Tâi-oân ê Thih-lō͘

Chhâ-khó Tâi-oân ê Hoé-chhia-lō͘, chiū-sı̄ tùi Chheng-kok chı̍t ê Bú-tâi sèⁿ Lâu, miâ Bêng-thoân siat khí-thâu. I tı̄ Kong-sū 11 nı̂ (chiū-sı̄ Chú-āu 1885) tò-jı̄m chò Tâi-oân ê Bú-tâi; kàu Kong-Sū 13 nı̂ (1887) chiū khí-kang chō Hoé-chhia-lō͘. Tùi hit-tia̍p chiām-chiām chı̀n-pō͘, kàu Kong-sū 17 nı̂ (1891) Hoè-chhia chiū í-keng kàu tek-chhàm siâⁿ (chiū-sı̄ Sin-tek).

Khó-sioh siāng hit nı̂ Lâu Bêng-thoân lı̄-jı̄m tò-khı̀ Chheng-kok, Hoé-chhia-lō͘ iā tùi hit-tia̍p thêng-chí. Só͘-í Chheng-kok sı̂ ê Hoé-chhia-lō͘ put-kò sı̄ tùi Ke-lâng khí, keng-koè Tâi-pak lo̍h-lâm tı̍t-thàu Tek-chhàm; iā lí-thêng put-kò 63 Eng lí nā-tiāⁿ.

Kı̍p-chı̀ Kong-sū 20 nı̂(1894) Tiong-Jı̍t put-hô, kàu Kong-sū 21 nı̂(=1895 =Bêng-tı̄ 28) Chheng-kok chiū jı̄n-su, chāi hit-sı̂ Tâi-oân kap Hoé-chhia-lō͘ iā soà kui tı̄ Jı̍t-pún ê pán-tô͘. Tùi hit-tia̍p khí Jı̍t-pún tè-kok koh khah keng-êng, chiap-sio̍k tı̍t-tı̍t chéng-tùn.

Chóng-sı̄ in khoàⁿ Lâu Bêng-thoân só͘ chō ê thih-lō͘, boē chı̄n-tn̂g chı̄n-hó. Só͘-í lóng têng-thâu koh ké-oāⁿ, chiong oan-khiau chhiâu hō͘ i pêⁿ, kàu chit-tia̍p chha-put-to bô chı̍t-tah sı̄ Lâu Bêng-thoân só͘ chō ê thih-lō͘. Iū-koh tùi Tek-chhàm tı̍t-chiap lo̍h lâm, kàu kū-nı̂ 5 goe̍h-kan í-keng khai thong kàu tı̄ Pek-kong-kheⁿ (chiū-sı̄ Thó͘-tı̄-kong kheⁿ-kháu).

In iā khoàⁿ Hoé-chhia tùi Tâi-pak thàu Ke-lâng-káng chò bô kàu-gia̍h, chiū tùi Tâi-pak koh chō chı̍t tiâu thàu Hō͘-boé-káng (chiū-sı̄ Tām-chúi). Chit tiâu sı̄ tı̄ Bêng-tı̄ 34 nı̂ (1901) oân-kang. Lí-sò͘ sı̄ 13 Eng lí khah ke.

M̄-nā án-ni, in iā phah-sǹg nā kan-ta tùi Tek-chhàm tı̍t-tı̍t chō lo̍h lâm sı̄ bô kàu-gia̍h; khah bô hiah kín, iā lâm pêng khah bô lı̄-piān. Só͘-í in chiū tùi lâm-lō͘ Táⁿ-káu khí tı̍t-tı̍t chō chiūⁿ pak. Chāi Bêng-tı̄ 33 nı̂ (1900) 11 goe̍h-boé. Tùi Táⁿ-káu kàu Tâi-lâm chiū oân-kang khai-thong. Iā tùi hit-tiap2 koh tı̍t-tı̍t chı̀n-pō͘, kàu kin-nı̂ (chiū-sı̄ Bêng-tı̄ 38 chiū-sı̄ 1905) chiaⁿ goe̍h-kan chiū í-keng koh khai-thong kàu Jı̄-pat-chúi.

