Toā-o̍h iàu-lūn

Bat siūⁿ kó͘-chá ê Ông-chiá kiàn-lı̍p kok, bô chı̍t-hāng pí ha̍k-hāu khah chhiat-iàu. In-ūi peh-sı̀ⁿ bô tha̍k, chiū m̄ chai tō-lí, ná chhin-chhiūⁿ ge̍k bô tiau-tok , chiū bē chiâⁿ khı̀-kū . Tùi án-ni chiū khoah-toā siat ha̍k-hāu, tı̄ ke--nı̍h ū sio̍k-o̍h, tı̄ hiong-tóng ū siông sū ê o̍h , tı̄ kok chiū ū kok-lāi ê o̍h . Sui-sı̄ ū chit kúi-téng ê o̍h , chóng ia̍h ū hun toā-sè . Lâng chhut- sı̀ peh-hoè, chiū jı̍p sió-o̍h , thâu-seng kà- sı̄ i sé-sàu, ı̀n-tùi , chı̀n-thè , lé-ga̍k, siā- chı̀ⁿ, khan-chhia , sǹg-siàu . Kàu cha̍p- gō͘-hoè , chiū jı̍p toā-o̍h , ha̍p-sı̍p siu-sin , chê-ka , tı̄-kok ê tō-lí . Ông-chiá só͘ iàu- kín siat-hoat ha̍k-hāu , bô-m̄-sı̄ ài i-ê kok chiâⁿ chò bûn-be̍k ê kok , peh-sı̀ⁿ chò-chiâⁿ sûn-liông ê peh-sı̀ⁿ . Kó͘-chá ū chiah-ê o̍h , chhian-bān m̄ ta̍t-tio̍h lán Sèng-hoē kok- téng ê o̍h . Lán Sèng-hoē ê o̍h , siat ū siáu, tiong, tāi, to̍k-to̍k choè iàu-kín--ê, chiū-sı̄ Toā-o̍h , sı̄ koan-hē Siōng-tè-kok ê ke̍k-chhiat . Kó͘-chá ê Toā-o̍h put-kò sı̄ tı̄-lí pún-kok niā-tiāⁿ . Hiān-kim Sèng- hoē ê Toā-o̍h , sı̄ pêng-tiāⁿ sè-kan ê lō͘- ēng . Hia̍p-le̍k ài hō͘ Siōng-tè ê kok tı̄ sè-kan chiâⁿ-chò Sèng ê kok ,peh-sı̀ⁿ chiâⁿ- chò kun-chú ê khı̀-khài . Toā-o̍h ê iàu- kín kàu án-ni, kiám ū chı̍t-hō bû-ti ê lâng m̄ ài tha̍k mah? chhiáⁿ koh têng- thâu lâi lūn--i . Tāi-lio̍k ū saⁿ-hāng .

I.Beh jı̍p Toā-o̍h tio̍h tāi-seng sàm-su

Hoān kok-hāng tāi-chı̀ tek-khak tio̍h tāi- seng phah-sǹg , jiân-āu chiah ē-chiâⁿ . Siat-sú bô siūⁿ lâi chò--ê , bē-ē bô chhin- chhiūⁿ gōng khí-thah ê lâng , ē phah-té , bē-ē chhiâⁿ-boé , i-ê gōng-miâ liû-thoân kàu tı̄ hō͘-sè . Só͘-í beh jı̍p Toā-o̍h ê lâng, iàu-kín tio̍h tāi-seng siūⁿ .

Kiám-chhái ū lâng chûn-sim hò͘ⁿ-lı̄, chiah beh lâi tha̍k, ǹg-bāng kàu chhut-o̍h ê sı̂ , ta̍k-goe̍h só͘-niá ê sok-kim liāu- lēng koà ū chhun, che m̄-sı̄ kèng-ùi Iâ- hô-hoa chin ê tı̀-hūi, m̄-bat Sèng-keng ê iân-kò͘ lah! Kiám bô tha̍k-tio̍h Sèng-keng kóng, “ Hò͘-lı̄ sı̄ bān-ok ê goân-thâu , ū thang chia̍h-chhēng chiū tio̍h ti- chiok , nā tô͘-bô͘ hó-gia̍h , sı̄ hām-lo̍h bê- he̍k , chǹg-jı̍p lô-bāng , tı̂m-le̍k tı̄ bô-lí , ū sún-hāi ê su-io̍k , kàu-boé tek-khak tı̂m-lûn “ . Kó͘-chá lâng ia̍h ū kóng , i khoàⁿ hù-kùi chhin-chhiūⁿ phû-hûn . Hô- hòng lán í-keng tit-tio̍h Chú ê tiàu, ū āu-lâi ê toā-pò thang tit , kiám iáu-kú chu-chu ūi-tio̍h lı̄ , sim hō͘ châi só͘-chhe mah? Hit-hō ê lâng Chú teh-beh léng- chhiò i kóng , “ Bû-ti ê lâng ah! Kim-mı̂ beh thó lí ê lêng-hûn, chı̂ⁿ-châi beh kui tı̄ sím-mı̍h lâng ,kiám-ē soà toà khı̀ mah?”

