1. Chiân-giân
『要說國語, 不要說台語』 (Tio̍h kóng "Kok-gú", m̄-thang kóng Tâi-gú), che-sı̄ chin-choē kap goá kāng-khoán liân-lêng ê Tâi-oân-lâng seng-tióng koè-thêng-tiong, só͘ bat ū ê keng-giām. Hit-sı̂, goán lóng sú-iōng Tâi-oân-oē choè seng-oa̍h ê chú-iàu gú-giân, tı̀-kàu tı̄ ha̍k-hāu-tiong siū kiông-pek ài kóng só͘-ûi--ê "Kok-gú" (Pak-kiaⁿ-gú), sı̄m-chı̀ kóng Tâi-gú chiū tio̍h hoa̍t-chı̂ⁿ. Tng-sı̂ ê Chiúⁿ-chèng-koân ia̍h ēng chin-choē kiông-pek-sèng ê chò-hoat, kóng beh chhui-hêng "Kok-gú", sū-sı̍t-siōng teh tı̂-hông Tâi-oân-lâng ê hoán-khòng ı̀-sek. Keng-koè chit-khoán ko-ap-sèng ê thóng-tı̄, chin-choē Tâi-oân-lâng lia̍h-chún kóng Tâi-gú sı̄ chin bô chúi-chún ê tāi-chı̀, sı̄m-chı̀ kiaⁿ ka-kı̄ ê gín-á chiong-lâi Pak-kiaⁿ-oē kóng boē phiau-chún, oē hō͘ pa̍t-lâng chhiò, chiū kah gín-á tùi sè-hàn khí lóng kóng Pa̍k-kiaⁿ-oē. M̄-nā án-ni, Pa̍k-kiaⁿ-oē ia̍h tı̄ chèng-chhek chi-chhı̂ ē, choân-bı̄n kong-chiàm só͘-ū ê mûi-thé. Chiah-ê ka-tiúⁿ koh kiaⁿ gín-á chiong-lâi Eng-gú su pa̍t-lâng, chiū hō͘ in thê-chá o̍h Eng-gú, iû-goân bô hō͘ gín-á o̍h Tâi-gú. Chiah-ê gín-ná taⁿ í-keng toā-hàn, teh tha̍k ko-tiong, choan-kho á-sı̄ tāi-ha̍k. In ê Pak-kiaⁿ-oē, Eng-gú siông-siông kóng pí Tâi-gú khah hó. Che chiū-sı̄ kim-jı̍t Tâi-oân ko-téng kàu-io̍k thé-chè tiong, Tâi-gú kàu-io̍k só͘ bı̄n-tùi ê gú-giân poē-kéng.
2. Ko-téng Kàu-io̍k Thé-chè-tiong, Tâi-gú Kàu-io̍k ê Hiān-hóng
Tâi-oân bûn-hoà taⁿ í-keng chiâⁿ-choè chin-choē lâng khoàⁿ-choè iàu-kín ê tāi-chı̀, Chèng-hú ia̍h khai-sí chhui-hêng "hiong-thó͘ gú-giân kàu-io̍k". Sui-jiân tı̄ kok-sió múi lé-pài chí-ū chı̍t tiám-cheng ê khò, pí Eng-gú só͘ chiàm ê sı̂-kan koh khah chió, chóng-sı̄ chı̀-chió í-keng khai-sí--lah. Nā-sı̄ tı̄ ko-téng kàu-io̍k thé-chè ê tāi-ha̍k tiong, Tâi-gú kàu-io̍k iáu-kú bô siū tiōng-sı̄. Tı̄ thong-sek kàu-io̍k khò-thêng tiong ū khai-siat Tâi-gú khò-thêng ê tāi-ha̍k chin chió, chí-ū Tâi-oân Tāi-ha̍k, Su-hoān Tāi-ha̍k, Sêng-kong Tāi-ha̍k, Tióng-êng Koán-lí Ha̍k-ı̄ⁿ, Ko-hiông I-ha̍k Tāi-ha̍k, Tâi-tang Su-hoān Ha̍k-ı̄ⁿ kap toā-pō͘-hūn ê Su-hoān Ha̍k-ı̄ⁿ téng-téng; ū siat-lı̍p Tâi-oân gú-bûn gián-kiù-só͘ ê tāi-ha̍k, ia̍h chí-ū Sin-tek Su-hoān Ha̍k-ı̄ⁿ nā-tiāⁿ. Chin-choē chhut-miâ ê Tāi-ha̍k, chhin-chhiūⁿ Chèng-tı̄ Tāi-ha̍k, Tiong-iong Tāi-ha̍k, Tiong-heng Tāi-ha̍k, Tiong-san Tāi-ha̍k, Tiong-chèng Tāi-ha̍k téng, lóng bô khai-siat Tâi-gú khò-thêng. Lēng-goā, tı̄ kok tāi-ha̍k ê kàu-io̍k ha̍k-thêng tiong, ia̍h lóng bô Tâi-gú khò-thêng. Ū la̍k-keng tāi-ha̍k ū ha̍k-seng ê Tâi-bûn siā-thoân, chū-hoat-sèng teh chhui-tián Tâi-gú.
