7. Bô chit-gia̍p tō-tek, bô oán-tāi ê sim-heng kap gán-kong.
Goā-piáu khoàⁿ--khí-lâi, Tâi-oân-lâng khı̂n-khiām phò-sı̍t, chin ū oa̍h-khı̀, tān-sı̄ nā tùi lāi-bı̄n lâi khoàⁿ leh? Sı̍t-chè-siōng, hiān-chhú-sı̂ Tâi-oân ê kok hâng kok gia̍p, ē-sái kóng sı̄ tō-tek, bı̂n-sim pāi-hoāi kàu ke̍k.
Chò-sit-lâng, sú-iōng lông-io̍h, bô chiàu an-choân-liōng kap an-choân sı̂-kan. Ka-kı̄ chèng ê chhài, ka-kı̄ m̄-káⁿ chia̍h, boé-àm bán--lo̍h-lâi ê chhài, chı̀m bó͘ chı̍t-chióng lông-io̍h, bı̂n-á-chài sûi taⁿ khı̀ bē, siōng chhiⁿ, ū-lâng bé nn̄g-pé pe̍h-chhài, bô chù-ı̀, hō͘ gō͘-chiah ah-á chia̍h--tio̍h, keh kang, gō͘-chiah lóng khı̀ Giâm-lô-ông hia pò-tò. Tiū-á-hn̂g phùn Hó-nı̂-tang, io̍h-sèng te̍k-pia̍t kiông, iú-hāu-sèng sı̄ saⁿ-nı̂, lán chiah chia̍h chit-khoán ê chhek-á.
Í-chêng ê hoàn-á, in ê chhı̀n-á nā thau-kin-kiám-niú, chhı̀n-á sûi ē hō͘ lâng chàm-chàm--pháiⁿ. Chit-má ê hoàn-á, in ê chhı̀n-á, goá káⁿ kóng, toā-pō͘-hūn lóng kiám lâng ê chhı̀n-thâu.
Kúi-nı̂-chêng, hoat-seng phun-iû ê sū-kiāⁿ, seng-lí-lâng ēng chhàu-sng ê phun-chúi lâi “thê-liān” lâng teh chia̍h ê iû, hō͘ choân-kok ê ka-têng kap chhan-thiaⁿ sú-iōng, che chiâⁿ-sı̍t sı̄ lâng só͘ teh chò ê tāi-chı̀ mah ? Koh ū-ê lâng, chiong kang-gia̍p-iōng ê iû, thau lām chò sı̍t-iōng-iû. Ū-lâng chı̀n-kháu niau-á káu-á ê sı̍t-phín hō͘ lâng chia̍h. Bêng-bêng chai-iáⁿ bí-hún chham pêng-se chin sńg-hāi kiān-khong, mā-sı̄ ū seng-lí-lâng teh thau-chham. Koè-kı̂ ê mı̄-pau siu--tńg-khı̀, kap sin--ê mı̄-pau chham chò-hoé the̍h chhut-khı̀ bē.......
Khí-chhù ê lâng, te̍k-pia̍t sı̄ khí hoàn-chù, chhı̀n-chhái khí, thau-kang-kiám-liāu, lāu-chúi, pit-khang.......chiah-ê lâng ēng lô-le̍k, sı̂-kan lâi teh oāⁿ kim-chı̂ⁿ, koáⁿ khang-khoè, phín-chit put-koán, chò-kang pı̀ⁿ-choè bô siáⁿ-mı̍h ı̀-gı̄ kap kè-ta̍t, sı̄ kan-na ūi-tio̍h chı̂ⁿ nā-tiāⁿ, kı̂-thaⁿ chin-choē hâng-gia̍p iā lóng sı̄ án-ni.
Lán ê chè-chō-gia̍p m̄-nā bô chit-gia̍p tō-tek, koh khiàm-khoeh oán-tāi ê gán-kong, ū bó͘ chı̍t-ê kang-chhiúⁿ ê kha-ta̍h-chhia, chá-kı̂ ê sán-phín khah hó, āu-lâi chiū thau-kang-kiám-liāu, kàng-kē sêng-pún lâi tùi-khòng ké-pâi, án-ni téng-í sı̄ tāi-ke chóng sí. Ū-lâng bô͘-hóng Tiān-kong-pâi ê oē-seng-siat-pı̄, chò ké-pâi--ê chhut-lâi, koh ū-lâng chài bô͘-hóng chit-ê ké-pâi--ê, sı̄ án-choáⁿ m̄ tı̍t-chiap bô͘-hóng chin--ê Tiān-kong-pâi--ê tō hó? In-ūi, iā-sı̄ ki-su̍t kap pún-chı̂ⁿ ê khó-lū. Koh ū chò liáu boē-bái ê chhiúⁿ-pâi, ūi-tio̍h beh kàng-kē sêng-pún, cheng-ka kēng-cheng ê lêng-le̍k, ka-kı̄ chè-chō bô͘-hóng ka-kı̄ ê ké--ê sán-phín. Tāi-ke kàng-kè, kēng-cheng, lı̄-sûn kē, phín-chit tong-jiân sı̄ lú-lâi-lú-chha. In-ūi án-ni, lán ê lú-kang kang-chu chin kē. Lán ê khı̀-chhia kang-gia̍p it-tı̍t thêng-liû tı̄ Bí-kok, Jı̍t-pún ê chong-pı̄-chhiúⁿ á-sı̄ tāi-kang-chhù ê tē-ūi nā-tiāⁿ.