Kiám-chhái ia̍h ū lâng teh siūⁿ , lâi Toā-o̍h só͘-hùi bô sím-mı̍h kàu , tùi án-ni chiū m̄-ài lâi . Chit-hō ê lâng ,goá m̄-káⁿ koat-toàn sı̄-hui . Sui-jiân sı̄ ūi-tio̍h châi lâi m̄ kam-goān hō͘ Chú ēng , goá bô tek-khak káⁿ kóng i sı̄ tham-lı̄ ê lâng . Lán nā ēng Sèng-tô͘ Pó-lô ê khó͘-kéng , lâi bián-lē--i ; koh-khah biāu--ê , chiong Chú it-seng tı̄ sè-kan bô khoà chím-thâu ê só͘-chāi lâi chai-poê--i , i kiám-chhái beh ín-khí Sèng-keng kóng , Chhiú hoāⁿ lê- boé , m̄-thang oa̍t-thâu khoàⁿ āu-bı̄n , goá kiaⁿ-liáu bē-ē án-ni , só͘-í chiah m̄-káⁿ khı̀ tha̍k . Sèng-keng kóng , Bō gō͘-kak ê gû m̄-thang láng i-ê chhùi . Nā hō͘ i iau , beh thài ū-la̍t thang thoa-boâ ah? Chiū tio̍h-boâ ê lâng nā khoán-thāi i put- chiok , bē-ē chı̄n-tiong tı̄ i-ê chit , ia̍h chhin-chhiūⁿ án-ni , só͘-í Toā-o̍h ē kàu chiah léng-tām , káⁿ-sı̄ ūi-tio̍h án-ni teh ?

Taⁿ in-ūi goá chit-tia̍p ki-tı̄ Toā-o̍h chı̀ bı̂-sè ê chı̍t-ê , só͘-í goá chiah hó-táⁿ kóng . Siat-sú goá chit-chūn bô tı̄ Toā- o̍h , chiū chhian-bān m̄-káⁿ kóng chhut- chhùi . Hoān goá ê hó pêng-iú , bô lūn tı̄ í-keng bat siong-hoē--ê , á-sı̄ boē saⁿ- kı̀ⁿ-bı̄n--ê , m̄-thang khoàⁿ-kı̀ⁿ goá kóng án-ni lâi ka-tı̄ an-ùi , phah-sǹg goá sı̄ teh thé-thiap lín ê sim ; goá bô beh . Só͘ chhiat-iàu--ê , tio̍h hiàn pún-sin chò oa̍h ê chè . Iâ-so͘ ūi-tio̍h lán pàng-sak seng- khu , hô-hòng lán í-keng tit-tio̍h i-ê in hiah-toā , chiū hiàn chı̍t-sin hō͘ i ēng, kiám sı̄ koè-thâu mah?

Taⁿ só͘ iàu-kín tio̍h tāi-seng phah- sǹg--ê , chiū tio̍h siūⁿ kóng , Iâ-so͘ thiàⁿ goá ,goá bô in thang tap--i , tek-khak ài chiong chı̍t-sin thok-tiōng i an-pâi , sui- sı̄ ū kan-khó͘ , ǹg-bāng āu-lâi ê hok-khı̀ , khah-iâⁿ sè-kan ê tāi-chı̀ kàu ū-chhun . Ū chit-téng ê lâng , sı̄ Siōng-tè só͘ hoaⁿ- hí kàm-la̍p ê chè-sū . Tı̄ téng-bı̄n Siōng- tè hoaⁿ-hí,tı̄ ē-bı̄n lâng-lâng bô-m̄ kióng- chhiú kàu thâu-hia̍h , chheng-ho͘ kóng , Thang kiong-hí ah! thang kiong-hí ah !