3. Ko-téng Kàu-io̍k-tiong, Tâi-gú Kàu-io̍k ê Tiōng-iàu-sèng
Tı̄ ko-téng kàu-io̍k-tiong chı̀n-hêng Tâi-gú kàu-io̍k, í-keng sı̄ hui-siông kip-pek ê tāi-chı̀. Ko-téng kàu-io̍k ê chú-sū-chiá pit-su-iàu tiōng-sı̄ chit-ê būn-tê. Ē-bı̄n ū kúi-ê koan-tiám thê-chhut-lâi thó-lūn.
Tē-it, ēng Tiong-bûn su-siá ê Pak-kiaⁿ-oē í-keng chiâⁿ-choè ı̂-it ê koaⁿ-hong gú-giân, ia̍h-sı̄ chheng-liân ha̍k-seng seng-oa̍h kap ha̍k-sı̍p ê chú-iàu gú-giân. Kı̂-tha pún-thó͘ gú-giân ê seng-chûn khong-kan siū koaⁿ-hong tn̂g-kı̂ táⁿ-ap. Tâi-gú ia̍h sı̄ kāng-khoán, í-keng ū seng-chûn gûi-ki. Tâi-gú kàu-io̍k ê chhui-tián sı̄ hui-siông kip-pek lah.
Tē-jı̄, siū kàu-io̍k ná koân ê tı̀-sek hūn-chú, sú-iōng Tâi-gú ê pí-lē ná kē. in-ūi in só͘ siū ê kàu-io̍k sú-iōng Tiong-bûn ê ki-hoē ná-choē, Tâi-gú téng pún-thó͘ gú-giân sú-iōng ê ki-hoē chiū ná chió. Chiah-ê tāi-ha̍k thêng-tō͘ ê chheng-liân, chiong-lâi sı̄ siā-hoē chú-iàu ê tiong-kian jı̂n-châi. Tùi in chı̀n-hêng Tâi-gú kàu-io̍k, oē-tit-thang éng-hióng chiong-lâi ê Tâi-oân siā-hoē.
Tē-saⁿ, tāi-ha̍k-seng sı̄ chiong-lâi tiong-ha̍k kap sió-ha̍k chú-iàu ê su-chu lâi-goân. Tı̄ chèng-hú beh khai-sí sı̍t-si pún-thó͘-gú-giân ê kin-á-jı̍t, in tı̄ tāi-ha̍k tiong nā lóng bô chiap-siū chèng-khak ê Tâi-gú kàu-io̍k, sú-iōng sı̀-chiàⁿ Tâi-gú ê sı̂, chiū oē chin chhiⁿ-hūn. Chiong-lâi in nā-sı̄ lóng sú-iōng Pak-kiaⁿ-oē lâi kà-chheh, pún-thó͘ gú-giân kàu-io̍k ê lí-sióng beh kui tı̄ khang-khang. Kàu-io̍k-pō͘ ūi-tio̍h hiong-thó͘ gú-giân kàu-io̍k ê su-iàu, tùi kin-nı̂ khai-sí kú-pān hiong-thó͘ gú-giân kàu-su ê kiám-tēng khó-chhı̀. Taⁿ chin-choē tāi-ha̍k ia̍h lóng ū kàu-io̍k ha̍k-thêng ê siat-lı̍p, chai-poê tiong-sió-ha̍k ê su-chu. Nā-sı̄ ū khah-choē ū kàu-io̍k lí-liām, koh ū ha̍k-sı̍p chèng-khak Tâi-gú ê tāi-ha̍k pit-gia̍p-seng thong-koè kiám-tēng, lâi chiâⁿ-choè tiong-sió-ha̍k ê hiong-thó͘ gú-giân kàu-su, Tâi-gú kàu-io̍k chiah oē-tit-thang tùi ki-chhó͘ tèng-kun tı̄ kàu-io̍k thé-chè-tiong.