Nā chiàu téng-bı̄n khai-thong ê lí-thêng lâi sǹg, hiān-sı̂ pak-lō͘ tùi Ke-lâng lo̍h lâm kàu Pek-kong-kheⁿ, lóng-kiōng ū 100 Eng lí poàⁿ. Lâm-lō͘ tùi Táⁿ-káu chiūⁿ pak kàu Jı̄-pat-chúi, lóng-chóng ū 97 Eng lí poàⁿ. Iā lēng-goā tùi Tâi-pak chiūⁿ sai-pak kàu Tām-chúi ū 13 eng lí poàⁿ. Saⁿ-ūi chóng ha̍p-kiōng ū 211 Eng lí khah ke. Án-ni tùi Chóng-tok-hú Thih-tō-pō͘ só͘ gí-tiāⁿ choân-Tâi ê thih-tō 260 Eng lí, khàu-tû 211 eng lí khí--lâi, siōng-chhun put-kò sı̄ tiong-pō͘ tùi Jı̄-pat-chúi chiūⁿ pak kàu Pek-kong-kheⁿ 49 Eng lí nā-tiāⁿ.

Sui-jiân sı̄ chhun tiong-pō͘ 49 Eng lí boē khai-thong, m̄-kú hiān-sı̂ kang-sū jı̍t-jı̍t teh koáⁿ, ta̍k jı̍t ū chin chē lâng teh chō. Hiān-chāi tùi Jı̄-pat-chúi kàu Hô͘-lô͘-tun ê lō͘ lóng chō hó, put-kò ū só͘-chāi boē an thih-tō nā-tiāⁿ. Chiàu Thih-tō-pō͘ só͘ koat-tēng, tùi Jı̄-pat-chúi í-pak kàu Chiang-hoà 20 Eng lí, tı̄ pún-nı̂ 2 goe̍h-boé ē oân-kang, tı̄ 3 goe̍h-poàⁿ beh ūn-choán soà khai-thong. Iū tùi Chiang-hoà koh chūiⁿ pak kàu Hô͘-lô͘-tun 20 Eng lí, tı̄ 3 goe̍h-boé beh oân-kang,chha-put-to 4 goe̍h-poàⁿ iā beh ūn-choán soà khai-thong. Nā chiong téng-bı̄n só͘ kóng-ê boē sêng-soàⁿ 49 Eng lí khàu-tû só͘ beh khai-thong ê 40 Eng lí khí--lâi, só͘ chhun put-kò Hô͘-lô͘-tun chiūⁿ pak kàu Pek-kong-kheⁿ 9 Eng lí nā-tiāⁿ.

Lūn-kàu tùi Hô͘-lô͘-tun kàu Pek-kong-kheⁿ chit 9 lí ê tiong-kan, tio̍h pōng kúi-nā ūi ê soaⁿ-khang, ia̍h tio̍h chō Tāi-kah-khe kap Tāi-an-khe nn̄g-ūi ê toā-kiô, ài beh oân-chiâⁿ chit chām ê kang-sū, chı̀ chió tio̍h koh 3 nı̂. Só͘-í hiān-sı̂ Thih-tō-pō͘ ū siat-hoat koh ke-chō chı̍t-tiâu ê kheng-piān thih-lō͘, kap kū-té hit-tiâu, kiōng nn̄g-tiâu; ǹg-bāng tùi án-ni thang chu-chō͘ lâm-pak Hoé-chhia liân-lo̍k ê lō͘-ēng.

Téng-bı̄n hiah ê kang-tiâⁿ nā sêng-kong ê jı̍t, tùi Tâi-pak kàu Tâi-lâm sui-sı̄ 200 Eng-lí, sǹg Tâi-oân phò͘ 46 phò͘ nā beh pō͘ kiâⁿ tio̍h 9 jı̍t kú chiàⁿ ē kàu, iáu-kú tùi Hoé-chhia nā-sái chı̍t jı̍t khah-chiok chiū kàu ūi. Choân-Tâi ê Hoé-chhia-lō͘ nā chō bêng-pe̍k chiàⁿ ū 63 ê Tâi-oân phò͘, chiū-sı̄ oá 260 Eng lí. Tùi án-ni lâi khoàⁿ m̄-nā thang kóng Tâi-oân ê Hoé-chhia-lō͘ ū toā chı̀n-pō͘, liân lâng kap bu̍t-phín teh óng-lâi iā sı̄ toā chı̀n-pō͘. Hoé-chhia ê lı̄-ek tı̄ lâng kiám sı̄ sió-khoá mah?

[Chiàu téng-bı̄n só͘ kóng ê“Eng lí”, múi chı̍t-lí ta̍t Tâi-oân lí ū nn̄g lí sı̀, ta̍t Chheng-kok ê koaⁿ lí ū saⁿ lí khah-ke. Chóng-sı̄ chāi Tâi-oân ū kúi-nā só͘-chāi, múi“Eng lí”chiàⁿ ta̍t ū Tâi-oân-lí nn̄g lí nā-tiāⁿ.]

(Tâi-oân Hú-siâⁿ Kàu-hoē-pò tē 240 koàn, 1905 nı̂ 3 ge̍h)