Kó͘-chá lâi Tâi-oân ê lâng, lóng-sı̄ chhut-goā lâi thàn-chia̍h ê, chiong Tâi-oân tòng-chò sı̄ thaⁿ-hiong goā-tē, chit-má lán tio̍h hòng-khı̀ chit-khoán ê koan-liām, chiah ē ūi Tâi-oân kú-tn̂g ê bı̄-lâi phah-piàⁿ.
Kong-bū jı̂n-oân, toā-koaⁿ-hó͘ khı̀-phài, āu-bú-á-bı̄n. Ta̍k-chióng tāi-chı̀ lóng tio̍h sàng âng-pau, kı̂-tiong su-hoat hē-thóng ê âng-pau siōng-choē.
Tâi-oân ê kàu-io̍k, iû-goân sı̄ ok-pó͘, chin-choē lāu-su, siōng-khò kán-tan kóng-kóng--leh, beh thiaⁿ khah siông-sè iàu-kín ê pō͘-hūn, ē-àm lâi goán-tau pó͘-sı̍p tō chai. Nā ū bô-kāng ha̍k-hāu ê khó-chhı̀ pí-sài, lāu-su ē thè ha̍k-seng chok-pè, á-sı̄ ū kı̂-thaⁿ ê pí-sài, chiū ēng te̍k-pia̍t ê koan-hē, pài-thok chhái tiám-sò͘ ê sian-siⁿ, tio̍h hō͘ bó͘-lâng tē-it miâ, kā goán ê ha̍k-seng ke phah kúi-hun. Lán ê tāi-ha̍k-seng, lâm-lú o͘-pe̍h-lâi, phah bâ-chhiok, tùi kok-ka siā-hoē koan-sim--ê chin-chió. Chin-choē kàu-siū kà-khò, iáu the̍h 2, 30-nı̂-chêng ê pit-kı̀ iōng liām--ê. Chin-choē kàu-siū, kóng hō-chò tı̀-sek-hūn-chú, sı̂-siông kong-khai kóng pe̍h-chha̍t, chò koân-le̍k-chiá ê cháu-káu.
Ū-iáⁿ, Tâi-oân ê kok-hâng kok gia̍p, bô-lūn sı̄ chò-sit-lâng, hoàn-hu-cháu-chu̍t, á-sı̄ tāi-ha̍k-kàu-siū, chhui-sū hoat-koaⁿ, tı̄ hâng-gia̍p kui-kí, hâng-gia̍p-tō-tek, tāi-to-sò͘ ê lâng lóng iú só͘ khui-khiàm, sı̄m-chı̀ ē-sái kóng sı̄ choē-tāi-ok-ke̍k.
8. Hō-ló-lâng chū-ko, Kheh-lâng chū-pi, goân-chū-bı̂n chū-pok chū-khı̀.
Goá kóng Hō-ló-lâng chū-ko, Kheh-lâng chū-pi, goân-chū-bı̂n chū-pok chū-khı̀, ı̀-sù m̄-sı̄ kóng chit 3 cho̍k ê pún-sèng sı̄ án-ni, sı̄ teh kóng chit 3 cho̍k ê lâng sio-tùi-thāi ê sı̂, óng-óng ē ū án-ni ê piáu-hiān.
Hō-ló-lâng chū-ko, gán-tiong bô pa̍t-cho̍k, kóng ka-kı̄ sı̄ Tâi-oân-lâng, pa̍t-lâng sı̄ Kheh-lâng, Kheh-ka ê lâng, iā ka-kı̄ chū-jı̄n sı̄ lâng-kheh. Goân-chū-bı̂n ê 9 cho̍k, chin-choē iu-siù ê thoân-thóng lóng beh bô--khı̀, kûn-cho̍k ê chun-giâm iā kiông-beh siau-sit, chū-pok chū-khı̀.