Tē-sı̀, Tâi-gú kàu-io̍k su-iàu koh khah choē nı̂-khin ê ha̍k-chiá tâu-jı̍p gián-kiù. Tı̄ tāi-ha̍k tiong nā bô Tâi-gú khò-thêng ê khai-siat, beh cháiⁿ-iūⁿ khip-ín chheng-liân ha̍k-sı̍p Tâi-gú ? Beh cháiⁿ-iūⁿ chai-poê iú-sim gián-kiù Tâi-gú ê jı̂n-châi ? Tâi-gú ê gián-kiù sı̄ tio̍h tāi-tāi thoân-sêng--ê, tı̄ ko-téng kàu-io̍k thé-chè tiong, Tâi-gú kàu-io̍k koh khah boē-tit-thang khoat-se̍k.
4. Ko-téng kàu-io̍k tiong, Tâi-gí kàu-io̍k ê khó-hêng chò-hoat
Tāi-ha̍k sı̄ thong-châi ê kàu-io̍k. Múi chı̍t-ūi ha̍k-seng tû-liáu ha̍k-sı̍p choan-gia̍p tı̀-sek í-goā, iáu tio̍h soán-siu thong-sek ê khò-thêng. Só͘-í tāi-seng tio̍h tı̄ thong-sek khò-thêng-tiong an-pâi Tâi-gú khò-thêng (chı̀-chió pau-khoah chho͘-kip kap tiong-kip khò-thêng), hō͘ ha̍k-seng chū-iû soán-siu. Koh chı̀n chı̍t-pō͘, tı̄ bó͘-kúi-ê kho-hē tio̍h chiong Tâi-gú khui-choè pit-siu ê khò-thêng, chhin-chhiūⁿ: "siā-kang ha̍k-hē", "tāi-chiòng thoân-pò ha̍k-hē", "Tâi-oân bûn-ha̍k-hē", "hoan-e̍k ha̍k-hē", í-kı̍p "su-hoān ha̍k-ı̄ⁿ " téng-téng. Lēng-goā, chhin-chhiūⁿ thâu-chêng só͘ thê-khí, ūi-tio̍h poê-ióng kok-tiong-sió ê hiong-thó͘ gú-giân kàu-io̍k su-chu, tı̄ tāi-ha̍k ê kàu-io̍k ha̍k-thêng-tiong, ia̍h tio̍h chiong Tâi-gú lia̍t-choè pit-siu ê khò-thêng. M̄-nā án-ni, kok tāi-ha̍k èng-kai tı̄ chhui-kóng kàu-io̍k tiong an-pâi Tâi-gú khò-thêng, hō͘ siā-hoē jı̂n-sū ia̍h thang soán-siu, toà-tōng siā-hoē tiong ha̍k-sı̍p Tâi-oân-oē ê hong-khı̀.
5. Kiat-lūn
Tâi-gú kàu-io̍k sêng-kong á-bô, sı̄ pún-thó͘ bûn-hoà ū siū tiōng-sı̄ á-bô ê chí-phiau. Lán khoàⁿ-kı̀ⁿ kok-sió Tâi-gú su-chu ê kiám-tēng, iáu-kú ū chin-choē būn-tê. Lán ia̍h khoàⁿ-kı̀ⁿ kok-tiong kap kok-sió ê hiong-thó͘ gú-giân kàu-io̍k, siông-siông chí-ū èng-hù-sèng ê chò-hoat, pēng bô tiōng-sı̄ su-chu ê chai-poê kap Tâi-gú ê gián-kiù. Boē-kı̀m-tit beh toā-siaⁿ ho͘-io̍k: Tı̄ ko-téng kàu-io̍k thé-chè-tiong, chai-poê Tâi-gú kàu-ha̍k kap gián-kiù ê jı̂n-châi, í-keng m̄-thang koh thoa--lo̍h-khı̀-lah !
(Tâi-oân Hiong-thó͘ cha̍p-chı̀ 54 kı̂, 2002 nı̂ 7 goe̍h)