II.Jı̍p Toā-o̍h ê lı̄-ek m̄-sı̄ sió-khoá

Taⁿ tı̄ toā--ê , chiū ū tit-tio̍h toā ê lı̄-ek . Tı̄ sè--ê chiū só͘ tit ê lı̄-ek ia̍h sı̄ sió-khoá . Só͘-í khai-siat Toā-o̍h chai-poê jı̂n-châi , hō͘ i ē-bêng chê-ka tı̄-kok ê tō-lí , chit-ê lı̄-ek kiám-sı̄ sió-khoá?Kó͘-chá ê Toā-o̍h put-kò oá-khò gâu-lâng ê kà-sı̄ , siōng- chhiáⁿ lı̄-ek toā . Chiū hiān-kim kàu- hoē ê Toā-o̍h , ū Chú ê toā khùi-la̍t hû- chō͘ , só͘ siū ê lı̄-ek , ē bô khah toā mah?

Chiū lâng lâi lūn--i , khí-thâu kiàn-lı̍p Sèng-hoē ê sı̂ , ūi-tio̍h kang khoeh , kı̀ⁿ nā ū hiaⁿ-tı̄ khah ū thang khó-chhú--ê , ē-hiáu liām si , tha̍k bô loā-chē ê Sèng- keng , tām-po̍h ē-hiáu ké-seh , bô khoà hō͘ i jı̍p Toā-o̍h , chiū hō͘ i jı̄m-chit . Sui ū thang khó-chhú , nā-sı̄ ia̍h lio̍h-lio̍h-á ū khah-su . Sı̄ ūi-tio̍h bô ki-hoē tı̄ toā- lâng ê o̍h ê kà-sı̄ , tit-tio̍h toā-lâng ê lı̄- ek ê iân-kò͘ . Che bô kı̂-koài , ta̍k só͘-chāi khí-thâu kiàn-lı̍p kàu-hoē ê sı̂ ia̍h án-ni .

Kàu tı̄ í-hō͘ kang khah liāu-lēng , chiū ē-poè ê lâng ū thang khah siông-sè siū tio̍h Toā-o̍h ê lı̄-ek ,goá khoàⁿ sêng-sı̍t ū pı̂n-kı̀ . Tı̄ tek-hēng ê tiong-kan , chiū khah m̄-káⁿ phoe-phêng , lūn-kàu Sèng-keng kap ha̍k-būn khah ū iat-le̍k , sı̄ goá hó-táⁿ kóng--i . Che m̄ tān-nā goá kóng ū chit-hō chêng-iáⁿ , chiū ia̍h bē-ē cháu- tit lín ê ba̍k-chiu só͘ kàm-chhat.

Taⁿ lín í-keng ū khoàⁿ-kı̀ⁿ Toā-o̍h ê kong-hāu ,kiám chiah chiàu lín só͘ khoàⁿ- kı̀ⁿ án-ni niā-tiāⁿ , iáu ū koh-khah toā . Nā in-khı̂n siū-kà ,chiong-lâi ún-tàng bē kı̀m-tit bān-lúi ba̍k-chiu kia̍h khí-thâu hō͘ lâng só͘ gióng-bōng . Lín nā m̄-sı̀n chò lín lâi tha̍k, sui-jiân sı̄ lia̍h-thò͘ ê bú- hu , ia̍h kham-tit chheng chò Sèng-hoē kan-sêng ê lâng . Goān hoē-pek nā ū chú-tē-tı̍t, tio̍h chhin-chhiūⁿ A-pek-lia̍p-hán, kam-goān hiàn i-ê kiáⁿ hō͘ Siōng-tè . Chı̀-hó pêng-iú, tio̍h o̍h Í-sài-a thiaⁿ-kı̀ⁿ Iâ-hô-hoa ê siaⁿ , kóng ài chhe-lâng , sûi- sı̂ ı̀n-kóng , goá tı̄-chia, chhe--goá thang mah? Chit-sı̂ chiàⁿ-sı̄ kı̍p-sı̂ ê ki-hoē , goān bo̍h-tit chē-teh ba̍k-chiu kim-kim khoàⁿ chit-hō toā lı̄-ek hō͘ i tı̍t-tı̍t koè- khı̀ , lâi m̄ pó-sioh .