Ū chı̍t-pái, goá khı̀ Bí-kok, ǹg Tâi-oân ê tông-hiong ián-káng, thiaⁿ-chiòng toā-pō͘-hūn sı̄ Hō-ló-lâng, tān-sı̄ goá sı̄ Kheh-lâng, ko͘-put-jı̄-chiong tio̍h ēng Pak-kiaⁿ-oē lâi kóng, tng-tiûⁿ chiū ū lâng khòng-gı̄. Goá chí-hó ēng ka-kı̄ ê Tâi-oân-oē (chiū-sı̄ Kheh-oē) kóng soà--lo̍h-khı̀, tong-jiân sı̄ ah-á thiaⁿ-lûi, tāi-ke lóng chhiò-chhiò chhut-lâi, goá chiah koh ēng Pak-kiaⁿ-oē kè-sio̍k kóng, chit-ê sió-sió ê sū-kò͘, ta̍t-tit lán chhim-siūⁿ. Gú-giân pún-sin bô-choē, iā bô koân-kē chi hun, ǹg-bāng gú-giân bô koh chō-sêng Tâi-oân-lâng hō͘-siong ê chhiong-tu̍t.
Hō-ló, Kheh-ka goân-pún sı̄ sió-khoá tı̄ gú-giân-siōng boē hó-sè, tān-sı̄ chit-ê chhiong-tu̍t ná-chhiūⁿ lú lâi lú toā, chin-choē-lâng kám-kak, Bı̂n-chı̀n-tóng í-keng teh-beh pı̀ⁿ-choè Hō-ló-lâng ê tóng. Hō-ló-lâng lú lâi lú chū-ngó͘-pún-ūi. Goân-chū-bı̂n koh khah chhi-chhám, chı̍t-ē chı̀n-jı̍p pêⁿ-tē, “chū-jiân”chiū bô teh kóng ka-kı̄ ê bó-gí. Koh pêⁿ-tē-lâng khui-chhùi ha̍p-chhùi tō kóng in sı̄ hoan-á ka-lé.
Í-siōng só͘ kóng chiah-ê, sı̍t-chāi hō͘ lán kan-khó͘-sim, kin-á-jı̍t, lán só͘ beh tui-kiû, siōng-koân ê bo̍k-phiau sı̄, Tâi-oân-lâng ê bı̂n-chú, hoat-tı̄, chun-giâm kap hēng-hok ê chiong-lâi, m̄-thang ūi-tio̍h gú-giân, cho̍k-lūi ê būn-tê, lâi phò-hoāi lán ê hô-hâi kap siōng-koân ê bo̍k-phiau. Goân-chū-bı̂n su-iàu phah-piàⁿ, chiong in goân-lâi iu-siù ê thoân-thóng chhin-chhiūⁿ bı̂n-chú, khai-hòng, thó͘-tı̍t, lo̍k-koan, thoân-kiat, tāi-kong bû-su....... téng ho̍k-heng khí-lâi, koh, tio̍h kà ē-chı̍t-tāi ka-kı̄ ê gú-giân, le̍k-sú, hō͘ thoân-thóng bûn-hoà kap seng-oa̍h ê hù-jū lóng tit-tio̍h chı̀n-tián.
Kheh-lâng hó--ê thoân-thóng sı̄, lí-sióng chú-gı̄, sı̍t-chiàn ê cheng-sı̂n, lōng-bān jia̍t-chêng, hō͘-chō͘ iú-ài....... téng, su-iàu ho̍k-heng, iā ài tin-sioh ka-kı̄ ê bó-gú. Bô-lūn goân-chū-bı̂n á-sı̄ kheh-lâng, lóng tio̍h chū-kak, ka-kı̄ iā-sı̄ Tâi-oân ê chú-lâng. Hō-ló-lâng ê jı̂n-kháu, jı̂n-châi, châi-le̍k lóng khah choē, m̄-thang ū chū-ngó͘-tiong-sim ê piáu-hiān, ū chū-hoē ê sı̂, chhiáⁿ chun-tiōng Kheh-lâng kap goân-chū-bı̂n “ē-tàng thiaⁿ ū” kap “hoat-giân” ê ki-hoē kap koân-lı̄. Kóng-oē ê sı̂, siōng hó m̄-thang kóng “goán Tâi-oân-lâng, lín kheh-lâng.”
Múi chı̍t cho̍k ê lâng, iā lóng su-iàu o̍h koá lí só͘ chiap-chhio̍k ē-tio̍h ê pa̍t-cho̍k ê gú-giân.
