hit àm-mı̂ ê hoan-tiám.
Kā Ma-ma sàng jı̍p sán-pâng, chiū sán-tâi. Bô joā kú chit ê chin sè-chiah ê eⁿ-á “chhut-sı̀”--lo͘h. Tùi chı̍t ê hō͘ toā-lâng the̍h-tiāu, hòng-khı̀ ê gín-á lâi kóng, goá iōng “chhut-sı̀” hêng-iông i sı̄ chin chân-jím, ke̍k bô sek-tòng--ê. Án-ni kóng iā chún teh khau-sé i ê pē-bú kap i-seng só͘ chò ê koat-tēng. M̄-kú, khiā tı̄ sán-tâi piⁿ-á chō͘-sán ê goá, bô hoat-tō͘ khòng-chè pún-lêng kap chhong-tōng, goá khoàⁿ--tio̍h, kám-sū--tio̍h-ê chiū sı̄ “chı̍t ê eⁿ-á ê chhut-sı̀”.
Ē tit ū-chhek--ê, 7 kò goe̍h toā chiah the̍h--chhut-lâi-ê sı̄ chı̍t ê ē-tāng, ē khàu, ē chhoán-khùi ê sı̀ⁿ-miā. Chhin-chhiūⁿ sı̄ chı̍t ê iáu-boē kàu-goe̍h ê “chá-sán-jı̂” (premature baby). Chho͘ khoàⁿ--khí-lâi, kap pa̍t-lâng bô siāng-khoán--ê, chí-sı̄ i nn̄g kha bô-la̍t tı̍t-tı̍t bē oa̍h-tāng, koh io-chiap-kut téng seⁿ chı̍t bô͘ koài-mı̍h nā-tiāⁿ. Hō͘ lâng kiông the̍h--chhut-lâi ê i m̄ sı̄ í-keng sí-bông, á-sı̄ bô ki-hoē oa̍h ê gín-á.
Khoàⁿ i phah-piàⁿ teh chhoán-khùi, i ê khàu-siaⁿ ū sı̀ⁿ-miā tui-kiû seng-chûn ê khùi-la̍t. Só͘-ū tı̄ sán-pâng lāi ê lâng lóng kám-siū--tio̍h-ah. I ê Ma-ma iā it-tēng thiaⁿ tio̍h i ê kiáⁿ bı̂-bı̂ ê khàu-siaⁿ. M̄-chai i hit sı̂ án-choáⁿ siūⁿ? Chheⁿ-kông put-an ê hoeh-liû chin kín lâu kàu goá sin-khu ta̍k só͘-chāi. Tāi-ke lóng chēng-chēng teh tán ē-chı̍t-pō͘, m̄ káⁿ toā siaⁿ chhoán-khùi. Chiàu Chú-tı̄-i-su ê keng-giām, chit ê eⁿ-á chiū sǹg bô pó-un mā ū khó-lêng oa̍h kàu thiⁿ kng. Beh kiù á m̄? Choè-āu koat-tēng seng chhiáⁿ sió-jı̂-kho i-su (pediatrician) lâi pêng-ko͘ liáu chiah kóng.
Tán-thāi ê sı̂-khek, eⁿ-á iû-goân tı̄ pó-un-tâi téng soè-soè chhut siaⁿ. Iáu tó tı̄ sán-tâi téng ê Ma-ma om-bı̄n lâi tùi, siūⁿ--lâi sı̄ khiā tı̄ lí-sèng kap kiông beh lia̍h-kông ê piⁿ-kı̂ⁿ. Chhú-sı̂ chhú-khek, i chún sı̄ ǹg-bāng oē tit koáⁿ-kín lı̂-khui chit ê pâng-keng.
Chhiáⁿ sió-jı̂-kho i-su lâi, pún-lâi chiū tùi tong-chho͘ the̍h-gín-á ê hêng-ûi kóng bē tit koè. Chiū sı̄ bô ài, hòng-khı̀--ah chiah beh kiông the̍h, chit sı̂ kiám ū lí-iû koh chhiáⁿ sió-jı̂-kho i-su lâi?
Kiù-lâng sı̄ i-su ê thian-chit, chit-tia̍p soà teh tiûⁿ-tû. Kiù-lâng m̄ sı̄ tong-jiân, m̄ sı̄ múi chı̍t ê i-seng só͘ kian-chhı̂ ê sı̀n-liām? Nā chún beh kiù, tùi hiān-chhú-sı̂ ê i-liâu lâi kóng pēng bô toā khùn-lân. Chiū sı̄ oē tit kiù, chiah jú hō͘ lâng chhiong-kek.
Koh chı̍t-pái, pē-bú kap i-seng bı̄n-tùi hòng-khı̀ gín-á ê soán-te̍k. Pē-bú iáu sı̄ pang i kū-choa̍t in bô ài i koè ê jı̂n-seng. In-ūi án-ni, sió-jı̂-kho i-su tı̄ chò liáu chho͘ siⁿ eⁿ-á ê ki-pún chhú-lí chiū lı̂-khui. Pē-bú iā lı̂-khui. Choè-āu hū-sán-kho i-seng iā lı̂-khui--lo͘h. Kan-taⁿ lâu bebih (baby) chı̍t ê lâng tiàm tı̄ sàn-pâng--nı̍h.
Put-an ê chı̍t mê koè--khı̀, i iáu teh piàⁿ-miā chhoán-khùi. Goá bô siūⁿ beh chai-iáⁿ i ê sı̀ⁿ-miā ı̂-chhı̂ kàu hô-sı̂, mā bô ài koh khoàⁿ tio̍h chá chiū hō͘ lâng soan-phoàⁿ sí-bông ê chı̍t ê sio̍k tı̄ thian-kok ê gín-á.
Hiān-sı̍t ê le̍k-liōng kap bô-chêng chiàn-sèng it-chhè. Chı̍t ê 28 chiu toā ê “lâng” tong-jiân bô lêng-le̍k piáu-sı̄ ka-kı̄ seng-chûn ê ı̀-goān. Nā án-ni, tàu-té kiám ū lâng ū koân-lı̄ koat-tēng i ê sèⁿ-miā? Kò͘-sū kàu chia. Keng-koè loē-sim ê toā tē tāng, nā koh chı̍t pái gū--tio̍h, goá kiám oē ū tap-àn?
(Tâi-oân-jı̄ Cha̍p-chı̀ tē 2 kı̂, 2000 nı̂ 7 ge̍h)