III.Só͘ tam-tng ê chit sı̄ chun-kùi

Koh taⁿ thiⁿ-ē ê tiong-kan, bān-hāng mı̍h ū kùi-chiān ê hun-pia̍t . Tı̄ jı̂n-chêng-tiong, ū jı̂n-chêng-tiong ê hun-pia̍t. Tı̄ chit-jı̄m, ū chit-jı̄m ê hun-pia̍t . Goá só͘ kóng ú-tiū-lāi lóng ū chun-pi ê hun-pia̍t, sêng-sı̍t sı̄ án-ni kóng . Koh goá kóng chāi tı̄ só͘ tam-tng ê chit sı̄ chun-kùi, che sı̄ cháiⁿ-iūⁿ kóng ah? Chiū goā-lâng khoàⁿ lán hoē-lāi ê lâng só͘ jı̄m ê chit, sı̄ siáu-kio̍k koh siáu-kio̍k, sı̄ cháiⁿ-iūⁿ ah? In-ūi jı̄m-chit ê lâng khah-chē sı̄ bô sím-mı̍h ha̍k-būn, bô sím-mı̍h khah koh-iūⁿ tı̄ lông-hu . Tùi án-ni chiū siⁿ-khí thí- chhiò ê liām-thâu. Sui-jiân sı̄ chin-chu ê kùi-khı̀, in khoàⁿ-chò hı̂-ba̍k-chiu ê chhàu-chiān. Su-put-ti chit-chūn, ūi-koân--ê chiàⁿ-sı̄ tam-tng chit-chit ê lâng .

Chiū kàu-hoē-lāi bô sím-mı̍h chhim- chai tō-lí ê lâng khoàⁿ chit-ê chit lâi kóng--i . Sui-sı̄ bô chhin-chhiūⁿ lóng m̄- bat tō-lí ê lâng , khoàⁿ chò chin pêng- siông , ia̍h bô kàu-gia̍h bêng-pe̍k chit-ê chit-ê ke̍k-chhiat . I put-kò sı̄ kóng , che sı̄ chò hó-sū, sı̀-kè pò lâng bat tō-lí ho̍k-sāi Siōng-tè niā-tiāⁿ . To̍k-to̍k tı̄ chhim-chai tō-lí ê lâng, chiū-ē bêng-pe̍k chit-ê chit ê kin-té . Khoàⁿ chò thong sè-kan bô koh ū pa̍t-mı̍h chit, pí chit-ê koh khah chun-kùi . Che kiám-sı̄ bián-kióng o-ló mah? M̄-sı̄ ; chhui-chhut kó͘-chá ê Toā-o̍h kàu chhut-o̍h ê sı̂ , lím-lím sı̄ ē tı̄-lí sè-kan ê kok niā-tiāⁿ . Nā-sı̄ hiān-kim kàu-hoē- lāi ê Toā-o̍h , kàu chhut-khı̀ jı̄m-chit ê sı̂, sı̄ koan-hē Siōng-tè ê kok, chek-sêng peh-sı̀ⁿ ê lêng-hûn. Só͘-í ū-sı̂ lô-sim , ū-sı̂ lô-le̍k, kiám ē kı̀m-tit bô-beh chín-khí lâng chiūⁿ tō-hoāⁿ , put-jím khoàⁿ-kı̀ⁿ i tı̂m-le̍k , lâi m̄ khı̀ khan-kiù--i mah？

Ū-sı̂ siū-piⁿ,kàu ē hō͘ peh-sı̀ⁿ tit-tio̍h i-ê ú-hoà. Ū-sı̂ phoe-miā, tı̀-kàu lâng- lâng pı̀ⁿ-chò jı̂n-ài ê hong-sio̍k . Chhin- chhiūⁿ án-ni, nā ū lâng kóng sı̄ pêng- siông ê chit-hūn, sı̄ tiōng goā-phoê ê iân-kò͘ . Khoàⁿ-kı̀ⁿ jı̄m-chit ê lâng i-chiûⁿ phok-sò͘, chiū phah-sǹg sı̄ bô hē-lo̍h ê lâng. Kiám m̄-chai sian-ti Í-lı̄-a kap Iok-hān,sui-jiân sı̄ chhēng sò͘-sò͘ ê i-chiûⁿ, lán kiám káⁿ kóng in sı̄ pêng-siông lâng , só͘ jı̄m ê chit m̄-sı̄ chun-kùi mah？

Chı̄n-chāi koân--ê sı̄ chit-ê ūi , chı̄n- chāi khoah--ê sı̄ chit-ê chit . Chit-tia̍p hō͘ lâng khoàⁿ chò pêng-siông, āu-lâi ē bêng-bêng khoàⁿ-kı̀ⁿ i hióng-siū chun-kùi ê ūi .

Taⁿ chit-ê chit hiah chun-kùi , hoān ài tam-tng ê lâng , Chú kiò--i kóng , Lâi . Siōng-tè ê kok ū chhun ê ūi , chhiáⁿ lín kia̍h-thâu khoàⁿ chhân , gō͘-kak se̍k lah , sit chin chē , kang ke̍k-chió ,taⁿ tio̍h koáⁿ- kín chhut lâi tàu siu-sêng .

(Tâi-oân Hú-siâⁿ Kàu-hoē-pò tē 90 koàn, 1892 nı̂ 10 ge̍h)