Bô hun pí-chhú, lán “Tâi-oân-bı̂n-cho̍k” beh ēng sin--ê chu-thài, khai-chhòng Tâi-oân-lâng sin--ê chiân-thêng kap lí-sióng.
9. Kiat-lūn: Chhòng-chō chun-tiōng oa̍h-miā ê Tâi-oân sin bûn-hoà.
Hiān-chāi Tâi-oân ê bûn-hoà, jı̂n-sim hun-loān, sit-khı̀ hong-hiòng kap khùi-la̍t, kè-ta̍t phiau-chún iā loān-chhau-chhau.
Tān-sı̄ Tâi-oân iā-ū chı̍t-koá lâng khai-sí teh kak-chhíⁿ, ē-hiáu beh chū-koat, cheng-chhú bı̂n-chú chū-iû kap chò-lâng ê chun-giâm; ē-hiáu beh pó-hō͘ khoân-kéng kap chı̄n siā-hoē chek-jı̄m. Tùi taⁿ khí, lán su-iàu koh khah phah-piàⁿ ê ū:
Chhòng-chō Tâi-oân sin bûn-hoà, seng pún-thó͘ hoà, chū-chú-hoà, jiân-āu kok-chè-hoà.
Múi chı̍t ê lâng tı̄ ka-kı̄ ê kang-chok, choan-tióng, ūi bı̂n-chú hoat-tı̄ hùn-tàu, chò kok-ka ê chú-lâng.
Lán ê chó͘-sian mō͘-hiám, siōng-chı̀n, jia̍t-chêng lōng-bān, hō͘-chō͘ iú-ài, bô thò-hia̍p kiû hēng-hok ê lí-sióng chú-gı̄, tio̍h kā hoat-iông.
Siā-hoē tāi-chiòng ê sim-lí kiàn-siat, chong-kàu chêng-chhau ê poê-iúⁿ, kap kho-ha̍k koan-liām ê phó͘-kı̍p, kāng-khoán pek-chhiat tiōng-iàu. Chong-kàu chêng-chhau m̄-sı̄ hān-tiāⁿ tı̄ chong-kàu sı̀n-gióng nā-tiāⁿ, sı̄ sim-lêng sè-kài ê chhòng-chō, sèⁿ-miā chêng-tiāu ê thê-seng. Sim-tiong ū tùi bı̄-lâi, bı̄-ti ê kèng-ùi kı̂-thāi sı̄ sèⁿ-miā só͘ su-iàu ê chhui-tōng-la̍t. Kho-ha̍k koan-liām ē-tàng phò-tû it-chhè bô-ha̍p-lí kap hoán lí-sèng ê sū-bū.
Tâi-oân sin bûn-hoà ê bo̍k-phiau, sı̄ chhòng-chō chun-tiōng oa̍h-miā, ha̍h tı̄ sı̂-tāi chı̀n-hoà ê sin bûn-hoà, it-chhè ê put-hēng, put-gı̄, lóng sı̄ in-ūi bô chun-tiōng oa̍h-miā, só͘-ū ê oa̍h-miā lóng sı̄ pêng-téng--ê, boē-sái bú-jio̍k.
Oa̍h-miā siōng tiōng-iàu. Só͘-ū ê oa̍h-miā sı̄ chı̍t-thé, it-chhè ê kàu-tiâu chhin-chhiūⁿ bı̂n-cho̍k, kok-ka, chú-gı̄, kui-hoān, hoat-lu̍t, chı̍p-thoân lı̄-ek....... téng, lóng-sı̄ chhù-iàu--ê, sı̄ beh ūi-tio̍h oa̍h-miā ho̍k-bū ê kang-khū; kang-khū it-tàn bô lō͘-ēng, tùi oa̍h-miā iú-hāi ê-sı̂, tong-jiân tio̍h kā khı̀-sak.
Oa̍h-miā ê goân-chek chiū-sı̄ tui-kiû hēng-hok. Put-koán siáⁿ-mı̍h chú-gı̄, siáⁿ-mı̍h chèng-tı̄ chú-tiuⁿ, ē-tàng hō͘ lán ê oa̍h-miā hēng-hok--ê, chiah-sı̄ lán só͘ beh ài ê.
Sı̄ lah, lán beh chhòng-chō chun-tiōng oa̍h-miā, ha̍h tı̄ sı̂-tāi chı̀n-hoà ê Tâi-oân sin bûn-hoà.
(Hong-hiòng Tē 7~8 kı̂, 1990 nı̂ 11 goe̍h, 1991 nı̂ 1 goe̍h)
